Je moet meer leiderschap tonen. Eigenlijk is dat onzinnige feedback voor managers. Wat is dat dan? Kun je leiderschap leren? Een miljardenindustrie denkt alvast van wel. Zij biedt een massa aan cursussen, coaching, workshops, managementboeken, seminars, retraites en andere events.
Dominique Haijtema, psycholoog, journalist en ex-hoofdredacteur van Management Team, is al meer dan twintig jaar op zoek naar het antwoord op wat leiderschap is. Het is een persoonlijke queeste geworden. Ze is er stad en land voor afgereisd, interviewde de groten der aarde, en las ondertussen alles wat los en vast zit over dit thema.
De gesprekken die de meeste indruk op haar hebben gemaakt, heeft ze nu gebundeld in haar nieuwe boek De heilige graal. Het is daardoor ook meteen een overzicht geworden van twintig jaar managementpraktijken en bijzonder gedachtegoed. Een feest van herkenning voor de senior leiders, een ontdekkingsreis voor nieuwe managers.
De deskundigen in het boek zijn niet zo te spreken over de spray and pray-methode: je sproeit wat kennis en bidt vervolgens dat er wat van blijft hangen. Voor MT/Sprout is het wel een manier om deze pareltjes van tien grote denkers over leiderschap te delen.
Stephen Covey
Kritiek geven, klagen, vergelijken en de competitie aangaan. De bekende, inmiddels overleden, Amerikaanse managementgoeroe Stephen Covey noemde dit ‘de kankers’ die geluk en effectiviteit in de weg staan. De remedie is eerlijkheid, verantwoordelijkheid, integriteit, samenwerking en respect.
Vaststaande principes die je weerbaar maken tegen een snel veranderende wereld. Waarmee je als leider aan vertrouwen kunt bouwen. Zonder vertrouwen is er geen emotionele betrokkenheid mogelijk. ‘Hoge kwaliteit komt van hoog vertrouwen. En vertrouwen is niet iets wat je kunt faken. Dat krijg je alleen door geloofwaardigheid.’
Lees ook: Stephen Covey: 7 eigenschappen van effectief leiderschap
Henry Mintzberg
De Canadese managementwetenschapper Henry Mintzberg is enorm kritisch over de buitensporige beloningen voor de top. Dan vind jij namelijk jouw bijdrage aan het bedrijf honderden keren meer waard dan die van een medewerker.
Krijgt de ceo van de concurrent meer, dan moet jij daar overheen. Iedereen doet dat, wat van deze leiders eigenlijk volgers maakt. Een leider moet het goede voorbeeld geven, zegt hij tegen Haijtema. ‘Iemand die een buitensporige beloning accepteert, is per definitie geen leider.’
Simon Sinek
Bij alle grote conflicten is in de wereld er volgens bestsellerauteur en antropoloog Simon Sinek een gebrek aan interesse voor de ander. De Amerikaan vraagt zich af waar de leiders zijn die ons leren luisteren in plaats van schreeuwen. ‘Jij denkt dat de ander stom is, maar die denkt hetzelfde over jou.’ Allebei denken jullie gelijk te hebben.
Je hoeft het niet met elkaar eens te zijn, fundamenteel oneens zijn is ook oké, maar probeer dan toch te luisteren en te begrijpen. Daarmee voelt ook de ander zich begrepen. Goed luisteren is de enige manier om conflicten op te lossen. En het is de belangrijkste kwaliteit van een leider.
Lees ook: Simon Sinek: ‘Ik zou vroeger uitgelachen worden, veel te soft en idealistisch’
Charles Handy
De in 2024 overleden sociaal filosoof Charles Handy zag weinig goede leiders in het bedrijfsleven. De Ier miste betrokkenheid, die hij wel zag bij het onderwijs en de non-profit. Bedrijven moeten meer bewijzen dat ze van toegevoegde waarde zijn in de samenleving. Goede leiders snappen dat.
Ze hebben een missie die verder gaat dan het verhogen van de aandeelhouderswaarde en het tevredenstellen van de aandeelhouders. ‘Als je geen doel hebt dat je nastreeft, ben je overgeleverd aan de krachten van de wind.’
Warren Bennis
Wat wijlen Warren Bennis enorm heeft verrast, is hoe blind leiders kunnen zijn voor relevante informatie. De Amerikaanse hoogleraar heeft nooit begrepen waarom deze informatie genegeerd wordt. Effectieve leiders hebben de belangrijke taak om op zoek te gaan naar tegenstrijdige informatie.
Het cirkeltje intimi dat je om je heen verzamelt, is niet betrouwbaar genoeg. Die vertellen je waarschijnlijk wat je wilt horen. Je hebt er meer aan om een ‘first-class noticer‘ te worden: iemand die observeert en alles in zich opneemt wat anderen over het hoofd zien.
