Jelle Prins en Michiel Bakker maken graag de vergelijking met de Deltawerken. Die werden in de twintigste eeuw gebouwd om Nederland te beschermen tegen hoogwater. Een gigantisch project; vijf stormvloedkeringen, twee sluizen en zes dammen. Destijds was er behoorlijk wat weerstand tegen. De kustlijn moest worden verkort, zeearmen afgesloten. Was dat allemaal wel nodig?
Ja, dat was nodig, want voor een land dat voor een groot deel onder zeeniveau ligt was de dreiging vanuit zee reëel. Existentieel, zelfs. Volgens Prins, ex-Uber en medeoprichter van AI-bedrijf Cradle, en Bakker, assistent-professor in AI aan het Massachusetts Institute of Technology, komt er nu opnieuw zo’n grote dreiging op ons af. Alleen is dit gevaar minder zichtbaar.
Het gaat nu namelijk niet om water, maar om onze digitale kwetsbaarheid. Specifieker: de achterstand die Nederland heeft op het gebied van AI.
Verstoorde machtsbalans
Door kunstmatige intelligentie zal de geopolitieke en militaire machtsbalans de komende jaren omslaan naar landen die deze technologie beheersen, waarschuwen Prins en Bakker. Amerika en China snappen dat; niet voor niets staken Amerikaanse techmiljardairs, met steun van president Donald Trump, recent 500 miljard dollar in Stargate, het grootste AI-project ooit.
Lees ook: Techmiljardairs steken $500 miljard in grootste AI-project ooit – 5 vragen
En wat doet Nederland? Veel te weinig, vinden Prins en Bakker. Er is geen plan, geen prioriteit, geen grote investeringen. Met hun Deltaplan voor de AI-transitie doen de AI-onderzoeker en de AI-ondernemer een aanzet.
Prins zit hier niet om als AI-founder voor eigen parochie te preken, blijkt als we hem bellen voor tekst en uitleg. ‘We hebben het plan geschreven omdat we ons zorgen maken’, zegt hij. ‘AI wordt de basis van alles wat onze samenleving draaiende houdt. Kijk alleen al naar de defensie-industrie. Autonome systemen gaan een gigantische rol spelen en voor zulke systemen willen we als Nederland of Europa écht niet afhankelijk zijn van Amerika of China. Die moeten we zelf bouwen en beheren, anders raken we de controle kwijt.’
10 aanbevelingen
Het is de eerste van hun tien aanbevelingen: AI-soevereiniteit, in de vorm van eigen AI-kampioenen die cruciale systemen kunnen leveren aan overheid, defensie en bedrijven. Frankrijk heeft dat volgens Prins vroeg ingezien en heeft nu drie AI-startups in eigen land die samen meer dan 10 miljard waard zijn. Een daarvan, Mistral, zaagt met Le Chat aan de stoelpoten van ChatGPT.
Lees ook: Arthur Mensch (ceo Mistral AI) kiest bewust zijn eigen pad
‘Niet dat we een tweede Mistral moeten bouwen’, zegt Prins. ‘Laten we kijken naar datgene wat nog openligt: AI-bedrijven die eigen AI-systemen bouwen, verdergaande robotisering. We hebben ambitieuze bedrijven met ambitieuze ideeën nodig om toptalent aan te trekken en hier te houden. Bedrijven met een inspirerende missie waaraan zij willen meewerken.’
Vijf jaar geleden stond Nederland op AI-gebied nog in de voorhoede. Google Brain – inmiddels met Google AI gefuseerd tot Google Deepmind – opende in 2018 een kantoor in Amsterdam, ASML is uitgegroeid tot belangrijke speler in AI-chiptechnologie. Het kán dus, zegt Prins. Nog steeds.
Durven kiezen
Maar om een sleutelrol te spelen moet Nederland volgens hem wel durven kiezen. ‘Bepaal welke industrieën we absoluut niet mogen verliezen en zet daar vol op in. We doen niet onder voor Amerika als het gaat om het aantal seed-investeringen in jonge startups, maar met investeringen in de latere groeifases lopen we hopeloos achter.’
Nederlandse pensioenfondsen beheren ruim 1,7 biljoen euro. Daarvan wordt volgens Prins 0,1 procent in innovatie belegd. Een ‘kleine verschuiving’ – een verdubbeling naar 0,2 procent – zou volgens de ondernemer al grote impact kunnen hebben.
Hij kreeg recent bijval van prins Constantijn van Oranje, boegbeeld van startup-organisatie Techleap, in NRC. In de Verenigde Staten ligt het percentage van het in durfkapitaal geïnvesteerd pensioenvermogen rond de 1 procent. Als we dat voorbeeld hier zouden volgen, aldus de prins, zou Nederland kunnen uitgroeien tot ‘startup-wereldspeler’.
Lees ook: Nederlandse startup-sector groeit scheef: veel geld, te weinig nieuwe bedrijven
Defensie zou een goed vertrekpunt kunnen zijn, denkt Prins. Premier Schoof onthulde begin mei per ongeluk dat de Navo wil dat de lidstaten hun defensie-uitgaven de komende jaren flink opschroeven, tot 5 procent in 2032. ‘Die investeringen kunnen als vliegwiel werken. Technologieën die voor defensie worden ontwikkeld, kunnen mogelijk ook op andere plekken worden toegepast. Dat hebben we eerder al gezien met internet en GPS.’
Gebrek aan verbeeldingskracht
Een belangrijk struikelblok is volgens Prins het gebrek aan verbeeldingskracht. In Nederland wordt volgens hem veel te makkelijk over AI gedacht.
‘Mensen zien chatbots en plaatjesgenerators, maar dat is maar het topje van de ijsberg’, zegt hij. ‘Het werk van programmeurs is door AI bijvoorbeeld al ingrijpend veranderd; die laten het grootste deel van hun code door AI schrijven, bovendien helpt AI ze bij het bouwen van nog betere AI. Gevolg is wel dat de wereldwijde vraag naar programmeurs nu op een dieptepunt is.’
Dat is nog maar het begin; kunstmatige intelligentie gaat elke sector raken en ingrijpend transformeren. Ook hier gaat het om controle, zegt Prins: er moeten plannen klaarliggen om de regie bij de transformatie zoveel mogelijk in eigen hand te houden.
In Europees verband waar mogelijk, want Nederland hoeft – en kan – niet alles zelf te doen. ‘Elektriciteit is hier bijvoorbeeld veel duurder dan in omliggende landen’, zegt hij. ‘Zet je datacenters voor al die extra rekenkracht die nodig is alsjeblieft neer op plekken waar de stroom goedkoop is.’
Prins en Bakker doen ook een voorstel voor een centrale Nederlandse AI-hub. Naar het voorbeeld van het Franse Station F, een startup-campus in een oud treinstation in Parijs. Met een oppervlakte van 34.000 vierkante meter is het de grootste in zijn soort ter wereld. Techleap is hier ook mee bezig, zegt hij. ‘Het momentum is er.’
Meest concrete aanbeveling is het idee voor een Nederlandse AI-top, direct na de zomer, om alle spelers bij elkaar te krijgen – bedrijven, onderzoekers en beleidsmakers – om de boel zo in beweging te krijgen. Prins en Bakker hopen met hun initiatief het nodige groundwork te leggen.
Het plan is holistisch maar bij lange na niet volledig; kenners kunnen via Github meeschrijven. ‘We beweren absoluut niet dat we alle wijsheid in pacht hebben’, zegt Prins. ‘We willen dit podium gebruiken om de discussie op gang te brengen.’
Lees ook: Het is hoog tijd voor een Europees moonshot-project
