Het is donker en het sneeuwt, als het vliegtuig van KLM-gezagvoerder Helen Hüpscher-Bakker tijdens het taxiën van de baan raakt. Naar de terminal rijden gaat niet meer, de passagiers moeten worden opgehaald met een bus. Eigenlijk is er niet zoveel aan de hand, het voorval is vooral vervelend, niet gevaarlijk. Maar zo voelt het op dat moment natuurlijk niet.
Hüpscher-Bakker besluit de cabine in te gaan en iedereen persoonlijk aan te spreken; van elke passagier wil ze weten hoe het gaat. De inzittenden mogen haar alles vragen. Eén vraag beantwoordt ze niet: hoe zij zich eigenlijk voelt. Voor haar emoties is nu geen ruimte, weet de piloot. Die laat ze pas toe als iedereen in de bus naar de terminal zit.
28 stigma’s
Vrouwen zouden hun hoofd niet koel kunnen houden in stressvolle situaties. Onzin natuurlijk, laat het verhaal van Hüpscher-Bakker zien. Toch is dat een van de vooroordelen waarmee vrouwelijke professionals nog altijd te maken krijgen.
Voor hun nieuwe boek How to break the rules verzamelden auteurs Ingrid van der Chijs en Nancy Poleon 28 van zulke stigma’s, gecombineerd met onderzoeken en verhalen waarin die vooroordelen worden ontkracht.
‘Die bullshit over dat vrouwen te emotioneel zouden zijn, bijvoorbeeld’, zegt Poleon. Ze is oprichter van BrandedU, dat is gespecialiseerd in personal branding voor vrouwen. Van der Chijs, hoofd strategie en communicatie bij Rabobank Nederland, vult aan: ‘Dat zeggen wij niet alleen, dat is wetenschappelijk bewezen. Vrouwen reageren niet anders op emotionele situaties dan mannen. Dat geldt ook voor vrouwen onderling – of ze nu ongesteld zijn of aan de pil, dat maakt helemaal niets uit.’
Onbewust aanpassen
De titel van het boek baseerden ze op een interview dat popster Jennifer Lopez drie jaar geleden aan Rolling Stone gaf. De kop: How Jennifer Lopez broke all the rules to get to the top. Die regels – de ongeschreven wetten van kantoor – zijn volgens Van der Chijs en Poleon een van de meest onderschatte barrières voor vrouwen die carrière willen maken.
Als vrouw staat je tegenwoordig niets meer in de weg om de top te bereiken. Toch? Fout, zeggen Ingrid van der Chijs en Nancy Poleon. In de praktijk worden vrouwen vaak gehinderd – al dan niet onbewust – door de ongeschreven regels die de norm bepalen op de werkvloer. ‘Regels’ die voorschrijven dat degene die het hardst roept, de meeste invloed heeft of dat je het werk gaat doen waarvoor je bent opgeleid.
Met How to break the rules willen ze die regels ontkrachten. Dat doen ze aan de hand van wetenschappelijk onderzoek en ervaringen van topvrouwen als Queenie Lo, ceo van Uxus, en Janine Vos, chro van Rabobank.
‘Je kunt pas succesvol zijn als je jezelf kunt zijn’, zegt Poleon. ‘Op het moment dat je gaat aanpassen aan de heersende norm en je anders voordoet dan je eigenlijk bent, kom je niet tot je recht.’
Van der Chijs knikt: ‘Vrouwen hoeven zich ook helemaal niet aan te passen. Juist niet! Dat willen we met dit boek laten zien.’ Poleon: ‘Want soms zijn ze zich er niet eens bewust van dat ze het doen.’
Met twee maten
In die valkuil trapten ze als jonge professionals zelf ook. Poleon startte haar loopbaan als managementtrainee bij ING, maar droomde ondertussen van een carrière in de muziekindustrie. Na drie maanden stapte ze over naar platenmaatschappij BMG in Hilversum. Ze klom op tot marketingmanager van BMG Europe – en besefte op haar 37e dat ze zichzelf daar een beetje was verloren.
Ze merkte dat er op haar anders werd gereageerd dan op mannelijke collega’s. ‘Er werd met twee maten gemeten. Mijn mannelijke collega’s konden boos worden zonder dat iemand daar iets van vond, maar als ik iemand een keer ergens op aansprak, ging dat het hele bedrijf door. Ik moest altijd maar aardig blijven. Ik zag het ook gebeuren toen Sylvana Simons voor BIJ1 in de Tweede Kamer zat. Zij kon het zich niet veroorloven om boos te worden, ze moest enorm op haar woorden en toon letten.’
Lees ook: Nancy Poleon helpt al 10 jaar vrouwen naar de top: ‘Goed zijn in je werk is niet genoeg’
Het gevolg: Poleon ging op haar tenen lopen. ‘Dat is erg zwaar. En oneerlijk, want het gedrag waarop jij wordt afgerekend, wordt van mannen wel geaccepteerd. Pas later hoorde ik over het ‘angry black woman‘-stereotype – het waren de jaren 90, ik wist niet eens dat dat bestond.’