Barbara Kellerman
De Amerikaanse Barbara Kellerman heeft het Haijtema al voorspeld: ‘Als Donald Trump weer president wordt, zal het alleen maar erger worden.’ De Harvard-prof begrijpt niet waarom machtsmisbruik, intimidatie, incompetentie en corruptie al zo lang worden geaccepteerd.
Slecht leiderschap vindt ze een sociale ziekte. Kellerman pleit voor meer aandacht voor de donkere kant van leiderschap. Vooral om dat in een vroeg stadium de kop in te drukken. Maar de andere kant opkijken en zwijgen bij misstanden is ook de volgers aan te rekenen. Iemand volgen is namelijk eveneens een verantwoordelijkheid.
Brené Brown
Amerikaans hoogleraar en onderzoeker Brené Brown ziet vooruitgang. Over kwetsbaarheid kan onder leiders inmiddels gesproken worden, maar ze lijden nog altijd onder hun grootste angst: overbodig worden. Om niet gekwetst te worden, trekken ze hun harnas aan.
Perfectionisme is zo’n harnas, of keihard werken, allemaal om te laten zien dat je de moeite waard bent. ‘Maar als je jezelf en je onzekerheden niet laat zien, ontstaat juist afstand en onbegrip en ben je ironisch genoeg op de snelste weg om overbodig te raken.’
Lees ook: Generatie Z zou deze drie dingen direct afschaffen op de werkvloer
Adam Grant
Tel een keer op hoe vaak leiders het woord ‘ik’ gebruiken wanneer ze over het succes van hun organisatie vertellen. Dat fascineert ook de Amerikaanse organisatiepsycholoog Adam Grant die erop wijst dat narcisme bijna twee keer zo vaak in de boardroom voorkomt dan op de werkvloer.
‘Wij verwarren zelfvertrouwen met competenties, zelfverzekerdheid met geloofwaardigheid, en kwantiteit met kwaliteit.’ Veel leiders gedragen zich als een prediker, politicus of aanklager. Ze dringen anderen hun mening op, willen overtuigen en verdedigen oude standpunten. Ze kunnen zich beter opstellen als een wetenschapper: onderzoekend en nieuwsgierig.
Rosabet Moss Kanter
Rosabet Moss Kanter, de grand old lady onder de Amerikaanse managementdenkers, wijt bijna alle problemen in de wereld aan het feit dat iemand beslist dat een bepaald terrein zijn of haar persoonlijk eigendom is. En daardoor denkt geen verantwoordelijkheid te hebben voor anderen.
Fouten worden problemen die verzwegen moeten worden in plaats van er publiekelijk voor uit te komen. ‘Dat zijn geen mensen die leiderschap vertonen om de wereld beter te maken.’ Wat dringend nodig is, zegt ze tegen Haijtema, zijn mensen die anderen inspireren en verantwoordelijkheid nemen voor de toestand van de wereld.
Lees ook: Zo maak je zonder 1 euro aan kosten je mensen weer happy
Kay Pollak
‘Je moet proberen vanuit liefde leiding te geven en niet vanuit angst.’ De Zweedse regisseur Kay Pollak ziet angst, die zich uit in woede, arrogantie of jaloezie, als een schreeuw om aandacht en liefde. Zo moeten leiders naar hun mensen kijken: dit is iemand die liefde geeft of vraagt.
Leiders zouden hun eigen angst meer onder ogen moeten zien. Veel leiders hebben drie soorten schaduwen, legt hij uit aan Haijtema: ‘Ik ben niet goed genoeg, alles hangt van mij af en ik moet steeds vechten. Pas als je jezelf goed genoeg vindt, kun je anderen gaan leiden.’
Zorgt meer kennis eigenlijk wel voor beter leiderschap? Ook Haijtema dacht dat ze met meer kennis de sleutel tot succesvol leiderschap zou vinden. Dat blijkt toch ingewikkelder dan gedacht. Maar ze vindt wel een antwoord, waarin ze liefde met leiderschap vergelijkt. ‘Veel mensen willen het, weinig mensen is het werkelijk gegund.’
In De heilige graal gaat psycholoog en journalist Dominique Haijtema op zoek naar het geheim van leiderschap. Ze sprak in de afgelopen twintig jaar met invloedrijke denkers in management zoals Stephen Covey, Brené Brown, Simon Sinek en Henry Mintzberg. Ze ging op de koffie bij Desmond Tutu en raakte ontroerd door Madeleine Albright. Tussendoor probeerde zij zelf leiding te geven en zakte ze als enige bij de hondenschool.
