Transparantie: het is een modewoord dat je te pas en te onpas tegenkomt. Allemaal in de denkwijze dat moderne werknemers, kiezers, burgers, aandeelhouders, klanten en leveranciers niet dom zijn. Dat iedereen altijd volledig en open geïnformeerd wil worden. Dat is immers eerlijk en rechtvaardig.
Bovendien voorkomt transparantie naderhand allerlei discussie en limiteert het de risico’s van een juridische nasleep. Want we hebben toch alles transparant gemaakt?
Tata Steel Nederland is een actueel voorbeeld van min of meer radicale transparantie. De onderneming vaart sinds enkele jaren een nieuwe koers en probeert met een niet eerder vertoonde toegankelijkheid te overleven in de IJmond.
Maar de vraag is: werkt het ook? Staat Tata Steel er nu inmiddels beter op dan enkele jaren terug?
Breuk met het verleden
Ik heb onlangs gefascineerd gekeken naar Staal, de vierdelige documentaire over Tata Steel bij de NPO. Het gebeurt niet vaak dat je zo’n mooi gefilmd inkijkje krijgt bij een bedrijf, het bestuur, de werknemers, de omwonenden en de actievoerders.
De medewerking van ceo Hans van den Berg van Tata Steel aan deze docu past in de nieuwe lijn van communiceren die ondenkbaar was in de tijd dat het bedrijf nog Corus heette, en daarvoor door het leven ging als de Koninklijke Nederlandse Hoogovens en Staalfabrieken.
Lees ook: De Tata Steel-ceo had een reprimande van zijn zus nodig om te veranderen; geef elke leider zo’n zus
Aan de ene kant bewonder ik de overlevingsdrang van het bestuur van Tata Steel Nederland. De fabriek zit al meer dan honderd jaar op deze locatie, levert staal van topkwaliteit en is minder vervuilend dan ooit. Alleen, de tijden veranderen. De maatschappelijke tolerantie voor milieuschade, klimaatverandering en gezondheidsrisico’s neemt zienderogen af.
Doorgaan op de oude voet is voor het staalbedrijf geen optie meer. Daarom begrijp ik de breuk met het verleden en de nieuwe manier van communiceren.
Transparant: ja. Maar geloofwaardig?
Maar tegelijk betwijfel ik of Hans van den Berg zichzelf en zijn onderneming een dienst bewijst met de inmiddels ver doorgevoerde vorm van transparantie. Laat ik er één fragment van Staal uitlichten. Die scène, in de derde aflevering, draait om de onbeholpen wijze waarop de ceo zijn directeur duurzaamheid Annemarie Manger ontslaat – een directe collega in het bestuur en iemand die dertien jaar bij de onderneming heeft gewerkt.
Het is een scène die ik niet licht zal vergeten. De vraag die ik na het zien maar niet uit mijn hoofd kon krijgen: als een ceo op deze gevoelloze manier afscheid neemt van een naaste collega, iemand met wie hij jarenlang intensief heeft samengewerkt, hoe serieus kan ik dan zijn statements nemen over de mensen die minder dicht bij hem staan, die even verderop in de fabriek werken, die om de hoek in Wijk aan Zee wonen?
Of, als je deze vraag naar een iets hoger niveau tilt: hoe geloofwaardig is deze communicator, als iedereen heeft kunnen zien hoe koud en kil het er achter gesloten deuren in de bestuurskamers aan toegaat? Wat Staal op een ongemakkelijke wijze laat zien, en niet alleen in deze scène, is dat transparantie een medicijn is met bijwerkingen die erger kunnen zijn dan de kwaal.
Ik kan deze docu aan elke leidinggevende aanbevelen. Door het ontbreken van een voice-over en het trage tempo van de beelden word je als kijker uitgenodigd om rustig zelf te observeren en te luisteren. Bijzonder is wel dat ik op de NPO-app eerst een reclamespotje van Greenpeace te zien krijg, voordat een aflevering begint. Terwijl Greenpeace een rol speelt in de docu en belanghebbende is in het conflict rond Tata Steel Nederland.
Ik vermoed dat de wereld te klein zou zijn, als zo’n documentaire vooraf zou worden gegaan door een spotje van het bedrijf.
Transparantie werkt vaak niet
Als je nog wat verder uitzoomt en naar vergelijkbaar moeilijke kwesties kijkt, dan zie je dat de roep om transparantie het luidst klinkt als mensen het gevoel hebben dat ze beduveld worden. Transparantie is daardoor een verleidelijke oplossing voor leidinggevenden die een toenemende druk voelen, die zich ogenschijnlijk ook steeds gedetailleerder moeten verantwoorden voor elke stap die ze zetten (en kunnen struikelen over iedere punt of komma die niet helemaal klopt).
En eerlijk is eerlijk, het is een ‘oplossing’ die op het eerste gezicht ontegenzeggelijk de charme heeft van de open en oprechte aanpak. We leggen alles op tafel, er blijft niets hangen in achterkamertjes en mensen mogen zelf hun mening vormen op basis van alle informatie die ruimhartig gedeeld wordt.
Er is alleen een keerzijde waar je weinig over hoort: transparantie werkt helaas vaker niet dan wel. En het resulteert soms zelfs in het tegendeel van wat er wordt beoogd.
Lees ook: Transparantie wordt overschat: ‘Het is een schaamlap bij alles wat misgaat’
Regie in handen houden
Bijna alles wordt tegenwoordig gemeten en in spreadsheets verwerkt. De hoeveelheid informatie die organisaties op hun website en in hun jaarverslag verstrekken is soms adembenemend. Wie leest dat allemaal? En wie is vervolgens in staat om dat hele pakket enigszins coherent te analyseren en daaruit de juiste conclusies te trekken?
Feiten zijn niet vanzelfsprekend en spreken zelden voor zich. Ze hebben duiding en sturing nodig. Voor moeilijke kwesties bestaan in de regel geen makkelijke oplossingen. Welkom in de arena waarin informatie wordt gewikt en gewogen, door middel van communicatie wordt gedeeld en uiteindelijk tot besluiten leidt.
Veel informatie wordt al vlug te veel informatie. Zeker als de turbo erop wordt gezet. Transparantie draagt zo niet bij aan een hoger doel, zoals het winnen van vertrouwen.
Beter is het om je als bestuur bewust te zijn van hoe communicatie en beeldvorming echt werken. Om open kaart te spelen, zonder in de valkuil van transparantie te belanden. Om regie te voeren op je eigen verhaal en daarmee op je eigen toekomst. En de regie niet uit handen te geven.
Lees ook deze artikelen van Rob Huisman:
- 7 communicatiemissers in 2023 en wat je ervan kunt leren
- De semi-biecht van Matthijs van Nieuwkerk: 8 inzichten voor leidinggevenden
- Hoe zou het nu gaan met de gevallen Jumbo-baas Frits van Eerd?
