Winkelmand

Geen producten in de winkelwagen.

Advertorial – Ernst & Young

Al bijna honderddertig jaar ademt Ernst & Young ondernemerschap in alles wat het doet. De organisatie ondersteunt zowel ondernemers binnen als buiten haar portfolio op het lastige pad naar succes. Een sleutelrol is hierbij weggelegd voor de eigen wereldwijde benchmark van kennis en ervaring.


In de globale markt bruist het van de ondernemersambitie, maar is het pad naar succes allerminst gemakkelijk begaanbaar. Omdat de meeste ondernemers maar één keer de gooi vanuit de spreekwoordelijke garage naar het marktleiderschap doen, missen ze meestal de kennis en ervaring om de vele hobbels en valkuilen het hoofd te bieden. Met zijn dienstverlening maakt Ernst & Young het pad voor hen beter begaanbaar. “We zijn één wereldwijde firma met één winst-en-verliesrekening en één gezamenlijke backoffice: we kennen letterlijk geen landsgrenzen”, illustreert partner Wolfgang Paardekooper de kracht van de multinational. “Die structuur is uniek binnen onze branche. We kunnen daardoor alles uit de kast halen om ondernemerschap optimaal te ondersteunen, waar dan ook ter wereld.”

Benchmark

Kennis speelt een essentiële rol binnen Ernst & Young. Het bedrijf beschikt over een ongeëvenaarde benchmark waarin jarenlange ervaring en continu geactualiseerd onderzoek samenkomen. “We destilleren hier de algemene patronen uit die kunnen bijdragen tot ondernemerssucces”, licht partner Andrea Vogel toe. “Zo hebben we het Exceptional Enterprise Model ontwikkeld op basis van bevindingen over de manier waarop bedrijven als Google, Dell en Starbucks marktleider zijn geworden. Die weg is voor iedere onderneming natuurlijk anders, maar dit model is zo krachtig in zijn voorspellende waarde dat het bijna een handleiding is. Met deze kennis kunnen we voor iedere ondernemer, ongeacht in welke sector hij actief is, een momentopname maken die met grote waarschijnlijkheid voorspelt welke uitdaging hij spoedig op zijn pad gaat vinden.”
Of het nu gaat om beginnende bedrijven of multinationals als Coca-Cola: Ernst & Young begeleidt alle soorten ondernemers bij hun specifieke uitdagingen. “Voor de sleutelmomenten van start-up, groeifinanciering en beursgang hebben we bijvoorbeeld multidisciplinaire specialistenteams op het gebied van private equity en IPO samengesteld”, vertelt Vogel. “Het opzetten van een organisatie, een private-equityconstructie of het voorbereiden op een beursgang vormt een complex vraagstuk. Onze experts zorgen dat deze processen vlot verlopen zonder het belang van ondernemerschap uit het oog te verliezen. Maar ook marktleiders kloppen bij ons aan vanwege onze specialistische kennis. Dat kan gaan om een wereldwijde fiscale organisatie, automatisering of risicobeheersing. We bieden hen één accountmanager en één heldere aanpak, waarin onze wereldwijde kennis geïntegreerd en op elkaar afgestemd is.”

Sparringpartner

Het Exceptional Enterprise Model stelt Ernst & Young in staat om proactief te handelen. Met deze kennis kan het concern ondernemersrisico’s sterk verminderen. Als voorbeeld noemt Paardekooper de wetenschappelijk vastgestelde hoofdoorzaak van faillissementen: een onbeheerste groei. “Een ondernemer wiens afzet ineens de hoogte inschiet, krijgt binnen zijn organisatie te maken met groeistuipen”, legt hij uit. “Dit is een natuurlijk proces in de vorming van een bedrijf, maar je moet als ondernemer wel op tijd acteren om bijvoorbeeld de backoffice mee te laten groeien. Anders ontstaat er een bottleneck en resulteert je groei uiteindelijk in neergang.”
Hoe goed Ernst & Young ook kan anticiperen op de ontwikkeling van een organisatie, het bedrijf beschikt niet over een glazen bol. Regelmatig overleg met cliënten is dan ook een pre. “We ambiëren immers de rol van kritische sparringpartner”, vertelt Paardekooper. “Zeker als een ondernemer binnen zijn organisatie geen gelijkwaardig klankbord heeft, kunnen wij hem zo een spiegel voorhouden. We vertellen wat hij goed doet, maar leveren ook opbouwende kritiek op punten waar het beter kan of de ondernemer zelfs risico’s loopt. Willen we onze expertise op volle kracht inzetten, dan is het dus een voorwaarde dat een ondernemer ons tijdig vertelt waar hij strategisch naartoe wil.

Ondernemersprijs

Ernst & Young stimuleert het ondernemerschap op brede basis. Het concern spreekt en schrijft er opiniërend over, maar belegt ook regelmatig bijeenkomsten om onderzoek en marktontwikkelingen te bespreken. “Recentelijk hebben we ons Europese onderzoek naar de kracht van familiebedrijven gepresenteerd”, noemt Vogel als voorbeeld. “Die studie toonde aan dat dit soort bedrijven goed presteert door een unieke cliëntrelatie, een langetermijnplanning, innovatie en loyaal personeel. We hebben deze bevindingen voorgelegd aan wetenschappers en Nederlandse ondernemers, met een voor alle partijen inspirerende en leerzame discussie als resultaat.”
Met de Entrepreneur Of The Year-verkiezing, die in vijftig landen wordt gehouden, zet Ernst & Young ieder jaar succesvolle ondernemers op het podium. “De wedstrijd is leuk, maar het gaat toch vooral om netwerken”, zegt Paardekooper. “Voor de Nederlandse finalisten hebben we een sociëteit opgericht, die twee keer per jaar op Nyenrode bijeenkomt. Het is echt exclusief voor ondernemers bedoeld; commerciële partijen komen er niet tussen. Ook wij blijven als faciliterende partij op de achtergrond. In internationaal verband heeft Ernst & Young dit jaar voor het eerst voor (oud-)finalisten van de competitie uit Europa, het Midden-Oosten, Afrika en India een forum georganiseerd waarin toonaangevende sprekers hun visie gaven over de rol die ondernemerschap kan spelen bij essentiële kwesties als scholing van de bevolking. Hiermee bewijst Ernst & Young eens te meer dat ondernemerschap rotsvast in onze cultuur verankerd is.”

