Dit interview is oorspronkelijk gepubliceerd op 24 augustus 2022.
Werner Schouten (1998) maakte naam met zijn geen alternatieve troonrede als voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging. Sinds juli 2022 is hij directeur van de Impact Economy Foundation.
Schouten kijkt best tevreden terug op zijn politieke lobbywerk voor de jongere generaties, maar nu is het bedrijfsleven aan de beurt. ‘We proberen continu te verduurzamen in de gelimiteerde speelruimte van de markt. Dat maakt dat er maar heel weinig van de grond kan komen.’
Tegen hittegolven, extreme droogte, zware overstromingen en stormen met orkaankracht helpt ‘een beetje werken’ aan het klimaat echt niet meer. Het rapport Grenzen aan de groei van de Club van Rome is al een halve eeuw oud. De Verenigde Naties organiseren al dertig jaar een top over biodiversiteit, geeft Schouten aan.
Sturen op kapitaal
‘Al decennialang zijn we ons bewust van het probleem, maar we hebben betrekkelijk weinig gedaan. Nog steeds worden in de markt vooral de financiële cijfers gewaardeerd. Dat is waar we op sturen, zowel binnen het bedrijfsleven met de returns on investment, als bij de overheid op het gebied van koopkracht, bbp en dergelijke.’
Wat levert het op? Kapitaal blijft de primaire interface
Dat moet dus anders, ook omdat het Nederlandse bedrijfsleven hopeloos achterloopt met de verduurzaming. ‘Laat daar geen twijfel over bestaan.’
We rapporteren dan wel in toenemende mate over hoe duurzaam we zijn, er zijn allerlei commitments aan de sustainable development goals en aan het klimaat. Maar het beslissen over investeringen of het wel of niet doen van bepaalde projecten blijft afhankelijk van kapitaal.
‘Dat is de primaire interface: wat levert het op?’, aldus Schouten. ‘We kijken nog veel te weinig naar: wat is het resultaat voor het sociaal kapitaal, menselijk kapitaal, natuurlijk kapitaal?’
Werner Schouten is ook columnist voor MT/Sprout. In zijn columns schrijft hij over de impacteconomie, klimaat en generatiegerechtigheid. Lees zijn columns »
Hoe het niet moet: mobiliteit
Die bredere waardering is voor Werner Schouten de basis van de nieuwe spelregels van de economie. ‘Omdat we dat nu niet doen, is duurzaamheid momenteel hoofdzakelijk een add-on aan het verdienmodel van bedrijven, maar zit het niet verweven in de kern.’
‘We werken in een gasloos kantoorpand, we stoppen ons product in een gerecyclede verpakking. Dat is aardig, maar om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad, moeten we, ook volgens het IPCC, onze productie en consumptie fundamenteel herstructureren. Dat betekent dat we op een geheel andere manier moeten kijken naar de verdienmodellen en de producten die we hebben.’
Een mooi voorbeeld van hoe het niet moet, vindt hij het de aanpak van mobiliteit in ons land. De regering heeft in het klimaatakkoord het streefcijfer van 2 miljoen elektrische wagens in 2030 opgenomen.
Een boom in elektrische SUV’s heeft echt niets met duurzaamheid te maken
‘Best een aardig doel, maar dat is nog steeds het optimaliseren van een systeem dat inherent onduurzaam is. Elektrische auto’s nemen veel ruimte in. Voor de accu’s heb je veel zeldzame aardmetalen nodig en een zwaar elektriciteitsnet, omdat al die auto’s zelf moeten kunnen opladen.’
‘Als je veel meer zou sturen op mobiliteit gebaseerd op deelvervoer, op een dieper en fijnmaziger ov-vervoer, op meer wandelen en fietsen, dan kan je met minder grondstoffen veel meer doen. In plaats daarvan krijgen we een boom met elektrische SUV’s. Nou, die hebben misschien geen uitstoot bij de uitlaat, maar dit heeft echt niets met duurzaamheid te maken.’
Meer winst voor duurzame bedrijven
Wat de bedrijven betreft, zou verduurzamen juist veel meer beloond moeten worden. Een bedrijf dat duurzamer is, beter is voor de samenleving en een eerlijkere prijs betaalt voor de arbeiders in de keten zou veel winstgevender moeten zijn.
