‘Regeer of stap op’, zei GroenLinks-partijleider Jesse Klaver vorige week tegen premier Mark Rutte tijdens het debat waarin de toekomst van het kabinet ter discussie werd gesteld. Rutte had dit zelf ooit tegen toenmalig premier Balkenende gezegd. Nu kreeg hij de woorden terug, omdat hij volgens de oppositie maar geen besluiten neemt.
‘Maak een keuze’, zei Ajax’ interim-trainer John Heitinga een dag eerder in Het Parool tegen zijn directeur Edwin van der Sar. ‘Die kan goed of fout uitpakken, maar maak een keuze.’
Heitinga snakt naar een duidelijk antwoord over zijn positie. Niet alleen voor hemzelf, maar ook voor de spelers. Zij moeten ook weten waaraan ze toe zijn, anders dreigt het volgende seizoen bij voorbaat al te mislukken.
Lees ook: Edwin van der Sar is onzichtbaar als leider bij Ajax – en dat is schadelijk
Regie kwijt
Zowel Rutte als Van der Sar zijn de regie kwijt. De burger heeft in groten getale de door het kabinet ingezette koers afgewezen, terwijl het wel al op Europees niveau afspraken heeft gemaakt. Bij Ajax lukt het maar niet een nieuwe koers in te zetten na het vertrek van de technisch directeur, de trainer en een voetbalcommissaris. De matige voetbalresultaten zijn er het bewijs van.
Wat lijkt te ontbreken bij beide leiders is doelgericht handelen oftewel purposive change, zoals Joseph Bower, emeritus professor aan de Harvard Business School het noemt.
Dat betekent dat je scherpstelt: waar gaan we naartoe en hoe gaan we dit bereiken? Zonder duidelijke richting, omdat men bijvoorbeeld niet verder kijkt en navelstaart, ontstaat het gevaar voor desoriëntatie, staat te lezen in het boek Veranderkracht, succesvol doelen realiseren, van onder meer de VU-hoogleraren Steven en Wouter Ten Have.
Besluiteloosheid bij Rutte en Van der Sar
Rutte zag in zijn drie regeertermijnen onvoldoende wat de regio nodig had en Van der Sar keek weg toen zijn technische directeur piemelfoto’s rondstuurde, toen Daley Blind zonder afscheid de club verliet en ook nu over de toekomst van trainer Heitinga pakt hij niet door.
Lees ook: Manfred Kets de Vries: ‘Leiders zijn de auteurs van hun eigen ellende’
Hadden beide leiders op deze dossiers ingegrepen, dan had hun situatie er wellicht anders uitgezien. Nu is vooral het signaal gegeven deze dossiers niet belangrijk te vinden. Daarmee is bij omstanders de stress gevoed die komt bij de onzekerheid van het niet weten wat er gaat gebeuren. Besluiteloosheid is dan ook gevaarlijk voor leiders en hun organisaties.
Toch ontstaat die vaker aan de top. Oud-Schiphol-topman Dick Benschop leek er ook aan te lijden. Passagiers stonden soms vier uur in de rij en misten nog hun vliegtuig, bagage raakte zoek en vluchten werden op het laatste moment geschrapt. Toch nam hij niet tijdig een besluit dat hier een einde aan maakte. Hetzelfde gold voor het langslepende conflict over geluidsoverlast.
Rigoureuze besluiten Ruud Sondag
Benschops positie werd door de chaos die ontstond onhoudbaar. Hij werd opgevolgd door interim-manager Ruud Sondag, die vorige week doorpakte. Hij nam liefst acht rigoureuze besluiten om een einde te maken aan de voortslepende geluidshinder.
Daarnaast nam hij maatregelen om privéjets te weren, ging hij onder voorwaarden akkoord met een krimp van 460.000 vluchten en gaf hij een stuk grond vrij dat al jarenlang door Schiphol werd vastgehouden voor een mogelijke extra landingsbaan.
Lees ook: Jumbo-ceo Ton van Veen: de briljante onderhandelaar die mensen ‘ziet’
Sondag werd direct een ‘cowboy’ genoemd, zo schreef Het Parool, ook omdat hij niet vooraf met alle belanghebbenden had overlegd. Toch is deze aanpak beter dan niets doen. In de wetenschappelijke literatuur over leiderschap wordt besluitvaardigheid niet voor niets gedefinieerd als het vermogen om ondanks de onzekerheid tijdig tot een besluit te komen.
Sondag weet als een door de wol geverfde bestuurder dat je snel successen moet boeken om het tij te keren, schreef het FD al. Daarom gooit hij met ogenschijnlijk gemak diverse heilige huisjes om, zolang ze maar bijdragen aan zijn doel.
Ruud Sondag toont lef
De aanpak van Sondag getuigt bovendien van lef. Daar kunnen Rutte en Van der Sar nog wat van leren, hoe lastig het ook kan zijn als de druk hoog is en iedereen een mening heeft.
Diverse luchtvaartmaatschappijen zijn boos en Schiphol-bestuurder en kroonprins Hanne Buis kon de aanpak van Sondag eerder al niet aanzien en vertrok twee maanden na zijn aantreden. Voor Sondag is het dan ook essentieel dat hij goed kan onderbouwen waarom hij een keuze maakt ten gunste van omwonenden en milieuorganisaties.
Dat onderbouwen is alleen minder makkelijk dan gedacht. We weten namelijk niet wat we niet weten. Daardoor weten leiders ook nooit of ze over alle informatie beschikken die nodig is om de alternatieven te wegen.
Lees ook: De Tata Steel-ceo had een reprimande van zijn zus nodig om te veranderen; geef elke leider zo’n zus
Beslissen is per definitie riskant
De Amerikaanse politicoloog, econoom, socioloog en psycholoog Herbert Simon, noemt dit de bounded rationality. Doordat leiders niet over alle informatie beschikken, maken ze beoordelingsfouten, stellen ook Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman en Amos Tversky. Een besluit nemen is dus altijd riskant.
Het risico is precies de reden waarom veel leiders niet kiezen. Ze vrezen de controle kwijt te raken. De onzekerheid die daarbij komt kijken knaagt aan hen en leidt bij sommigen zelfs tot een burn-out of depressie.
Toch is op veilig spelen doorgaans niet de oplossing. Wie niet kiest houdt de oude situatie in stand en zal nooit leren welke andere opties er zijn. Bovendien is het niet mogelijk altijd iedereen tevreden te houden. Pijnlijke keuzes horen er als leider eenvoudigweg bij. Ruud Sondag weet dat.
Lees ook: Ceo’s zitten gevangen in hun topbaan, dat laat de sluiting van restaurant Noma goed zien