Ernst & Young

Boompjes 258, 3011 XZ Rotterdam
Postbus 2295, 3000 CG Rotterdam
Telefoon: 088-407 10 00
www.ey.nl
 

Je brein saboteert je leiderschap – zo stop je dat

Je wilt het beste uit je team halen en zet daarvoor van alles in: feedbackmodellen, welzijnsapps, motivatietrainingen. Maar wie echt effectief wil leiden, moet eerst begrijpen hoe het brein werkt – dat van jezelf én je mensen. Deze zeven inzichten uit de neurowetenschap maken je een betere manager.

leiderschap brein hersenen neurowetenschappen
Foto: Getty Images

Een nieuw raamwerk voor feedback, een slimme app voor welzijn, een andere aanpak van motivatie. Je wordt overspoeld met wat je allemaal kunt doen als manager om het beste uit je mensen te halen.

Allemaal best nuttig advies, maar neurowetenschappen helpen je juist om te begrijpen waarom een bepaalde aanpak werkt of niet. Daarom deze zeven inzichten voor het betere breinwerk. Jouw leiderschap vaart er wel bij, en je mensen ook.

#1 Hou rekening met de constante scan naar bedreigingen

Ons brein scant continu de omgeving op zoek naar gevaar, en dat gebeurt volkomen onbewust. Al kan de kantoortuin best een jungle zijn, levensbedreigende dieren lopen er niet meer rond.

Ons brein heeft die inmiddels vervangen door andere bedreigingen: managers die vragen om feedbackgesprekken, naar de voortgang van projecten, of die klanten of budgetten willen doornemen.

Zelfs het onschuldige ‘heb je even’ kan bij werknemers al stress of angstige reacties opleveren. Medewerkers vrezen op dat moment dat ze iets verkeerd hebben gedaan, terwijl jij als manager ze gewoon een complimentje wil geven.

Hou er rekening mee dat ons brein sterker reageert op bedreigingen dan op beloningen. Speel daar ook op in als manager. Schakel de dreiging meteen uit met positieve signalen over het belang en de waarde van die werknemer.

Vraag bij feedbackgesprekken ook eerst naar wat je zelf beter kunt doen als leider. Voeg bij zo’n opmerking als ‘heb je even’ toe waarom. Bijvoorbeeld omdat je van die m/v/x een deskundige mening wilt over een nieuw project.

#2 Vertrouw niet te veel op continue dopaminekicks

Het behalen van doelen, het krijgen van erkenning, een fikse bonus… ze zorgen allemaal voor dopaminekicks. Dopamine is de neurotransmitter die nauw verbonden is met het beloningssysteem in de hersenen.

Dopamine wordt vaak simpel weggezet als gelukshormoon, maar het doet meer: anticipatie, nieuwsgierigheid en doelgericht gedrag stimuleren. Als jij als manager constant nieuwe targets inzet, of nieuwe uitdagingen, of een cultuur waarin de bonus voor alles gaat, dan creëer je overstimulatie. Dat zorgt niet langer voor energie, maar voor uitputting.

Wissel daarom het soort bonussen af. Mensen willen niet alleen maar geld zien, ze willen vooral erkenning. Zet meer doelen voor de langere termijn. Werk aan de intrinsieke motivatie. Autonomie, meesterschap en purpose activeren de beloningscentra van ons brein op een natuurlijke manier.

Laat zien hoe jouw mensen bijdragen aan het grotere doel, hoe hun waarden passen bij de visie van de organisatie. Wanneer je ze daarbij goed ondersteunt, zijn ze niet te stoppen.

Lees ook: Met je ongefocuste, op seks beluste brein ben je niet geschikt als leider

#3 Doe meer aan coaching voor kneedbare hersenen

Neuroplasticiteit is het vermogen van ons brein om zich aan te passen en te veranderen. Dit als reactie op nieuwe ervaringen, op leren. Daardoor veranderen de neurale circuits: de verbindingen tussen neuronen worden sterker of het aantal verbindingen neemt toe.

Onze hersenen zijn dus best kneedbaar. Maak daarvan meer gebruik door je op te stellen als een coach en stimuleer de groeimindset. Geef je je mensen inzicht en feedback gericht op (persoonlijke) ontwikkeling, dan voed je die neuroplasticiteit in positieve zin.

Je moet dan wel geloven in het potentieel van jouw teamleden om te leren en te groeien. Fouten zie je dus als nuttig om ervan te leren, complexe uitdagingen als kansen om te verbeteren. Daarmee stimuleer je experimenteren, continu leren en de nodige veerkracht na tegenslagen.

#4 Omarm monotasking in plaats van multitasking

Mails en appjes beantwoorden terwijl je aan het vergaderen bent. Slacken terwijl je een presentatie aan het maken bent. Multitasken lijkt wel de norm vandaag de dag, maar daar is ons brein niet voor gebouwd. Wat het wel doet om de werkdag door te komen, is snel switchen van taak.

Dat constante switchen heeft impact op de netwerken in ons brein die verantwoordelijk zijn voor focus, planning en controle. Het brein moet telkens opnieuw aandacht toewijzen, waardoor er efficiëntie verloren gaat. Het gevolg: mindere prestaties, meer fouten en mentale vermoeidheid. Onderzoeken wijzen op een verlies van 40 procent aan productiviteit.

Besef dus wat de impact is van nieuwe deadlines of het toevoegen van urgente taken. Daarmee belast je het brein van je mensen nog zwaarder. Zijn er veranderingen nodig, communiceer daar zo vroeg en helder mogelijk over. Geef voldoende focustijd en ruimte om taken af te werken, liefst de ene taak na de andere. Omarm monotasking.

Lees ook: Digitalisering is een van de grootste aanjagers van psychische klachten

#5 Maak meer tijd vrij om te dagdromen

Het default mode-netwerk in ons brein, ook wel het rustbrein of dagdroombrein genoemd, is belangrijker dan je denkt. Dit zorgt voor die spontane ideeën onder de douche, voor overzicht tijdens een wandeling of creatief inzicht bij een tijdje uit het raam staren. Kortom: het komt pas in actie bij ontspanning.

