Bijna 1,1 miljoen Nederlanders zijn volgens het CBS actief als zzp’er. Dat is het hoogste aantal ooit. Onder dit recordcijfer vallen niet eens de zelfstandigen die met het verkopen van producten hun brood verdienen. Dit zijn alleen nog maar de mensen die op basis van hun kennis en ervaring worden ingehuurd.
Ze werken vooral in de technische beroepen, de economisch-administratieve, de zorg-, de creatieve en taalkundige beroepen. Ze maken inmiddels 11 procent van de beroepsbevolking uit, en ook dat is het hoogste aandeel ooit. Bovendien blijft dat percentage groeien.
Hoeveel schijnzelfstandigen hiertussen zitten? Schattingen lopen uiteen tussen twintig procent en de helft. De zorg, de kinderopvang, het onderwijs, de bouw, de glas- en tuinbouw, de media en de cultuur zijn bekende sectoren waar heel wat schijnconstructies zijn opgetuigd. Die zijn ook aantrekkelijk, want werkgevers hoeven voor die zzp’ers geen premies, geen vakantiegeld, geen pensioen en dergelijke te betalen.
Overal paniek
De Belastingdienst gaat vanaf januari controleren op schijnzelfstandigheid. Handhaving wordt dat ook wel genoemd. Organisaties die erop betrapt worden dat ze zzp’ers in een verkapt dienstverband laten werken, krijgen een fikse naheffing van de sociale premies (en vanaf 2026 ook een boete).
Dat is best wel een dingetje in ondernemersland. ‘Een ding’, corrigeert Niels van der Neut. De universitair docent arbeidsrecht aan de UvA – gepromoveerd op de zzp’er – reist stad en land af om voorlichting te geven over de gevolgen van die handhaving. ‘Er is overal paniek, en die is lang niet altijd terecht’.
Zo huurt Uber Eats vanaf januari geen zzp’ers meer in voor het bezorgen van maaltijden in Nederland. De kinderopvang zal volledig stoppen met zzp’ers. De Kamer van Koophandel meldt dat in de eerste negen maanden van 2024 meer dan 100.000 zzp’ers zich hebben uitgeschreven. Bijna een kwart meer dan in 2023.
Winnaars: detacheerders
De Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland en Flexonderwijs klagen in het Parool over veel hogere kosten die ze moeten gaan maken. Omdat zzp’ers niet in loondienst komen, maar kiezen voor de ‘draaideurroute’. Ze schrijven zich in bij een uitzendbureau of detacheerder en worden op die manier weer ingezet. De Vereniging van Detacheerders Nederland ziet dus ‘kansen’.
Zijn de detacheerders en uitzendbureau de grote winnaars van 2025? Ja, vindt Cristel van de Ven. Zij vertegenwoordigt als voorzitter van de koepel Vereniging Zelfstandigen Nederland meer dan 120.000 zzp’ers.
‘Zzp’ers die niet formeel in dienst willen bij een opdrachtgever kiezen voor detacherings- en uitzendbureaus. Ze willen de afwisseling in hun werk via dat soort constructies behouden. Die bureaus kunnen veel meer mensen aan zich binden en op hun loonlijst zetten’, reageert ze op de vraag naar winnaars en verliezers.
Verliezers: zzp’ers
Lars Evers is co-founder en cco van een van de grootste online freelanceplatforms van Nederland: Jellow. Bij Jellow Matching staan meer dan 65.000 zzp’ers ingeschreven. Alles DBA-proof, benadrukt hij. Hij verwacht ‘geen aardverschuiving’ bij de uitzendbureaus en detacheerders.
‘Er zal niet opeens een hele golf van zzp’ers zijn die gedetacheerd willen worden. Zeker niet vanuit de doelgroep die dit vanuit eigen overtuiging en kracht doet. Die gaan hun zelfstandigheid en ondernemerschap niet opgeven om in loondienst te gaan.’
Zijn dat dan de verliezers, de zzp’ers? Daar zijn de drie experts het roerend over eens. Die grote groep ziet namelijk al maandenlang opdrachten opdrogen. Opdrachtgevers twijfelen over verlengingen of geven helemaal geen nieuwe opdrachten meer. ‘Werkgevers stoppen veel te rigoureus met zzp’ers. Ze zijn te huiverig geworden, ze durven het niet meer aan’, weet Van de Ven.
