Op 17 oktober 1995 werd de tweeling Kyrie en Brielle geboren, twaalf weken vóór de uitgerekende datum. In die tijd was het standaard om te vroeg geboren tweelingen in aparte couveuses te leggen om het risico op infecties te verminderen. Met Kyrie ging het prima, maar Brielle had het moeilijk. De verwachting was dat ze het niet zou halen: ze kon bijna niet ademen en werd koud en blauw.
Ziekenhuisverpleegkundige Gayle Kasparian had alles al geprobeerd, maar niets werkte. Als laatste redmiddel besloot ze om van het protocol af te wijken en de tweeling samen in een couveuse te leggen. Brielle kroop tegen haar zusje Kyrie aan, die vervolgens haar armpje om haar kleine zusje heen sloeg.
Vrijwel direct kalmeerde Brielle en haar toestand begon te stabiliseren. Niet lang daarna ging het zo goed met de meisjes dat ze samen naar huis mochten.
Verpleegkundigen staan regelmatig voor de uitdaging om hoogwaardige zorg te bieden binnen de grenzen van regels en protocollen. Maar wat als deze grenzen botsen met de normen en overtuigingen van verpleegkundigen over goede kwaliteit van zorg? Dan moet je, net zoals Kasparian, soms een tikkeltje rebels zijn.
Lees ook: Waarom volgen we de ene regel en breken we de andere?
Kasparian handelde overigens niet ondoordacht. Zij had jaren daarvoor in een onderzoek gelezen dat er op een enkele plek in de wereld te vroeg geboren tweelingen bij elkaar werden gelegd. Ook overlegde ze eerst met de ouders van Kyrie en Brielle voordat ze besloot te handelen.
‘Overgeprotocolliseerd’
Een van de grootste misvattingen over rebelsheid is dat het draait om opstandigheid. Rebellen zouden de regels niet willen volgen, gooien bij alles hun kont tegen de krib en mopperen de hele tijd. Maar dat beeld klopt helemaal niet. De meeste rebellen zijn juist erg begaan met hun werk en willen hun beste beentje voorzetten.
Maar door allerlei regels en protocollen die zijn opgesteld door mensen die het werk niet zelf doen, lukt dat vaak niet. In plaats daarvan krijgen ze te maken met onwerkbare praktijken en processen. Ze gaan niet buiten het boekje omdat ze dat zo graag willen, maar omdat ze het gevoel hebben dat ze niet anders kunnen.
In de zorg zijn talloze kwaliteitsstandaarden, regels, richtlijnen, protocollen en werkinstructies ontwikkeld om veiligheid te waarborgen. Het zijn er ondertussen zoveel dat ze soms strijdig zijn en elkaar tegenwerken. Vaak benadrukken ze slechts één aspect van de zorg, terwijl ook andere zaken belangrijk zijn.
Bovendien zijn deze standaarden gebaseerd op een gemiddelde patiënt, die in de praktijk eigenlijk nooit voorkomt. Zeker bij complexe, langdurige zorgsituaties schieten deze standaarden tekort. En dus moeten zorgverleners vaak wel afwijken om de juiste zorg te kunnen bieden.
Onder de radar
Volgens Eline de Kok, die begin 2025 promoveerde op rebellie in de zorg en zelf verpleegkundige is, blijft zo’n 70 procent van alle rebellenacties van zorgverleners onder de radar. Dat komt omdat men gevangen zit in diepgewortelde overtuigingen waarmee het huidige systeem in stand wordt gehouden.
Als verpleegkundigen afwijken van de regels en een ‘geitenpaadje’ maken om zo de beste zorg aan de patiënt te kunnen geven, houden ze hun actie liever voor zich om gedoe te voorkomen. Impliciet nemen zij aan dat als ze zich niet aan de regels houden, ze problemen krijgen met hun leidinggevenden of collega’s. Maar die geitenpaadjes zijn vaak tijdrovend en lossen het probleem uiteindelijk niet structureel op.
Lees ook: Moeder leidt zorgverzekeraars, dochter staat in de frontlinie: ‘Een mooie realitycheck’
Tegelijkertijd zitten veel leidinggevenden vast in de gedachte dat verpleegkundigen de patiënten in gevaar brengen door van de protocollen af te wijken. Zij maken de aanname dat het niet volgen van de regels per definitie betekent dat de patiënt gevaar zal lopen. Zo houdt men elkaar in de tang en komt men niet tot duurzame verbeteringen.
Onbenut potentieel
Ondertussen heeft de zorg te maken met steeds groter wordende uitdagingen. Het personeelstekort groeit en door de hoge werkdruk kampt de sector ook met een ziekteverzuim van maar liefst zo’n 8 procent.
Daarnaast ervaart ruim tweederde van de verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten (69 procent) regelmatig problemen met hulpmiddelen, wat de kwaliteit van zorg beïnvloedt en naast de enorme werkdruk ook morele stress oplevert bij zorgprofessionals.
Een sleutel voor het doorbreken van deze vicieuze cirkel ligt bij het ongelooflijk grote onbenut potentieel van de zorgverleners. Zij staan dagelijks met hun voeten in de modder, weten precies waar het knelt en hebben vaak al slimme oplossingen verzonnen voor de meeste problemen. Zoals De Kok stelt: ‘Verpleegkundigen zijn niet alleen handjes aan het bed, er zit ook een kop op!’
Ruimte voor rebelsheid
Wil je verpleegkundigen behouden en hun werkplezier vergroten? Dan is het belangrijk om hen op waarde te schatten. Geef ze de ruimte, luister naar ze en betrek ze. Zorg voor een omgeving waar rebelse acties niet onder de radar blijven maar juist in de spotlight worden gezet, zodat ze kunnen leiden tot duurzame verbeteringen.
Zoals bijvoorbeeld het protocol bij te vroeg geboren tweelingen, want dat is ondertussen aangepast. Tegenwoordig is het in bijna alle ziekenhuizen over de hele wereld standaard procedure om pasgeboren tweelingen bij elkaar in een couveuse te leggen. Hierdoor zijn de risicofactoren verlaagd en is het aantal ziekenhuisdagen fors verminderd.
Samen onwerkbare praktijken aanpakken werkt aanstekelijk. Daardoor ontstaat al gauw een opwaartse spiraal van energie – want als zorgverleners zich meer betrokken voelen, pakken ze vanzelf onwerkbare praktijken en onnodige bureaucratie aan. Het werk wordt dan kwalitatief beter, leuker en geeft meer energie en de patiënten krijgen de juiste zorg.
De oplossing voor de zorg is dus eigenlijk heel simpel, maar daarmee nog niet eenvoudig uitgevoerd.
Lees ook deze columns van Simone van Neerven:
- 4 vragen die je team direct creatiever maken (en wat je daarbij kan leren van Barbie)
- 7 excuses van mensen die niet willen veranderen (en hoe daarmee om te gaan)
- Bijna niemand kent Nederlands eerste vrouwelijke techondernemer