De werkvloer van vandaag bruist juist van de activiteiten. Mensen worden digitaal gebombardeerd met informatie, dringende klussen, veeleisende klanten, vergadering na vergadering. Dan lukt het echt niet om tijdens een brainstormsessie met innovatieve ideeën te komen.

Verwacht jij meer inspirerende oplossingen en innovatie van je mensen, dan zul je hier op een andere manier ruimte voor moeten maken. Stimuleer meer wandelingen of sportieve activiteiten tijdens de pauze, moedig reflectie aan, bijvoorbeeld met de hulp van meditatie, of gewoon dagdromen. Zorg dat je medewerkers ook voldoende rust krijgen om te herbronnen.

#6 Geef het goede voorbeeld voor spiegelneuronen

Spiegelneuronen in onze hersenen springen aan wanneer je zelf in actie schiet of wanneer je anderen in actie ziet. Denk maar aan gapen: als jij dat doet na een uitgebreide lunch, dan volgt de rest vanzelf.

Dit spiegelmechanisme in je brein is belangrijk om je in anderen te kunnen verplaatsen, om empathisch te reageren, om behoeftes in te schatten. Maar spiegelneuronen spelen ook een grote rol bij het imiteren van gedrag. Daarom is het voor managers zo belangrijk om het goede voorbeeld te geven: niet alleen in woorden, maar ook en vooral in daden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Vind jij elkaar helpen, de werk-privébalans respecteren of constructieve feedback geven belangrijk, doe dat dan zelf ook. Niet stiekem, maar in alle openheid, goed zichtbaar dus. Daarmee activeer je de spiegelneuronen van je medewerkers. Zo maak je dus ook de kans groter dat ze jouw aanstekelijke gedrag zullen overnemen.

#7 Bestrijd mentale snelkoppelingen samen

Ons brein is bijzonder efficiënt: het maakt snelkoppelingen om informatie te verwerken en beslissingen te nemen. Daarmee besparen je hersenen energie. Alleen val je daarbij al even snel terug op cognitieve vooroordelen. Een bekend voorbeeld daarvan is de bevestigingsbias, je voorkeur voor informatie die je bestaande overtuigingen ondersteunt.

Daarin sta je niet alleen, iedereen heeft verschillende ingebouwde mentale snelkoppelingen. Tot wel 70 procent van de beslissingen wordt erdoor beïnvloed. Samen sta je ook sterker om ze te tackelen. Om meer verschillende perspectieven boven tafel te krijgen, kun je open en kritische discussies stimuleren.

Zo kun je bijvoorbeeld telkens iemand aanwijzen die – het liefst onderbouwd – een tegengesteld of ander standpunt inneemt. Zorg dat je voldoende variatie aan tafel hebt, van generatie Z tot boomer, maar ook allerlei kleuren, achtergronden en expertises. Je kunt ook meer gezamenlijke beslissingen nemen. Daarmee bouw je aan meer inclusiviteit, betrokkenheid en productiviteit.

Lees ook: Drie baanbrekende inzichten van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman

Innovatie in de zorg met AI: Nederlandse ondernemers breiden uit naar het Ruhrgebied

In samenwerking met Business Metropole Ruhr - Het Ruhrgebied is interessant voor Nederlandse techinnovators in de gezondheidszorg. Ondernemers Bart Geerts (Healthplus.ai) en Hans Middelweerd (ResearchManager) zien er kansen en zetten hun eerste stappen. 'In vergelijking met Nederland zijn de mogelijkheden in Duitsland haast eindeloos.'

Het Ruhrgebied is interessant voor Nederlandse techinnovators in de gezondheidszorg. Ondernemers Bart Geerts (Healthplus.ai) en Hans Middelweerd (ResearchManager) zien er kansen en zetten hun eerste stappen.
Foto: Getty Images

Kunstmatige intelligentie (artificial intelligence, AI) biedt volop voordelen voor de gezondheidszorg en Nederlandse ondernemers gaan daar graag mee aan de slag. Zo bouwen startup Healthplus.ai en scaleup ResearchManager slimme digitale tools die goed aansluiten bij de praktijk. Zij zijn nu klaar voor de volgende stap: uitbreiden naar Duitsland, specifiek naar het Ruhrgebied.

Vooruitkijken met data

Bart Geerts is arts en oprichter van Healthplus.ai.
Bart Geerts is arts en oprichter van Healthplus.ai.

Bart Geerts is arts en oprichter van Healthplus.ai, een startup gevestigd in Amsterdam. Zijn team bestaat uit 16 mensen en werkt al vier jaar aan innovatieve oplossingen voor de gezondheidszorg. Zij hebben nu een AI-systeem ontwikkeld die artsen en verpleegkundigen direct na een operatie inzicht geeft in de kans op complicaties, door beschikbare patiëntgegevens te hergebruiken.

Voorspellen of er complicaties optreden is lastig, weet Geerts dankzij zijn werkervaring in het ziekenhuis. ‘Wanneer laat je een patiënt naar huis gaan? Hoe voorkom je infecties? Artsen hebben vaak te weinig tijd om vooruit te kijken. Als we complicaties beter voorspellen, kunnen we ze eerder behandelen.’

Daarom ontwikkelde hij een AI-tool die de kans op infecties voorspelt. ‘Er is grote behoefte aan,’ zegt hij. Hij vroeg 55 chirurgen bij 600 patiënten of ze infecties konden voorspellen en hoe zeker ze waren. In 85% van de gevallen twijfelden ze. ‘De mens houdt de controle, een machine kan helpen om op tijd risico’s te helpen herkennen.’

Klinisch onderzoek digitaler, veiliger en sneller

Een van de van oprichters van Research Manager Hans Middelweerd.
Een van de van oprichters van Research Manager Hans Middelweerd.