‘Zelfs tegen mensen die perfect door kunnen gaan als zzp’er wordt nu ook gezegd dat ze met een tijdelijk contract moeten werken of in een detacheringsconstructie moeten stappen. Wat werkgevers zouden moeten zeggen, is dat ze stoppen met schijnzelfstandigheid, niet met zzp’ers.’
Luister ook: Wanneer het in Nederland misgaat met de arbeidsrechten
Foute informatie
Die werkgevers baseren zich ook op foute informatie, vult Evers aan. ‘Daardoor is dit geen wet tegen schijnzelfstandigheid meer, maar eerder een wet tegen zzp’ers. Dat is natuurlijk niet zo. Bovendien is die wet ook niet nieuw.’
Daarom praat hij ‘hele dagen over zzp’. Zijn wekelijkse webinars zitten bomvol. Voor zijn volgende sessie zijn alweer 700 mensen ingeschreven. Het lijkt wel missiewerk, maar het is nodig. ‘Nederland is een flexland.’
‘Er is een grote wens om flexibel te werken en om mensen flexibel in te huren. Door alle onduidelijkheid en angst ontstaat nu een soort impasse. Iedereen raakt verkrampt en gaat niks meer doen.’
Felle reacties
Schijnzelfstandigen voelen zich natuurlijk ook verliezers, maar dat zijn ze volgens Van der Neut niet. ‘Ze hebben de afgelopen jaren gewerkt op een manier die volgens de strikte letter van de wet helemaal niet kon. Daardoor zijn ze juist al die jaren een winnaar geweest.’
De wetenschapper krijgt wel felle reacties op dat standpunt. ‘Zelfs op dat nette platform LinkedIn krijg ik reacties die niet mis zouden staan op X. Ik snap ook wel dat mensen het gevoel hebben dat ze hun werk kwijtraken, dat ze zich zorgen maken of ze hun gezin nog wel te eten kunnen geven.’
Van de Ven heeft ook de nodige compassie voor de schrijnende toestanden bij schijnzelfstandigen. ‘Mensen die op vraag van opdrachtgevers voor hele lage tarieven zzp’er zijn geworden. Zelfs als ze dat werk leuk vinden, zijn het nog geen ondernemers, daarvoor worden ze gewoon te weinig betaald. Dat dit wordt aangepakt, is gewoon prima.’
Pleister afrukken
Vergelijk het met een pleister die wordt afgerukt, vult Van de Neut aan. Dat doet even pijn, maar dat trekt vaak snel bij. Van de Ven is daar niet zo zeker van. Ga er maar niet vanuit dat die schijnzelfstandigen straks allemaal een baan krijgen aangeboden.
‘Deze zzp’ers gaan van de ene flex, waarbij ze wel de eigen regie op hun werk hebben, naar de andere flex via detachering en uitzendbureaus. Daarbij hebben ze veel minder grip op hun werk en het is duurder voor organisaties die daar gebruik van maken.’
Van de Ven ziet ook een andere optie al bloeien en groeien: ‘heel veel kruimelcontracten’. Zzp’ers die van vijf opdrachtgevers naar vijf werkgevers gaan. Allemaal ‘mini-werkgevers’ die in hun eigen voet schieten.
Ze krijgen te maken met veel meer ‘kostenhandling’ en veel meer werk voor de hr-afdelingen, legt ze uit. ‘Voor de ex-zzp’ers is het ook lastig. Moeten ze als werknemer nu bij alle vergaderingen zijn? Moeten ze vijf keer meedoen met de kerstborrel?’
Lees ook: Drie grote uitdagingen voor HR tussen nu en 2030
Hogere tarieven
De sectoren waar schijnzelfstandigheid tot nu toe heeft gefloreerd, vinden zichzelf ook grote verliezers. Dat klopt voor de organisaties in het publieke domein, vinden de drie experts eensgezind. Zij zullen meer een beroep moeten gaan doen op uitzendbureaus en detacheerders.
Van der Neut: ‘Wat die bureaus nu doen, is een soort zachte landing mogelijk maken van schijnconstructies naar flexibele manieren van werken binnen een arbeidsovereenkomst. Maar op de lange termijn voegen deze tussenpersonen misschien helemaal geen waarde toe.’
Zo flexibel zullen die uitzendbureaus en detacheerders misschien helemaal niet zijn, reageert Van de Ven. De bureaus rekenen hogere tarieven, omdat ze ‘het risico op leegloop’ willen afdekken. ‘Als zij mensen op de bank moeten laten zitten, dan moeten die wel doorbetaald worden.’
