In een fabriekshal van zo’n kilometer lang razen gloeiendhete stalen plakken over een transportband. De platen, bij de start bijna 25 centimeter dik, worden steeds verder uitgewalst – tot ze meters lang en millimeters dun zijn. Tussendoor worden de oranje ‘linten’ gespoeld en gekoeld, aan het einde van de rit worden ze opgerold tot keurige pakketjes. Het rommelt, het stoomt, het is al met al een ontzagwekkend gezicht.
MT/Sprout is deze woensdagmiddag met zijn Bold Leader-netwerk met zo’n 60 mensen te gast bij een bedrijf waarover op z’n zachtst gezegd veel te doen is: Tata Steel in IJmuiden. De grootste uitstoter van Nederland, die bezig is met een al even grote industriële transitie: het verduurzamen van de staalproductie én het vinden van een businesscase voor groen staal.
Nieuw: Bold Leader Beweging
De wereld staat voor ongekende uitdagingen en op veel gebieden is een fundamentele transitie noodzaak. Dat vraagt om grote antwoorden. En vooral om leiders met visie, moed en lef. Die leiders brengen we samen in de Bold Leader Beweging. Sluit je ook aan!
Lees ook de sessie met Hema-topvrouw Saskia Egas Reparaz terug: ‘We spelen weer om te winnen’
Geen sinecure, in een tijd waarin het huidige verdienmodel al onder druk staat; vorige maand werd bekend dat er tot 1600 banen verdwijnen. Tel daarbij op dat Tata zwaar onder vuur ligt vanwege de uitstoot van schadelijke stoffen en de invloed op de gezondheid van de omwonenden.
Het bedrijf zou daar te weinig transparant over zijn geweest, te weinig doen om de problemen aan te pakken. En ook op het tempo van verduurzamen klinkt kritiek.
Tot het kookpunt
Hoe is het om zo’n bedrijf te leiden? Dat willen de aanwezigen van ceo Hans van den Berg weten, de man die antwoorden op deze complexe vraagstukken moet formuleren. De 63-jarige natuurkundige werkt al zijn hele professionele leven bij Tata Steel Nederland, sinds oktober 2021 is hij er de hoogste baas.
Bijna vijf jaar dus, precies de periode waarin de publieke verontwaardiging een kookpunt bereikte. Van den Berg kan het moment nog precies terughalen. Tata Steel had net groots uitgepakt met het 100-jarig bestaan, maar de omstandigheden waren niet zo feestelijk; ondertussen regende het zwarte stof – grafiet – in de omgeving.
Het RIVM onderzocht het goedje en kwam met een conclusie die alles op zijn kop zette. ‘Specifieker: één zin in het rapport’, zegt Van den Berg. ‘Dat er stoffen in de emissies zaten die ongewenst zijn voor de gezondheid van jonge kinderen, stond er.’
Dat zinnetje bleek doorslaggevend – niet alleen voor de omslag die het bedrijf daarna inzette, ook voor zijn ontwikkeling als leider. Van den Berg heeft de afgelopen jaren veel geleerd en is meer dan bereid om die inzichten met de next leaders in de zaal te delen.
Les 1: Probeer minder te zenden en meer te luisteren
Terug naar het moment waarmee het allemaal begon, de grafietregens in Wijk aan Zee. Met de storm van reacties die loskwam na het RIVM-rapport kon Tata Steel totaal niet omgaan, zegt Van den Berg. Het is nu misschien wat moeilijk voor te stellen, maar tot die tijd stond Tata – het hart van de IJmond – te boek als een ‘zeer knuffelbaar bedrijf’.
Tel daarbij op dat het een bedrijf van ingenieurs is: die zijn gewend vanuit de inhoud te communiceren.
‘Onze eerste reactie was totaal verkeerd’, blikt de ceo terug. ‘We vertelden hoeveel beter we het al deden dan tien, twintig of dertig jaar geleden. In 1990 stootten we 60 ton lood uit, het afgelopen jaar 300 kilo. Dat viel toch reuze mee – dat zeiden we niet, maar dat dachten we wel. De bewoners hoorden iets heel anders. Die zeiden: 300 kilo lood? Maar meneer Van den Berg, dat is toch hartstikke slecht voor de hersenontwikkeling van kinderen?’