Ook scaleup Research Manager zorgt voor vernieuwing in de gezondheidszorg. Het bedrijf van oprichters Hans Middelweerd, Linsey Go en Paul Somberg helpt met haar Clinical Research Suite, al 12 jaar klinisch onderzoek te digitaliseren. ‘Met onze SAAS oplossing zorgen we voor snellere resultaten, meer transparantie en veiligere medische innovatie’, vertelt Middelweerd. ‘Door data effectief te verzamelen en analyseren kunnen onderzoekers bijvoorbeeld sneller nieuwe medicijnen valideren.’
Tegenwoordig gebruiken zij ook vaker kunstmatige intelligentie. ‘Tijdens onderzoek wordt veel data verzameld, wat kan leiden tot dubbele bestanden en extra kosten. AI helpt dit op te lossen.’

Uitbreiden naar het buitenland

ResearchManager is marktleider in Nederland. ‘Veel ziekenhuizen en universitaire medische centra gebruiken onze tools,’ vertelt de medeoprichter. ‘De Nederlandse markt hadden we aardig onder controle en dus we gingen internationaal. Nu werken we in 17 landen. Ons team telt slechts 19 mensen. Dat kan omdat ons systeem schaalbaar en makkelijk uit te rollen is. Vanuit Deventer bedienen we ook 10 klanten in de VS.’

Momenteel breiden zij vooral uit in de Benelux, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. ‘In vergelijking met Nederland zijn de mogelijkheden in Duitsland haast eindeloos’, zegt Middelweerd.

Hij richt zich in eerste instantie op Noordrijn-Westfalen. ‘Het gebied is bijna net zo groot als Nederland’, legt hij uit. ‘Focus is cruciaal. Er zijn vele uitstekende universitaire ziekenhuizen en kennisinstituten. Die innovatieve omgeving en het sterke ecosysteem van het Ruhrgebied bieden volop mogelijkheden om uit te breiden, kennis te delen en verder te vernieuwen.’

Kansen in het Ruhrgebied

Het Ruhrgebied heeft vijf miljoen inwoners en veel zorginstellingen, ziekenhuizen en andere zorgactiviteiten. Zij streven net als Nederland naar toekomstbestendige gezondheidszorg, met alle uitdagingen die daarbij horen. Middelweerd: ‘Ook vanwege de nabijheid is het een interessant gebied om uit te breiden. We hebben nu nog een plek in een coworking kantoor. Ik rijd er ‘s ochtends heen en ben ‘s avonds weer thuis.’

Terwijl Middelweerd binnenkort al een eigen kantoor opent in Dortmund, is Geerts nog bezig met de eerste stappen. Duitsers staan open voor zijn innovatieve AI-tool, merkt hij. ‘Hoewel ze qua digitalisering nog wat achterlopen op Nederlandse ziekenhuizen, staan Duitsers open voor vernieuwing’, zegt hij. ‘Ze vragen eerst bewijs en als je een goede onderbouwing kunt laten zien, dan is het ook goed. We hadden al gauw open gesprekken met Duitse ziekenhuizen.’

Dat merkte ook de ondernemers van ResearchManager. Zij werken vaak met demo’s. ‘Met zulke voorproefjes laat je klanten zelf het voordeel ervaren van je tool. Bovendien lijkt de Duitse markt qua wet- en regelgeving zo sterk op de Nederlandse, dat we onze tool minder hoefden aan te passen dan voor bijvoorbeeld de Amerikanen.’

Innoveren in de zorg is niet eenvoudig

Uitbreiden in Duitsland heeft vele voordelen, maar is ook niet eenvoudig. Net als in Nederland, zijn artsen ziekenhuizen terughoudender dan andere organisaties. ‘Vooral oudere artsen en zorgbestuurders zijn huiverig om nieuwe technologieën te accepteren’, vertelt Middelweerd. ‘Daarnaast heb je te maken met veel bureaucratie en trage besluitvorming.’

Verder is het een kwestie van geld en hardnekkige gewoontes. ‘Ziekenhuizen hebben extreem lage winstmarges en dus weinig ruimte om te investeren in innovatie’, zegt Geerts. ‘Ook heerst er een cultuur waarin je eigenlijk geen fouten mag maken. Hoewel dit logisch is voor patiëntenzorg, zou innovatie baat hebben bij meer experimenten.’

Uitdagingen in Duitsland

In de Duitse markt zijn er nog wat extra obstakels. ‘AI werkt pas als iedereen digitaal werkt en dat is in Duitsland nog niet overal zo’, zegt Middelweerd. ‘Wij zijn in Nederland qua digitalisering net wat verder. In sommige Duitse ziekenhuizen werken artsen nog met pen en papier.’
De communicatie is vaak wat formeler. ‘In Duitsland voeg ik mijn titels toe bij de eerste e-mail’, zegt Geerts. ‘Als ‘Herr Doctor’ nemen ze je eerder serieus. Ik heb eigenlijk een hekel aan titels, maar het is gewoon hoe het daar werkt.’

Lokale partners

Verder is het belangrijk dat je Duits spreekt of samenwerkt met een lokale partner, zeggen de beide ondernemers. ‘Fysiek aanwezig zijn is belangrijk, daarom openen wij ook een kantoor in Dortmund’, zegt Middelweerd. Geerts: ‘Je moet zichtbaar zijn om vertrouwen op te bouwen. Daarom hebben wij een Duitse collega aangenomen.’
Netwerken is essentieel, weten de ondernemers. ‘Hoe goed je product ook is, je moet toch een ingang vinden’, zegt Geerts. ‘De eerste introductie maakt het verschil. Ik was positief verrast door de hulp van de Nederlandse overheid bij het vinden van partners.’

Volop kansen voor wie zich goed voorbereid

‘Noordrijn-Westfalen is een goede start: daar word je geholpen, maar je moet het zelf waarmaken,’ vertelt Middelweerd. ‘Na die eerste afspraak ben je er nog niet. Je kunt niet ‘even Duitsland erbij doen’. Het is de kunst om onderdeel te worden van het ecosysteem. Mensen moeten je kennen, jij moet tijd investeren in relaties.’
Duitsland biedt grote kansen voor Nederlandse ondernemers in de zorg, denken beide ondernemers. ‘Met een sterke focus op innovatie en een groot netwerk van ziekenhuizen en kennisinstellingen is het Ruhrgebied een ideale plek om uit te breiden’, zegt Middelweerd. ‘Wie zich goed voorbereidt, kan hier veel bereiken.’

