‘Ik ben onzeker, maar wel vastberaden. Zoekend, maar wel met durf.’ Dat is hoe Feike Sijbesma zichzelf eind 2016 omschreef bij een lezing. Toen hij benoemd werd als ceo van DSM, wist hij één ding wel heel zeker: ik wil verantwoord omgaan met mijn verantwoordelijkheden.
Hij kocht een oranje notitieboekje waarin hij van alles opschreef: vragen en onzekerheden, opties en keuzes, thema’s, doelen en uitgangspunten. Het boekje diende als een soort moreel kompas en houvast en hielp hem om de ideeën die hij had over waar het naartoe zou moeten gaan met DSM, concreter te maken.
Hij kwam tot een visie voor het bedrijf, maar was er allesbehalve zeker van of dat ging lukken. ‘Ik ben weleens bang geweest dat ik de kortstzittende ceo van DSM zou worden, maar ik bleef vastbesloten.’ Het pakte anders uit. Hij transformeerde het bedrijf succesvol en zat uiteindelijk het langst op die plek.
Onzekerheid wordt als een zwakte gezien
Onzekerheid wordt vaak niet gezien als een sterke karaktereigenschap. Zoek op synoniemen voor onzeker en je vindt woorden als aarzelend, dubieus, gevaarlijk, gewaagd, hachelijk, kwestieus, onbeslist, onbestendig, onberekenbaar, onbetrouwbaar, onduidelijk, ongewis, onvast, onveilig, precair, problematisch, riskant, twijfelend, veranderlijk, verlegen, wankel, wisselvallig, zwak.
En daar zit precies het probleem, want we associëren onzekerheid veelal met besluiteloosheid en niet weten wat je wil. Maar zoals Sijbesma ook aangeeft, onzekerheid en vastberadenheid zijn geen tegenpolen. Je kunt verdomd goed weten waar je naartoe wil, terwijl je ook twijfelt en blijft openstaan voor veranderingen, nieuwe inzichten en andere perspectieven.
Schadelijk effect van te veel zekerheid
Te zeker zijn van je zaak kan fataal zijn. We kennen ze allemaal wel, de bedrijven die ten onder gingen aan veel te star leiderschap dat maar bleef vasthouden aan de ingeslagen koers. Een notoir voorbeeld is Blackberry, waarbij ceo Lazardis zelfs in 2012, nadat de verkopen al begonnen te dalen en de iPhone ondertussen meer werd verkocht dan de Blackberry, nog steeds bleef vasthouden aan zijn geloof in hun product.
Lees ook: Waarom BlackBerry recht op de afgrond afging en Slack wel een draai wist te maken
En ook Blockbuster, Nokia en Kodak ondergingen een soortgelijk lot.
De leiders van deze bedrijven waren te resoluut, sloten zich af en stonden niet meer open voor nieuwe inzichten en andere perspectieven. Zij geloofden dat het hun taak was om met de juiste antwoorden te komen in plaats van vragen te blijven stellen en de koers aan te passen als de inzichten daarom vroegen.
Minder ten prooi vallen aan vooringenomenheid
Mensen die overtuigd zijn van hun zaak proberen vaak zo snel mogelijk hun gelijk te halen, terwijl mensen die meer ambivalent zijn juist op zoek gaan naar andere perspectieven en vragen zullen stellen. Zij zijn daardoor minder vatbaar voor de zogeheten confirmation bias (de neiging om informatie te zoeken en te selecteren die onze bestaande overtuigingen ondersteunt) en correspondence bias (de neiging om een oordeel te vormen zonder de context te kennen). Iets minder zeker zijn helpt dus om betere besluiten te nemen.
Iets niet zeker weten, creëert juist ook ruimte. ‘Als niets zeker is, is alles mogelijk’, zei Margaret Drabble ooit. Onzekerheid kan eigenlijk veel beter geassocieerd worden met nieuwsgierigheid. Want als je twijfelt en het niet zeker weet, ga je op zoek naar antwoorden. Maar vragen stellen kan ook dingen aan het licht brengen die je liever niet wil weten. Veel is dan ook grijs en diffuus in organisaties en dat is niet voor niets. Als je het weet, dan moet je er ook wat mee.
Lees ook: Op deze vier manieren gaan organisaties met twijfel om
Daarnaast geeft iets niet zeker weten ook het gevoel dat je geen controle over de situatie hebt. Dat voelt oncomfortabel en dat gevoel gaan we het liefst uit de weg. Maar zoals de Franse Verlichtingsfilosoof Voltaire al eens schreef: ‘Twijfel mag dan ongemakkelijk voelen, de illusie dat je alles weet, is belachelijk.’
Durven draaien
Door een continue stroom aan nieuwe inzichten en innovaties blijft verandering maar komen. De snelheid van ons leven vereist steeds vaker dat we beslissingen nemen op basis van tegenstrijdige berichten of zonder alle informatie voorhanden te hebben. Dat betekent dat we het dus niet altijd bij het juiste eind zullen hebben en dat er bijgestuurd moet worden.
Daar is lef voor nodig. Want durf als ceo van een groot bedrijf maar eens te zeggen dat je het bij het verkeerde eind had of dat er een andere koers nodig is.
We zouden allemaal zoals de onzekere Sijbesma moeten doen. Af en toe dat oranje notitieboekje doorbladeren en regelmatig in de spiegel kijken en jezelf de vraag stellen: ‘Waar draait het nou eigenlijk om?’. Zoekende zijn, maar wel met durf. ‘Ik ben onzeker, maar wel vastberaden. Vastberaden om de ankers op te halen die me af en toe mijn eigen zekerheden geven.’
Lees ook deze artikelen van Simone van Neerven:
- Bij South Park weten ze het al jaren: hoe meer domme ideeën, hoe beter
- De beste innovator van Nederland? Misschien wel Theo Maassen
- 7 excuses van mensen die niet willen veranderen (en hoe daarmee om te gaan)