Natuurlijk zijn er bedrijven die het goede voorbeeld geven, weet Schouten. ‘Fairphone bijvoorbeeld, ik ben er zelf een trots gebruiker van. Dit bedrijf probeert echt de levensduur van hun telefoons te verlengen. Het haalt de fast tech er een beetje af, zodat je gewoon vijf of zeven jaar met dezelfde telefoon kan doen.’
Lees meer: Hoe het kleine Fairphone impact maakt door groots te denken
Patagonia, Ben & Jerry’s en Those Vegan Cowboys zijn volgens hem ook mooie voorbeelden. ‘Alleen komen de bedrijven die het echt anders proberen te doen vaak niet verder dan een paar procent marktaandeel. Zo vooruitstrevend zijn met duurzaamheid is haast een concurrentienadeel. Dat moeten we eruit halen.’
Impact op de samenleving als maatstaf
Hoe krijg je dat eruit? ‘Dat begint met transparant zijn over de impact op de samenleving. Als je nu als consument door een winkel loopt, heb je geen enkel idee wat de maatschappelijke impact is van een product.’
Met true pricing kun je zien of voor dit product in de keten onderbetaling heeft plaatsgevonden, geeft Schouten een voorbeeld. Een ander product van dezelfde prijs heeft misschien een betere trackrecord voor de maatschappij. Dan hoef je niet langer appels met peren te vergelijken.
Binnen je eigen verdienmodel kun je ook veel stappen zetten om zelf te verduurzamen, gaat Schouten verder. Door zaken efficiënter te maken, dingen anders te organiseren, door een geïntegreerde winst- en verliesrekening maken. Daarmee breng je de brede welvaart die je bedrijf creëert in kaart.
Sturen op een bredere waarde
Die brede welvaart staat voor het sociaal, menselijk, natuurlijk en financieel kapitaal dat je hebt gecreëerd, legt hij uit. ‘Dit jaar hebben we bijvoorbeeld 1 miljoen euro winst gemaakt, maar hoe is die winst tot stand gekomen? Daarbij kijk je niet alleen naar het financieel kapitaal, maar ook naar de andere kapitalen.’
‘Er is misschien wel 2 miljoen euro aan natuurlijk kapitaal vernietigd, door werkgeverschap is een half miljoen aan sociaal kapitaal gecreëerd, maar er is ook menselijk kapitaal vernietigd, omdat er werknemers met een burn-out thuiszitten.’
Lees ook: Deze dienst maakt menselijk kapitaal net zo belangrijk als omzet en andere ‘harde’ cijfers
Als je op een bredere manier naar waarde kijkt, kan je er ook op sturen. ‘Je kan als bedrijf zeggen: de negatieve externe kosten van het koffie kopje dat we nu inkopen is 5 cent, maar we eisen van de producent dat dit tijdens het contract 3 cent wordt.’
‘Hoe dat gebeurt, door mensen een eerlijker loon te betalen of CO2-uitstoot te verminderen, dat laten we aan de producent. Dan hebben we ruimte voor ondernemerschap, maar tegelijkertijd zijn we wel aan het sturen op duurzaamheid. ‘
Prikkels in de markt
Met een standaard om de bredere impact te meten van een bedrijf, is het ook mogelijk om meer impactvolle bedrijven korting op de vennootschapsbelasting, of btw-differentiatie te geven, zegt Schouten.
Het moet lonen om duurzaam en goed voor de maatschappij te zijn
‘Bovendien is het dan ook opeens een stuk gemakkelijker om uitstoot te beprijzen. Op die manier ga je de prikkels in de markt anders leggen, zodat het gaat lonen om duurzaam en goed voor de maatschappij te zijn.’
Netbeheerder Alliander stuurt al veel op impact, geeft hij een voorbeeld uit de praktijk. ‘Ze hebben een jaarverslag waarin ze niet alleen kijken naar de financiële waarden die ze creëren, maar ook naar die andere kapitalen.’
‘Als ze tussen project A of B kunnen kiezen, dan proberen ze die keuze te laten vallen op basis van de brede waarden die worden gecreëerd en niet alleen op wat het financieel het meest aantrekkelijk is voor de aandeelhouders. Ze zijn daar best een koploper in.’
Meer power naar de grote vraagstukken
Tony’s Chocolonely is een voorbeeld van een succesverhaal dat fundamenteel de markt heeft veranderd, één van de weinige volgens Schouten. Lightyear is een startup met een succesvolle grote innovatie: een zonnewagen die het elektriciteitsnetwerk niet belast.
Waarom gaat er zoveel geld, tijd en talent naar het bezorgen van je boodschappen?