Lees ook:

Je brein saboteert je leiderschap – zo stop je dat

Je wilt het beste uit je team halen en zet daarvoor van alles in: feedbackmodellen, welzijnsapps, motivatietrainingen. Maar wie echt effectief wil leiden, moet eerst begrijpen hoe het brein werkt – dat van jezelf én je mensen. Deze zeven inzichten uit de neurowetenschap maken je een betere manager.

leiderschap brein hersenen neurowetenschappen
Foto: Getty Images

Een nieuw raamwerk voor feedback, een slimme app voor welzijn, een andere aanpak van motivatie. Je wordt overspoeld met wat je allemaal kunt doen als manager om het beste uit je mensen te halen.

Allemaal best nuttig advies, maar neurowetenschappen helpen je juist om te begrijpen waarom een bepaalde aanpak werkt of niet. Daarom deze zeven inzichten voor het betere breinwerk. Jouw leiderschap vaart er wel bij, en je mensen ook.

#1 Hou rekening met de constante scan naar bedreigingen

Ons brein scant continu de omgeving op zoek naar gevaar, en dat gebeurt volkomen onbewust. Al kan de kantoortuin best een jungle zijn, levensbedreigende dieren lopen er niet meer rond.

Ons brein heeft die inmiddels vervangen door andere bedreigingen: managers die vragen om feedbackgesprekken, naar de voortgang van projecten, of die klanten of budgetten willen doornemen.

Zelfs het onschuldige ‘heb je even’ kan bij werknemers al stress of angstige reacties opleveren. Medewerkers vrezen op dat moment dat ze iets verkeerd hebben gedaan, terwijl jij als manager ze gewoon een complimentje wil geven.

Hou er rekening mee dat ons brein sterker reageert op bedreigingen dan op beloningen. Speel daar ook op in als manager. Schakel de dreiging meteen uit met positieve signalen over het belang en de waarde van die werknemer.

Vraag bij feedbackgesprekken ook eerst naar wat je zelf beter kunt doen als leider. Voeg bij zo’n opmerking als ‘heb je even’ toe waarom. Bijvoorbeeld omdat je van die m/v/x een deskundige mening wilt over een nieuw project.

#2 Vertrouw niet te veel op continue dopaminekicks

Het behalen van doelen, het krijgen van erkenning, een fikse bonus… ze zorgen allemaal voor dopaminekicks. Dopamine is de neurotransmitter die nauw verbonden is met het beloningssysteem in de hersenen.

Dopamine wordt vaak simpel weggezet als gelukshormoon, maar het doet meer: anticipatie, nieuwsgierigheid en doelgericht gedrag stimuleren. Als jij als manager constant nieuwe targets inzet, of nieuwe uitdagingen, of een cultuur waarin de bonus voor alles gaat, dan creëer je overstimulatie. Dat zorgt niet langer voor energie, maar voor uitputting.

Wissel daarom het soort bonussen af. Mensen willen niet alleen maar geld zien, ze willen vooral erkenning. Zet meer doelen voor de langere termijn. Werk aan de intrinsieke motivatie. Autonomie, meesterschap en purpose activeren de beloningscentra van ons brein op een natuurlijke manier.

Laat zien hoe jouw mensen bijdragen aan het grotere doel, hoe hun waarden passen bij de visie van de organisatie. Wanneer je ze daarbij goed ondersteunt, zijn ze niet te stoppen.

Lees ook: Met je ongefocuste, op seks beluste brein ben je niet geschikt als leider

#3 Doe meer aan coaching voor kneedbare hersenen

Neuroplasticiteit is het vermogen van ons brein om zich aan te passen en te veranderen. Dit als reactie op nieuwe ervaringen, op leren. Daardoor veranderen de neurale circuits: de verbindingen tussen neuronen worden sterker of het aantal verbindingen neemt toe.

Onze hersenen zijn dus best kneedbaar. Maak daarvan meer gebruik door je op te stellen als een coach en stimuleer de groeimindset. Geef je je mensen inzicht en feedback gericht op (persoonlijke) ontwikkeling, dan voed je die neuroplasticiteit in positieve zin.

Je moet dan wel geloven in het potentieel van jouw teamleden om te leren en te groeien. Fouten zie je dus als nuttig om ervan te leren, complexe uitdagingen als kansen om te verbeteren. Daarmee stimuleer je experimenteren, continu leren en de nodige veerkracht na tegenslagen.

#4 Omarm monotasking in plaats van multitasking

Mails en appjes beantwoorden terwijl je aan het vergaderen bent. Slacken terwijl je een presentatie aan het maken bent. Multitasken lijkt wel de norm vandaag de dag, maar daar is ons brein niet voor gebouwd. Wat het wel doet om de werkdag door te komen, is snel switchen van taak.

Dat constante switchen heeft impact op de netwerken in ons brein die verantwoordelijk zijn voor focus, planning en controle. Het brein moet telkens opnieuw aandacht toewijzen, waardoor er efficiëntie verloren gaat. Het gevolg: mindere prestaties, meer fouten en mentale vermoeidheid. Onderzoeken wijzen op een verlies van 40 procent aan productiviteit.

Besef dus wat de impact is van nieuwe deadlines of het toevoegen van urgente taken. Daarmee belast je het brein van je mensen nog zwaarder. Zijn er veranderingen nodig, communiceer daar zo vroeg en helder mogelijk over. Geef voldoende focustijd en ruimte om taken af te werken, liefst de ene taak na de andere. Omarm monotasking.

Lees ook: Digitalisering is een van de grootste aanjagers van psychische klachten

#5 Maak meer tijd vrij om te dagdromen

Het default mode-netwerk in ons brein, ook wel het rustbrein of dagdroombrein genoemd, is belangrijker dan je denkt. Dit zorgt voor die spontane ideeën onder de douche, voor overzicht tijdens een wandeling of creatief inzicht bij een tijdje uit het raam staren. Kortom: het komt pas in actie bij ontspanning.

De werkvloer van vandaag bruist juist van de activiteiten. Mensen worden digitaal gebombardeerd met informatie, dringende klussen, veeleisende klanten, vergadering na vergadering. Dan lukt het echt niet om tijdens een brainstormsessie met innovatieve ideeën te komen.