Lees ook: Tata Steel-ceo Hans van den Berg had een reprimande van zijn zus nodig om te veranderen
Zijn geruststellende woorden landden niet. Op informatieavonden staat de ceo tussen de huilende moeders. Pas later leert hij dat het niet alleen gaat over feiten of wie er gelijk heeft, maar dat hij mensen ook ruimte moet geven om hun verhaal kwijt te kunnen.
Tata Steel moet empathischer worden, híj moet empathischer worden. ‘We hebben met oogkleppen op opgelopen. Ja, we hadden al veel verbeterd, maar dat betekende niet dat mensen die daar anders over dachten niet ook gelijk konden hebben.’
Want ja, zegt de ceo, Tata Steel heeft invloed op de gezondheid, bij de staalproductie komt immers fijnstof vrij. ‘Daar hebben we lang niets over gezegd om juridische claims te voorkomen. In plaats van lawaai spraken we over geluid, in plaats van stank hadden we het over geur. Ik denk nog steeds dat we niet voldoende transparant zijn, we worden nog steeds door juristen gewaarschuwd niet alles te delen. Maar de discussie over de toekomst van het bedrijf wordt uiteindelijk niet in de rechtszaal gevoerd, maar in het publieke debat. En dat het hier stinkt, tja, dat ruik je gewoon.’
Les 2: Durf je eigen leiderschap te bevragen
De afgelopen jaren hebben Van den Berg ook geleerd zich kwetsbaarder op te stellen en kritischer naar zijn eigen handelen te kijken. Hij stelt zichzelf regelmatig de vraag of hij nog wel de juiste persoon is om het bedrijf de toekomst in te leiden – zeker nu Tata Steel, zijn woorden, aan het ‘terugzakken’ is.
Met ruim dertig dienstjaren bij Tata is Van den Berg natuurlijk ook een product van de organisatie. Een zekere bedrijfsblindheid ligt snel op de loer. ‘Dus hebben we externe partijen binnengehaald’, zegt hij. ‘We hebben een cfo van buiten, die spreekt een heel ander soort taal. Dat doet mij regelmatig pijn; kritiek op onze organisatie voel ik persoonlijk. Maar juist dat zijn de leermomenten.’
Lees ook: ‘Mijn enorme emotionele verbinding met Tata Steel ging te ver’
De kritiek op zijn persoon komt ook van buitenaf. Sinds 2021 ligt er een aangifte tegen Tata Steel én de feitelijk leidinggevende, ingediend door advocaat Bénédicte Ficq namens een groep omwonenden. Hoe dat is? Bizar, zegt Van den Berg, al gelooft hij ook dat Ficq een voorbeeld wil stellen.
Hoe bepaal je of je nog wel de juiste persoon bent om het bedrijf te leiden? vraagt een van de next leaders in de zaal. Dat doet Van den Berg niet alleen, hij spiegelt zich aan zijn raad van bestuur, aan de commissarissen. Een belangrijke graadmeter, ontdekte hij gaandeweg: hoe reageert hij als hij getest wordt? Want daar zit de groei, niet in het comfort van het bekende.
‘Een week nadat bekend werd dat hier 1600 banen moeten verdwijnen, was er een werknemersprotest’, vertelt hij. ‘In de aanwezigheid van een groep journalisten overhandigden driehonderd medewerkers me een document – ik dacht dat het een petitie was, maar het was een eisenpakket. Of ik daar even op wilde reageren. Als dat lukt, voor het oog van de camera, dan is het toch een goede dag geweest.’
Les 3: Stel resultaat boven processen
Ingenieurs zijn niet alleen van de inhoud, maar ook van de processen. Met als gevolg, ziet de ceo, dat bij Tata de cultuur eerder proces- dan resultaatgericht is. Gechargeerd: de uitkomst doet er minder toe, zolang alles maar volgens het boekje is gedaan. Daarmee bereik je niet de veranderingen die het bedrijf beoogt.