Hij vindt het wel jammer dat Lightyear in Finland gaat produceren. ‘Omdat ze gek genoeg in Nederland niet op alle steun kunnen rekenen, terwijl we wel grote steun geven aan de oude economie. Dat is wat een stuk beter kan, we geven nog weinig ruimte aan de nieuwe economie om door te breken.’
‘Wat me ook tegen de borst stuit, is dat we momenteel in een grote maatschappelijke crisis zitten: biodiversiteit, klimaat, grondstoffen, moderne slavernij. Als je dan kijkt naar waar we ons geld, talent, tijd en innovatiekracht insteken, dat gaat lang niet allemaal naar het oplossen van deze vraagstukken.’
‘Er worden ondertussen wel miljarden gestopt in bezorgers die binnen tien minuten je boodschappen in de stad afleveren aan huis. Veel bijdragen aan brede welvaart doet het niet, kan ik je garanderen. Het is zonde dat er zoveel tijd, talent en geld naartoe gaat.’
Innovatiekracht verenigen
‘Als je ziet hoe we onze innovatiekracht verenigden tijdens de coronacrisis voor een gedeeld doel, toen hebben we het onmogelijke gedaan. We hebben een vaccin in maanden ontwikkeld in plaats van jaren. Met de gascrisis precies hetzelfde. Plots is het in Nederland mogelijk om binnen het jaar onafhankelijk te worden van Russisch gas. Stuk voor stuk ondenkbaar voor aanvang van deze crises.’
‘Als er zo’n een crisismoment komt, dan verenigen we innovatiekracht, capaciteit en talent om de crisis het hoofd te bieden. Zo’n crisisaanpak hebben we nu ook nodig voor het klimaat.’
De Rijn ligt al bijna droog en we zijn pas naar 1,1 graad opwarming van de aarde onderweg, geeft hij mee. ‘Maar het meest realistische scenario volgens het IPCC is een opwarming van 2,7 graden, dat is desastreus voor onze samenleving.’
Volwassen worden
‘We moeten er wat meer volwassen in worden, minder kwetsbaar zijn. Dit is het ongemak waar we op afkoersen, laten we samen aan de slag gaan. Wat we moeten voorkomen is dat we elkaar in de armen gaan vallen, omdat we allemaal kleine stapjes aan het nemen zijn.’
Op deze manier krijg je in 2050: operatie geslaagd, patiënt overleden
‘Dat iedereen denkt: ja, we zijn wat aan het doen. Want op deze manier krijg je in 2050: operatie geslaagd, patiënt overleden. We hebben dan allemaal wel het idee gehad dat we bezig zijn geweest, maar uiteindelijk zijn we bijlange na niet ver genoeg gegaan, en is het doel niet bereikt. We mogen daar best wel scherp in zijn voor elkaar.’
Wat kunnen bedrijven in dit licht vanaf nu anders doen? Het eerste is dat bedrijven al hun producten, hun verdienmodellen, hun gedrag tegen het licht houden, vindt Schouten. Ze moeten zich afvragen of dit in lijn is met de 1,5-graadsamenleving.
Actief samenwerken
‘Waar kunnen ze mee stoppen? Wat is de meest effectieve manier om de talenten, het geld en de innovatiekracht die ze hebben binnen het bedrijf in te zetten om brede welvaart te creëren voor generaties nu, generaties elders en generaties in 2100? Als dat niet zo is, dan moet je je flink achter de oren krabben en je afvragen of je niet fundamenteel andere producten of andere bedrijfstakken moet creëren.’
Gebruik eventuele barrières niet als reden om bij het oude te blijven
Een tweede advies van Werner Schouten: stuur op impact. Laat je keuzes niet alleen beïnvloeden door de euro’s die je ermee verdient, maar juist ook door het sociaal, menselijk en natuurlijk kapitaal dat je ermee creëert. Ga veel breder naar die waarden kijken.
‘Mocht je tegen barrières aanlopen, gebruik dat dan niet als reden om bij het oude te blijven. Ga juist actief samenwerken met andere partijen. Maak samen een vuist om de spelregels van de markt te veranderen.’
Lees meer over ondernemen met impact:
- Marco de Boer (reNature) helpt boeren over te stappen op regeneratieve landbouw
- Lex Hoefsloot (Lightyear): ‘Laat je ambitie niet los, ondanks alle tegengas’
- Jaap Korteweg: ‘Ga ervan uit dat het mislukt. Dat ontlast je enorm’