Bankzitters krijgen opdrachten
Bankzitters? Nee, ze zullen wel degelijk opdrachten krijgen. Wellicht niet helemaal in hun vakgebied, en misschien ook heel wat verder van huis, schetst ze het plaatje. ‘Als zzp’er kun je zelf besluiten om opdrachten aan je voorbij te laten gaan. Maar kun je dat als werknemer van een detacheringsbureau straks ook? Je bent daar dan wel in dienst.’
Zzp’ers gebruiken de tijd die tussen opdrachten zit voor vakanties, voor cursussen, of het bijlezen van hun vakliteratuur. ‘Of detacheringsbureaus ze die vrijheid toestaan, is nog de vraag. Dat besef ontbreekt nog flink wat zelfstandigen’, geeft ze aan. ‘Die gaan dat volgend jaar wel ontdekken’.
Evers voegt de opdrachtgevers nog toe aan de verliezers. ‘Door hun eigen onwetendheid en angst zeggen ze nu dat ze niet meer kunnen werken met zzp’ers. Daardoor missen ze een hele belangrijke groep op een toch al krappe arbeidsmarkt.’
‘Het is bovendien een groep die echt toegevoegde waarde levert. Daardoor maken zzp’ers onderdeel uit van hun concurrentieel voordeel.’ Van der Neut ziet die kramp ook. ‘Er wordt gedaan alsof er echt niks meer kan. Maar het is natuurlijk niet zo dat zzp’en niet meer kan. Het is niet zo dat elke opdracht voor het aannemen van werk ineens een arbeidsovereenkomst is, of een schijnconstructie.’
Niet bang van Belastingdienst
Evers merkt dat freelancers en opdrachtgevers ‘de kennis niet hebben’. Daarom blijven ze stilstaan. Ze steken hun kop in het zand. ‘Velen denken dat het wel zal overwaaien. Maar niks doen is geen optie, niet voor freelancers en niet voor opdrachtgevers.’
Hij heeft ook al opmerkingen gehoord over het geringe aantal inspecteurs – een tachtigtal – bij de Belastingdienst die de controles gaan doen. Die organisaties verwachten niet dat ze gecontroleerd gaan worden en gaan dus gewoon door met wat ze vandaag al doen.
Maar ze lopen niet alleen het risico van een bezoekje van Belastingdienst, waarschuwt Evers. ‘Ook een zzp’er die het beter uitkomt om bij jou in loondienst te gaan, kan zijn of haar vinger opsteken. Je moet dus gewoon met dit dossier aan de slag.’
Er kan nog wel van alles
Zelf draagt hij zijn steentje bij door ‘aan freelancers en opdrachtgevers vooral te vertellen over wat er wel kan’. Er kan namelijk nog heel veel, maar op papier en de praktijk moet dat dan wel goed worden ingericht. ‘Misschien moet je contractueel wat zaken aanpassen. Maar vaak is dat helemaal niet zo moeilijk.’
‘Ik hoor regelmatig dat een zwangerschapsverlof niet meer door een zzp’er kan worden ingevuld. Dat is onzin. Net zoals dat een zzp’er zijn of haar eigen werktijden kan bepalen en dus niet tussen negen en vijf aan het werk kan zijn. Dat kan best en daar kun je prima afspraken over maken. Maar die worden nu wel als knock-out criteria gezien.’
Winnaars: werknemers
Zijn er eigenlijk nog wel winnaars in dit dossier? De werknemers die in loondienst werken of willen gaan werken, antwoordt Van der Neut. Wellicht verrassend, zegt hij zelf, maar er is een reden waarom mensen kiezen voor een bestaan als zzp’er. En dat gaat niet alleen over geld of flexibele werktijden. ‘Ik denk dat de vlucht naar zzp-schap deels veroorzaakt is door slecht werkgeverschap.’
Werkgevers moeten het werk nu echt aantrekkelijker gaan maken, omdat ze anders niet aan voldoende personeel komen. Dat betekent gunstigere contracten en betere arbeidsvoorwaarden voor mensen in loondienst. Daar hoort ook meer flexibiliteit bij, want ‘flexibiliteit is niet exclusief verbonden aan zzp’ers.’
Van der Neut hoopt dat werkgevers het zzp-dossier als een wake-up call zullen zien. ‘Mensen willen op een andere manier werken. Vaak wordt dan gezegd dat de huidige arbeidsovereenkomsten niet meer bij deze tijd passen. Maar het is juist de invulling die werkgevers eraan geven die niet meer bij deze tijd past.’
Lees ook: Managementgoeroe verklaart werk gewoon dood
