Op 20 april 2006 wordt Thomas van der Bijl, een belangrijke getuige in de strafzaak tegen Willem Holleeder, om negen uur in de ochtend doodgeschoten in een café in Amsterdam-West. Een getuige ziet de twee daders de kroeg uit rennen en ze iets weggooien in de gracht. Na een paar duikpogingen vindt de politie uiteindelijk een wapen. Het protocol is dan dat het wapen wordt opgevist en in een bak met water uit die gracht voor nader onderzoek naar het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) ver buiten Amsterdam wordt gebracht.
Maar John Pel, die het forensisch onderzoek op het plaats delict leidde, was bang dat eventueel DNA dat op het wapen zat verloren zou gaan door het geklots van het water in die bak tijdens de rit naar het NFI. Hij besloot daarom om het wapen naar het laboratorium in de Amsterdamse Sarphatistraat te brengen om het met zijn eigen team te onderzoeken. Na flink wat gesteggel en een reprimande dat hij de voorschriften niet had gevolgd, werd het onderzoek toch voortgezet. Binnen 48 uur was het resultaat binnen, kwam de eerste verdachte in beeld en begon de zaak snel te rollen.
Sterk moreel kompas
Ook verpleegster Gayle Kasparian ging buiten haar boekje. Zij waakte over een veel te vroeg geboren tweeling die ieder in een eigen couveuse lagen. Een van de twee meisjes begon blauw aan te lopen. Kasparian probeerde van alles, maar niets hielp. Ten einde raad besloot ze om van de procedure af te wijken en de meisjes bij elkaar in één couveuse te leggen. Het werkte direct; het sterke meisje legde haar armpje om haar zusje heen en het meisje stabiliseerde. Niet veel later mochten ze naar huis.
Lees ook: De oplossing staat recht voor je neus, toch zie je ‘m niet. Hoe komt dat?
Pel hield zich niet aan de voorschriften omdat hij wilde voorkomen dat belangrijk bewijs verloren ging, Kasparian om een leven te redden. Ook al wisten ze dat ze zich er mogelijk door in de nesten zouden werken, toch deden ze het. Beiden braken de regels omdat ze voelden dat ze geen andere keus hadden. Ze werden gedreven door een sterk moreel kompas en besloten om achteraf dan wel te dealen met eventuele consequesties van hun handelen.
Doorbraak willen forceren
Een andere reden waarom mensen zich niet aan de regels houden, is omdat ze iets willen forceren. Met een provocerende actie zorgen ze voor controversie en levendige discussies. Zo liep de Amerikaanse soldaat Bowe Bergdahl tegen alle protocollen in op 30 juni 2009 van zijn militaire basis in Afghanistan af de woestijn in. Niet lang daarna werd hij gevangen genomen door de Taliban die hem maar liefst vijf jaar lang vasthield.
Later verklaarde hij dat hij een zogenaamde DUSTWUN (duty status – whereabouts unknown) wilde creëren om zo aandacht te krijgen voor de slechte omstandigheden op de basis. Een zeer extreme actie met grote consequenties die hij ternauwernood overleefde.
Onzinnig en bureaucratisch
Niet iedere overtreder handelt vanuit een bepaalde overtuiging. Vaak worden regels ook niet gevolgd omdat men er simpelweg het nut niet van inziet. Maar voor je overweegt een regel die je niet begrijpt of waar je het niet mee eens bent te overtreden, is het verstandig eerst op zoek te gaan naar het waarom van die regel. De kans is dat er een goede reden achter zit, bijvoorbeeld om sporadische maar zeer ernstige ongevallen te voorkomen.
Lees ook: Als iedereen weet dat het geen goed idee is, dan gaan we het niet doen… toch?
Ook gaan mensen hun boekje te buiten als ze het gevoel hebben dat ze worden gekort op hun vrijheid. Door incidentele overtredingen worden procedures vaak steeds complexer gemaakt, door weer een regeltje toe te voegen om te voorkomen dat iets soortgelijks weer zal gebeuren. Maar daarmee wordt ook een wirwar aan regels gecreëerd, en hoe meer regels, hoe sterker de drang om ze niet te volgen.
Hou je creatievelingen in de gaten
Uit onderzoek van Dan Ariely (MIT) en Francesca Gino (Harvard) blijkt dat creatievelingen vaker buiten de lijntjes kleuren dan anderen. In een experiment waar ze ethische dilemma’s voorlegden aan medewerkers van een adverteerdersbedrijf, ontdekten ze dat degenen met de meest creatieve functies, zoals copywriters en designers, vaker de regels overtraden dan bijvoorbeeld de accountants.
Een dunne lijn
Er zitten verschillende motieven achter waarom we ons niet aan de regels houden. In het ene geval is het goed uit te leggen en ook heel waardevol dat het gebeurt, zoals in het geval van Pel en Kasparian, terwijl in andere gevallen zoals dat van Bergdhal het overduidelijk is dat het veel te ver is gegaan. Maar vaak is het niet zo helder en is de lijn tussen acceptabel en onacceptabel buiten de lijntjes kleuren behoorlijk dun.
Luister voordat je oordeelt
In de meeste organisaties is de bureaucratie veel te ver doorgeschoten. Als iemand zich niet aan de regels houdt, oordeel dan niet te snel en luister naar diegene, want er kunnen verdomd goede redenen zijn om af te wijken. Van John Pel werd bijvoorbeeld in eerste instantie gedacht dat hij weer eens eigenwijs was, maar uiteindelijk begreep de leidinggevende dat hij de beste bedoelingen en bovendien een punt had en hielp hem vervolgens om het onderzoek toch doorgang te laten krijgen. En ook een te vroeg geboren tweeling samen in een couveuse leggen is ondertussen in de meeste ziekenhuizen een standaard procedure geworden.
Lees ook: Innovatie begint vaak helemaal niet met een geweldig idee