Verwacht jij meer inspirerende oplossingen en innovatie van je mensen, dan zul je hier op een andere manier ruimte voor moeten maken. Stimuleer meer wandelingen of sportieve activiteiten tijdens de pauze, moedig reflectie aan, bijvoorbeeld met de hulp van meditatie, of gewoon dagdromen. Zorg dat je medewerkers ook voldoende rust krijgen om te herbronnen.

#6 Geef het goede voorbeeld voor spiegelneuronen

Spiegelneuronen in onze hersenen springen aan wanneer je zelf in actie schiet of wanneer je anderen in actie ziet. Denk maar aan gapen: als jij dat doet na een uitgebreide lunch, dan volgt de rest vanzelf.

Dit spiegelmechanisme in je brein is belangrijk om je in anderen te kunnen verplaatsen, om empathisch te reageren, om behoeftes in te schatten. Maar spiegelneuronen spelen ook een grote rol bij het imiteren van gedrag. Daarom is het voor managers zo belangrijk om het goede voorbeeld te geven: niet alleen in woorden, maar ook en vooral in daden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Vind jij elkaar helpen, de werk-privébalans respecteren of constructieve feedback geven belangrijk, doe dat dan zelf ook. Niet stiekem, maar in alle openheid, goed zichtbaar dus. Daarmee activeer je de spiegelneuronen van je medewerkers. Zo maak je dus ook de kans groter dat ze jouw aanstekelijke gedrag zullen overnemen.

#7 Bestrijd mentale snelkoppelingen samen

Ons brein is bijzonder efficiënt: het maakt snelkoppelingen om informatie te verwerken en beslissingen te nemen. Daarmee besparen je hersenen energie. Alleen val je daarbij al even snel terug op cognitieve vooroordelen. Een bekend voorbeeld daarvan is de bevestigingsbias, je voorkeur voor informatie die je bestaande overtuigingen ondersteunt.

Daarin sta je niet alleen, iedereen heeft verschillende ingebouwde mentale snelkoppelingen. Tot wel 70 procent van de beslissingen wordt erdoor beïnvloed. Samen sta je ook sterker om ze te tackelen. Om meer verschillende perspectieven boven tafel te krijgen, kun je open en kritische discussies stimuleren.

Zo kun je bijvoorbeeld telkens iemand aanwijzen die – het liefst onderbouwd – een tegengesteld of ander standpunt inneemt. Zorg dat je voldoende variatie aan tafel hebt, van generatie Z tot boomer, maar ook allerlei kleuren, achtergronden en expertises. Je kunt ook meer gezamenlijke beslissingen nemen. Daarmee bouw je aan meer inclusiviteit, betrokkenheid en productiviteit.

Lees ook: Drie baanbrekende inzichten van Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman

Zo maak je zonder één euro aan kosten je medewerkers weer happy

Waarom voelen zoveel mensen zich nog steeds niet happy op hun werk, ondanks alle investeringen in welzijn en werkgeluk? Volgens leiderschapsexpert Zach Mercurio draait het om iets veel fundamentelers: ertoe doen. Managers kunnen dit verhelpen, zonder dat het één euro kost. 'Leiders maken vaak de onbewuste fout dat ze mensen waarderen wanneer ze waarde toevoegen. Het werkt juist andersom.'

blije werknemers
Foto: Getty Images

Bedrijven steken al jarenlang miljoenen euro’s in welzijn, medewerkerstevredenheid, vitaliteitsprogramma’s, coaching en incentives. Toch zijn mensen nog altijd niet happy. De betrokkenheid verbetert niet. De mentale klachten, het ziekteverzuim en het personeelsverloop blijven maar stijgen.

Dat ligt aan de digitalisering, aan generatie Z, aan de polarisatie… Keuze genoeg. Maar Zach Mercurio legt een heel ander verband: het gebrek aan het invullen van een fundamentele menselijke behoefte. Hij is een ervaren leiderschapsexpert en onderzoeker, onder meer verbonden aan Colorado State University.

Amerikaanse cijfers wijzen ook op die invalshoek. Bijna 60 procent van de mensen voelt zich eenzaam op het werk, 50 procent voelt zich vergeten, 30 procent voelt zich onzichtbaar en 27 procent totaal genegeerd. Het zijn gevoelens die ook op de Nederlandse werkvloer toenemen.

Kleine gebaren

Gezien en gehoord worden, gewaardeerd worden en nodig zijn, dat is wat er vaak ontbreekt in organisatie. Mattering noemt hij dat, ertoe doen. Mensen laten weten dat ze belangrijk zijn, dat ze impact maken op het leven van anderen.

Dat vervullen van die universele basisbehoefte kost ook geen enkele euro. Het zijn kleine gebaren en acties, die alleen maar regelmatig herhaald hoeven te worden. Toch zetten managers daar nog veel te weinig op in. Ze vinden het maar soft, te vaag en ingewikkeld, bovendien hebben ze het al zo druk.

Voor Mercurio is dit juist een hele krachtige tool én een essentiële vaardigheid voor leiders. Het gedrag van de leider draagt namelijk voor bijna de helft bij aan hoe mensen zich voelen. ‘Het is gemakkelijk om tegen mensen te zeggen dat ze ertoe doen, maar het vraagt de nodige intentie en vaardigheden om precies te laten zien hoe belangrijk ze zijn’, schrijft hij in het recent verschenen The Power of Mattering.

Lees ook: Digitalisering is een grote aanjager van psychische klachten

Waarde toevoegen

Wat dat oplevert? Meer motivatie, meer weerbaarheid, meer welzijn en gezondheid. De ‘bijproducten’ daarvan zijn een hogere productiviteit, betere prestaties en dus ook resultaten.

‘Leiders maken vaak de onbewuste fout dat ze mensen waarderen wanneer ze waarde toevoegen. Het werkt juist andersom: mensen moeten eerst gewaardeerd worden en dan zullen ze waarde gaan toevoegen.’

Om leiders te helpen met het invullen van die basisbehoefte heeft hij de NAN-methode (noticing, affirming, needing) ontwikkeld: opmerken, bevestigen en nodig zijn. Dit op basis van veertig jaar onderzoek, vijf jaar eigen onderzoek en het begeleiden van duizenden leiders bij Fortune 100-bedrijven, overheden, ziekenhuizen, defensie, startups, ngo’s en onderwijsinstituten.