Tata Steel staat aan het begin van een cultuuromslag, een proces dat naar verwachting met de aankomende sanering wordt versneld. Van den Berg: ‘Die transitie is misschien nog moeilijker dan de overgang naar groen staal.’ De mooie dingen wil hij behouden, zoals de enorme onderlinge saamhorigheid. Maar op andere vlakken noemt hij de bedrijfscultuur ‘boterzacht’.
Het bedrijf zit nog vroeg in het proces, wel stelt hij dat Tata Steel veel meer wil inzetten op performance en accountability. Kortom: ‘Elkaar aanspreken op elkaars individuele verantwoordelijkheid en prestaties en daar consequenties aan verbinden. Dat doen we nu veel te weinig. Dat zet niet alleen de resultaten onder druk, het stompt mensen ook af.’
Les 4: Er is altijd meer mogelijk dan je denkt
Nog een vraag uit de zaal, van een leider die het boek How to avoid a climate disaster van Bill Gates aanhaalt. Gates’ antwoord op de klimaatcrisis, in een notendop, is schone technologie. Daar wringt het volgens het boek direct, want voor de meeste sectoren is een klimaatneutrale oplossing te bedenken, maar de productie van staal en beton blijft een hoofdpijndossier.
Het boek is inmiddels vier jaar oud en – gelukkig – ingehaald door de tijd. Inmiddels ligt er een Groen Staal-plan, dat erin voorziet dat Tata Steel Nederland over vijf jaar 40 procent minder CO2 uitstoot en in 2045 klimaatneutraal is, onder meer door voor de productie over te schakelen op groene waterstof.
Lees ook: Duurzame ambities van staalindustrie in Europa piepen en kraken
Al is het nog niet zeker dat die vergroening er komt. Daarvoor heeft Tata miljarden van de overheid nodig en de onderhandelingen over die steun lopen nog. En aandeelhouder Tata Steel Group in India, waar het bedrijf sinds 2007 onderdeel van is?
Nu is het de beurt aan Van den Berg om de zaal een vraag te stellen: ‘Wie denkt dat het een slechte zaak is dat wij een Indiase aandeelhouder hebben?’
Verwachtingsvolle stilte. Van den Berg: ‘We hoeven het topmanagement in India niet uit te leggen hoe de wereld in elkaar zit, dat weet precies wat er speelt. De eerste tien jaar hebben we in totaal een miljard aan dividend uitgekeerd, de laatste zeven tot acht jaar helemaal niets meer. Dat is allemaal geïnvesteerd in het bedrijf. De aandeelhouder is volledig aan boord. Al verbazen ze zich zo nu en dan wel over de milieueisen in Europa, die worden in India als heel extreem ervaren.’
Maar de vraagsteller kaart daarmee wel een belangrijk probleem aan, vervolgt Van den Berg: zelf heeft de sector ook lang geloofd dat groen staal simpelweg geen optie was. ‘Dat is de reden dat we relatief laat met onze vergroeningsplannen zijn begonnen’, zegt hij. ‘Staal maken op waterstof? Daar was tot een paar jaar geleden totaal geen sprake van. Wij dachten: we produceren tot 2040 staal zoals we gewend zijn en daarna zien we wel.’
Stijgende welvaart gaat hand in hand met groeiend staalgebruik. Van den Berg: ‘Dat zien we nu in India en eerder in China, al is dat land de piek alweer voorbij. Afrika is in opkomst. Ik voorzie dat de staalproductie nog een enorme vlucht gaat nemen. Dat zal in de overgangsfase deels op fossiel zijn, maar ik sluit niet uit dat die transitie in sommige landen compleet wordt overgeslagen en nieuwe technologieën in plaats daarvan direct worden omarmd. Zoals sommige mensen ook nog nooit met een vaste lijn hebben gebeld, maar direct een smartphone hebben gekocht.’
