Macht komt met heel wat bijwerkingen: het kan verslavend zijn, het kan corrumperen, het verandert de mensen rondom je in jaknikkers. Maar op de bijsluiter van macht staat één bijwerking die voor iedereen geldt: het maakt je blind.
De afzwaaiende premier Mark Rutte wilde afgelopen weekend nog doorgaan voor een vijfde kabinet. Hij zei geen sorry, toonde ook geen berouw na het vallen van de regering. Integendeel, hij had nog de energie en de ideeën voor een vervolg.
Het leek wel alsof hij niet begreep waar alle heisa over ging. Er zouden toch nieuwe verkiezingen komen? Verschillende politieke partijen spraken vervolgens hardop uit dat ze weigeren om opnieuw met hem – maar mogelijk wel met zijn partij – een regering te vormen.
Enkele begrippen die over de tafel vlogen: onverantwoord, egoïstisch, hard, roekeloos. Op zondagavond kwam de boodschap aan, maandag kondigde Rutte zijn vertrek aan. En dat voor een politiek leider die jaren geleden nog bekend stond als oplossingsgericht, empathisch, goedgemutst en complimenteus.
Lees ook: Mark Rutte en Edwin van der Sar zijn besluiteloos, dit kunnen ze leren van de Schiphol-topman
Paradox van de macht
Uit het spel dat zich afgelopen weekend ontvouwde, lijkt het erop dat Rutte het zoveelste slachtoffer is geworden van de machtsparadox: een deel van de capaciteiten die je aan de top hebben gebracht, verlies je wanneer je er eenmaal bent. De impact van macht is nog het grootst op je sociale intelligentie en je empathie als leider.
De machtsparadox is niet alleen voor politieke leiders, maar ook voor andere leiders een belangrijke valkuil. Uitvinder van deze paradox is Dacher Keltner, professor psychologie aan UC Berkeley. Hij heeft meer dan twee decennia onderzoek gedaan naar macht. Hij vergelijkt het gedrag van machtige mensen zelfs met patiënten die hersenletsel hebben opgelopen.
Ze worden egoïstischer, impulsiever, agressiever en nemen meer risico’s. Ze slagen er ook niet meer in om het standpunt of perspectief van andere mensen te zien. Laat staan dat van de groep.
Spiegelen lukt niet meer
Sukhvinder Obhi, neurowetenschapper aan de McMaster University, bestudeert hersenen in plaats van gedrag. Hij heeft al heel wat machtige en minder machtige breinen onder een speciale scanner gelegd. Wat hij daar gezien heeft, is dat macht een bekend neuraal proces verstoort: spiegelen. Daarmee legt hij een neurologische basis onder het werk van Keltner.
Spiegelen is belangrijk voor non-verbale communicatie. Het is volgens Obhi de hoeksteen van empathie. Lachen en meelachen, geeft je een snelle verbinding. Spiegelen gebeurt alleen volstrekt onbewust. Als je iemand een kop koffie ziet pakken, licht het deel van de hersenen op dat je zou gebruiken om hetzelfde te doen.
Machtige mensen verliezen dat spiegelen van lichaamstaal, gezichtsuitdrukkingen en emoties. Ze zijn niet in staat om goed te herkennen wat andere mensen denken, voelen, willen… De impact van wat ze zeggen of doen bij andere mensen missen ze dus ook.
Lees ook: Hoelang hou je als ceo de touwtjes in handen?
Macht vermindert de behoefte van het brein aan een genuanceerde kijk op mensen, verklaart Princeton-professor Susan Fiske. Het is niet langer nodig om te spiegelen of te luisteren, omdat er al voldoende controle is. En dus oordelen deze leiders veel meer op basis van stereotypes. Hoe minder ze zien, hoe meer ze navigeren en beslissen op basis van hun persoonlijke visie.
Paradox voorkomen
Wat kun je hieraan nu doen als leider? Het is niet eenvoudig om het effect van macht op je hersenen in te dammen. Keltner raadt aan om te beseffen dat macht niet een baan of een positie is, maar een mentale instelling. Herinner je brein regelmatig aan de tijd dat je niet machtig was of je je niet machtig voelde. Dan kunnen je hersenen weer even koppelen met de realiteit.
Indra Nooyi, ex-ceo van PepsiCo, vertelt soms nog hoe ze na haar benoeming in 2001 dolenthousiast thuiskwam. Ze wilde vol trots vertellen dat ze de topbaan had gescoord, maar haar moeder onderbrak haar. Of ze eerst even een pak melk wilde gaan halen.
Nooyi deed dat ook, maar ze was daar wel boos over. Het duurde even voor ze de boodschap van haar moeder begreep: doe maar normaal. Het is voor machtige mensen heel nuttig om af en toe met de beide benen op de grond te worden gezet. Dat je zo’n verhaalt deelt, maakt je alleen maar effectiever als leider.
Verhoog je houdbaarheidsdatum
Vraag jezelf dus regelmatig af: luister ik nog wel echt naar mensen of ben ik alleen maar gefocust op mijn eigen verlangens? Zie ik ook welke gezichtsuitdrukkingen en lichaamstaal achter hun woorden zit? Pak ik de emotionele signalen ook op?
Stel ik genoeg vragen wanneer mensen met mij praten? Geef ik genoeg complimenten en bedankjes? Vertel ik genoeg verhalen waar mensen zich bij kunnen aansluiten? Stel ik me bescheiden en respectvol genoeg op naar iedereen?
Vraag ook aan collega’s die je kunt vertrouwen naar blinde vlekken in je besluitvorming. Moedig kritiek aan en omarm het. Zet jezelf dus niet centraal, maar je mensen. Dat verhoogt je houdbaarheidsdatum als leider. En zo voorkom je misschien ook een exit als die van Mark Rutte.
Lees ook: Waarom leiders de zelf aangekondigde verandering vaak in de weg zitten