Vier vaardigheden

Opmerken gaat mensen zien en horen. Aandacht schenken aan ‘details, eb en vloed in het leven en werk’ van mensen en op basis daarvan actie ondernemen. Bevestigen is de impact waarderen die werknemers maken en nodig zijn gaat over hun essentiële bijdrage aan het grotere plaatje.

Dat klinkt als een open deur, maar Mercurio hangt daar meer dan 25 vaardigheden voor managers aan vast. Het goede nieuws is dat iedereen die ook gewoon kan leren. Het kost alleen tijd en heel veel oefenen. Voor MT/Sprout zoomen we in op vier skills voor de basis van mattering: opmerken.

#1 Leer anders naar mensen kijken

Gedoe over gedrag, prestaties en potentie ligt vaak niet aan de medewerker, maar aan de manier waarop managers naar die persoon kijken. ‘We maken ons allemaal bewust of onbewust schuldig aan het labelen van mensen’, schrijft hij.

Zo’n etiket – matige presteerder of moeilijk mens – heeft ook impact op de manier waarop deze medewerkers worden gemanaged. Daar zijn leiders zich veel te weinig van bewust. ‘Hoe je mensen ziet, is hoe je ze behandelt. Als je ze zo behandelt, zullen ze ook zo worden.’

Alleen al beseffen dat dit gebeurt, kan de perceptie over deze medewerkers veranderen. Controleer dit dus regelmatig, gebaseerd op feiten in plaats van vooroordelen, onderzoek waar ze goed in zijn en focus niet langer op wie of wat ze niet zijn. Behandel mensen op basis van wat ze kunnen worden in de toekomst.

Lees ook: Gen Z moeilijk te motiveren? Dan ben jij het probleem

#2 Maak meer tijd voor medewerkers

Managers communiceren heel efficiënt: doe dit, maak dat af, geef me morgen een update… Voor Mercurio zijn dit soort uitwisselingen transacties. Ze dragen niet bij aan het opbouwen van relaties. Daardoor zien medewerkers ze ook als een transactie en handelen ze het ook zo af, niet meer en niet minder.

Drukte maakt ook dat feedbackgesprekken vaak hetzelfde zijn, online vergaderingen routineus worden afgewerkt, issues in vijf minuten op de gang worden besproken en meetings wel heel gemakkelijk worden vervangen door e-mails.

Het zijn banale voorbeelden, beseft Mercurio, maar ‘haasten geeft mensen het signaal dat zij – of datgene waar zij hun energie en middelen in steken – niet belangrijk genoeg zijn voor onze tijd en/of ruimte in onze agenda.’

Besteed meer tijd aan het stellen van vragen, het tonen van interesse en het zoeken naar begrip. Een korte dagelijkse check-in kan al helpen. Uit onderzoek blijkt dat twintig procent van de medewerkers minder dan een uur per week met zijn of haar manager doorbrengt. ‘Stel je eens voor dat je slechts één uur per week zou besteden aan je partner, kinderen of andere familieleden. Een gezonde relatie is dan onwaarschijnlijk.’

# 3 Geef echte aandacht

Steeds meer mensen en machines concurreren om aandacht. Dat blijkt ook uit de cijfers: sinds 2004 is de tijd die met onverdeelde aandacht aan een taak wordt besteed gedaald van twee minuten naar 47 seconden. Vooral managers worstelen hiermee en dat gaat ten koste van de aandacht voor hun mensen.

‘Gelukkig kan dat weer aangeleerd worden’, merkt Mercurio op. Let meer op de houding van mensen, attitudes, gezichtsuitdrukkingen en andere non-verbale signalen. Zie dat als data. Besef dat het onmogelijk is om te onthouden wat er wordt geobserveerd, dus schrijf meer op.

Gaat een teamlid bijvoorbeeld op vakantie, schrijf op naar welk land en vraag bij terugkomst hoe het daar was.  Zet het gerust in de agenda als een reminder: vergeet niet te vragen naar… Hoe minder aandacht er te verdelen is, hoe meer betekenis zo’n geste krijgt voor de mensen.

Luister ook: Met een sportschoolabonnement los je het verzuim niet op

#4 Stel betere vragen

Managers beginnen vergaderingen vaak met de vraag hoe het gaat. Goed is daarop de standaard reactie. Gesprekken zijn een opeenvolging van dit soort reacties geworden, ziet Mercurio in de praktijk. Daarmee wordt een echte verbinding maken ook meteen geblokkeerd.

‘Hoe gaat het met je’ is geen vraag, maar een begroeting. Betere vragen zijn doelgericht en gespecificeerd in de tijd. Waar gaat je aandacht vandaag het meeste naar uit? Wat is het meest zinvolle dat je deze week gedaan hebt? Daarmee kun je informatie verzamelen en meer leren over de ander.

Hij wijst ook op het stellen van meer open vragen. Niet: heb je een goede vergadering gehad? Maar: wat waren volgens jou de belangrijkste ideeën van deze vergadering?

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Dagelijks de nieuwsbrief van Management & Leiderschap ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Stel ook geen vragen vanuit een machtspositie, zoals wat heb je vandaag gedaan? Dan krijgen mensen de neiging om zich te verdedigen en geven ze vage antwoorden om zichzelf te beschermen. Beter is het om verkennende of onderzoekende vragen te stellen. Denk aan: wat is vandaag het meest uitdagende voor jou geweest in dit project en waarom? Dat nodigt uit tot antwoorden vanuit ervaring, vanuit expertise.

Aangeleerde hulpeloosheid

Het zijn op het eerste gezicht misschien subtiele verschillen, maar het gaat om het resultaat: meer informatieve, authentieke en specifieke antwoorden. Mercurio levert in het boek een massa aan bewijs, komt met praktijkverhalen en toegankelijke tips voor eigen gebruik en om op te schalen naar de rest van de organisatie.