Kopieergedrag
Van der Chijs worstelde op haar beurt met het gebrek aan vrouwelijke rolmodellen. ‘Ik was omringd door met name mannelijke leidinggevenden en kopieerde hun gedrag, zonder dat ik doorhad hoezeer dat me beperkte. Mijn vader werkte vroeger als uitgever van regionale kranten en ook ik ben mijn carrière in de media begonnen. Je zou denken dat hij me alle kneepjes van het vak heeft geleerd, maar zo ging het dus niet.’
Integendeel. Haar vader sprak thuis nooit over zijn werk. ‘Geen woord’, zegt Van der Chijs. ‘Collega’s hoorden ook nooit iets over zijn privéleven. Dat nam ik van hem over. In mijn eerste leidinggevende functies hield ik afstand. Ik vroeg nooit hoe het met mijn collega’s ging en liet het niet merken als het met mij wat minder ging. Die werelden moesten gescheiden blijven, dacht ik.’
Daar is ze volledig op teruggekomen. Met het scheiden van werk en privé wordt vrijwel altijd bedoeld dat je dingen die thuis spelen niet mag meenemen naar je werk, weet ze inmiddels. Alsof privéproblemen tussen negen en vijf bij toverslag verdwijnen. ‘Ik geloof heilig dat mensen veel beter kunnen functioneren en veel gelukkiger zijn in hun werk, als er ook ruimte is om het te benoemen als het een keer wat minder gaat.’
Male model
De vooroordelen waar vrouwen mee worstelen, zeggen volgens de auteurs vooral iets over het verleden. Met de vastomlijnde genderrollen van vroeger was het een stuk makkelijker om werk en privé gescheiden te houden. De man werkte vijf dagen per week of meer, de vrouw zorgde dat thuis alles op rolletjes liep.
Het bedrijfsleven is dat historische male model nog altijd niet ontgroeid. De ideale werknemer? Dat is nog al te vaak een voltijd werkende man zonder andere prioriteiten, zoals de zorg voor een gezin.
Lees ook: 4 signalen dat je in een mannenorganisatie werkt
Hoe hoger je op de ladder klimt, hoe dominanter die norm wordt. Daarom denken veel vrouwen nog dat ze op een masculiene manier leiding moeten geven, dat ze one of the guys moeten zijn.
‘Ik werkte bij de platenmaatschappij in een male dominated cultuur waar doorlopend seksistische en soms zelfs racistische grappen werden gemaakt’, zegt Poleon. ‘Ik dacht dat ik me daar maar bij moest neerleggen, dat ik een dikkere huid moest ontwikkelen. Ik vind het heel mooi om te zien dat er nu een generatie opstaat die dat niet meer accepteert.’
‘Was ik maar een man’
Oh, was ik maar een man. Gezagvoerder Helen Hüpscher-Bakker dacht het even, toen ze de bus met passagiers door de sneeuw richting de warme terminal zag vertrekken. ‘Nu ben ik die blonde vrouw die dat vliegtuig verkeerd heeft neergezet.’ Maar ze was ook degene die de rust onder de in totaal honderdvijftig passagiers wist te bewaren en die iedereen persoonlijk vroeg: ‘Gaat het?’
Poleon en Van der Chijs willen met deze anekdote maar zeggen: een nieuwe tijd vraagt om nieuwe ideeën over leiderschap. Het boek is dan ook vooral een viering van feminien leiderschap en de kwaliteiten die daarbij horen: empathie en zelfreflectie, leiden vanuit samenwerking en verbinding.
Eigenschappen die je heus niet alleen bij vrouwelijke leiders vindt, maar waarvan de bestuurskamers in zijn algemeenheid wel wat meer kunnen gebruiken.
Gelijkwaardige samenleving
En dat begint met meer diversiteit aan de top. Daarmee wil Poleon meteen een andere regel tackelen: dat vrouwen niet strategisch zouden zijn. ‘Dat heb ik lang gedacht’, zegt ze. ‘Ook van mezelf.’
Mis, zegt Van der Chijs. ‘Vrouwen benaderen strategie wel op een andere manier dan mannen. Mannen redeneren vaak vanuit commerciële resultaten, vrouwen nemen ook de context en de belangen van de stakeholders mee: de werknemers, klanten en aandeelhouders. Bedrijven doen er goed aan om die blik in deze onzekere en geopolitiek woelige tijden op waarde te schatten.’
Mannen hebben volgens de auteurs ook baat bij het herschrijven van de regels. ‘We hebben een maatschappij gecreëerd die niet alleen vrouwen benadeelt, maar ook een ongelooflijke druk op de schouders van mannen legt’, zegt Van der Chijs. ‘Ze moeten van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat aanstaan en voor een privéleven is weinig tijd. Wij streven naar een gelijkwaardige samenleving, waar zowel mannen als vrouwen het beste tot hun recht komen. Onder hun eigen voorwaarden – of ze nu meer willen gaan werken, of juist minder. Dat die traditionele rollen langzaam meer fluïde worden, is voor iedereen positief.’
Lees ook: Topvrouw schrijft kinderboek voor vrouwelijke leiders in de dop (dat ook mannen moeten lezen)