Tot slot een waarschuwing. Al even kleine gebaren of acties kunnen leiden tot het omgekeerde, zoals rollen met de ogen wanneer een medewerker aan het woord is, het niet opvolgen van feedback, mensen vergeten uit te nodigen voor een vergadering, zeggen dat medewerkers zo vervangen kunnen worden en een issue pas willen bespreken als mensen met een oplossing komen.

Wie zich daardoor niet mee voelt tellen, kan onder meer overgaan tot ‘aangeleerde hulpeloosheid’. Medewerkers denken dat hun acties toch geen verschil meer maken. Ze worden passief, nemen geen initiatief meer, innoveren niet meer en de productiviteit gaat achteruit. Cynisme en zelfbescherming floreren. ‘En dit fenomeen kan zich als een felle brand door de hele organisatie verspreiden.’

Lees ook: Je doet als leider meestal niet wat je zegt

De valkuil waar 9 van de 10 mensen intrappen (en echte toptalenten niet)

Bijna iedereen doet het: onrealistische doelen stellen om indruk te maken. Maar echte toptalenten vermijden deze valkuil bewust. Ze kiezen ambitieuze maar haalbare targets, schrijft headhunter en columnist Ralf Knegtmans.

leiders helder communiceren

Het lijkt tegenstrijdig: de meest ambitieuze mensen kiezen niet de moeilijkste doelen. Sterker nog, toptalenten mijden bewust extreme risico’s. Toch liggen hier juist de sleutels tot hun succes.

In mijn vorige column over de universele criteria van toptalent besprak ik een belangrijke eigenschap die verraadt of iemand geschikt is voor de top: namelijk de eigenschap tot reduceren van complexiteit oftewel het vermogen om dingen simpeler te maken zonder de waarheid geweld aan te doen.

Deze keer komt een ander belangrijk kenmerk aan de orde: het stellen van ambitieuze, maar haalbare doelen.

Ambitieus, maar realistisch

De echte top potentials worden bijna altijd getypeerd als ambitieuze types. Sterker nog: als je niet ambitieus bent en jezelf geen bovenmodale doelen stelt, dan kun je toch geen top potential zijn?

Voor mijn boek over de negen universele criteria van toptalent interviewde ik ongeveer 70 ceo’s en leiders uit verschillende domeinen. Wetenschappers, de Commandant der Strijdkrachten, corporate atleten en de helaas veel te vroeg overleden sterrenkok Jonnie Boer.

Lees ook: Waarom ‘copycat-leiders’ falen en toptalenten schitteren: lessen van sterrenkok Jonnie Boer

Bijna allemaal noemden hetzelfde: toptalenten stellen hoge doelen voor zichzelf. Ze willen steeds hun grenzen verleggen en beter worden. Maar ze kiezen nooit doelen die onmogelijk te behalen zijn, hoe hard ze ook hun best doen.

Intrinsieke motivatie volgens Peter Berdowski

Ook mijn eigen ervaringen uit de executive search-praktijk laten zien dat toptalent de intrinsieke wil heeft om zichzelf steeds weer te verbeteren. De door mij geïnterviewde ceo van Boskalis Peter Berdowski zei daar het volgende over:

‘Een van de bijzondere dingen rondom toptalent is dat toptalent ook toptalent aantrekt. Opvallend is dat ze altijd uitgedaagd willen worden. Ze doen daarbij bijna altijd aan actieve benchmarking (ofwel de vergelijking met anderen die heel goed zijn) en leggen de lat zeer hoog voor zichzelf. Niet omdat dit moet van hun omgeving, maar omdat ze zelf die motivatie hebben. Toptalent en zelfgenoegzaamheid gaan nooit samen. Ze leggen de lat, die toch al hoog lag, elke keer weer wat hoger.’

Toptalenten willen inderdaad steeds hun grenzen verleggen. Maar zoals Berdowski terecht zegt: ze doen dit niet om indruk te maken op anderen. Ze doen het omdat ze zichzelf willen blijven uitdagen en beter worden in wat ze al goed kunnen. Het gaat hen niet om concurrentie met anderen, maar om concurrentie met zichzelf.

Wetenschappelijk onderzoek van Harvard-hoogleraar David McClelland bevestigt dit. Toptalenten houden hun prestaties nauwkeurig bij. ‘Meten is weten’ en ‘you can’t manage and improve, what you do not measure’ zijn slogans die ze vaak prediken.

Deze mensen vragen ook voortdurend om feedback. Maar wel van mensen die er echt verstand van hebben.

Lees ook: Dit zijn de interviewvragen waar je echt wat aan hebt

Motivatie voor succes

Niet iedereen heeft dezelfde motivatie om succesvol te zijn. Uit onderzoek blijkt dat mensen met een sterke drive voor succes zich vooral richten op dingen waar ze zelf invloed op hebben. Toptalenten vermijden opdrachten die vooral afhangen van geluk of toeval. Ze kiezen geen extreme risico’s, maar ook geen te makkelijke taken.

Dit werd al in de jaren zestig bewezen door onderzoekers David McClelland en John William Atkinson. Zij wilden weten wat mensen motiveert om buitengewoon goed te presteren.

Het onderzoek toonde aan dat mensen met een sterke prestatiedrang inderdaad hoge doelen kiezen. Maar verrassend was dat ze heel realistisch zijn in de doelen die ze stellen of van hun baas accepteren.

Nog opvallender was het omgekeerde: mensen die minder gemotiveerd zijn om te presteren, stellen juist vaak onhaalbare doelen voor zichzelf. Dit doen ze vaak omdat ze erkenning en waardering willen van anderen. Ook heeft het stellen van onhaalbare doelen een voordeel: niemand kan achteraf verbaasd zijn dat je de doelstellingen niet hebt gehaald.

Wanneer je een toptalent wilt herkennen in een sollicitatiegesprek, kijk dan niet alleen naar iemands vaardigheden en leervermogen. Let ook op hoe ze omgaan met het stellen van doelen. Echte toptalenten kiezen doelen die heel ambitieus zijn, maar met veel moeite nog net haalbaar. Dat is een eerste teken dat je met toptalent te maken hebt.

toptalent ralf knegtmans

Toptalent: de 9 niet te onderschatten universele criteria van toptalent is geschreven door Ralf Knegtmans. Het boek is onder meer te bestellen via managementboek.nl.