Met bijna 3 miljard aan vermogen is Invest-NL met afstand de grootste investeerder in startups en scaleups in Nederland. En ook in 2024 hield de nationale financierings- en ontwikkelingsinstelling er de sokken in.
Chipbedrijven als Nearfield Instruments en Axelera AI, cleantech startups Battolyser en Rift, de Nederlandse quantumkampioen Qblox: fundingrondes van tientallen tot zelfs 135 miljoen euro sloten ze, en Invest-NL was er steevast bij. Vaak als aandeelhouder van het eerste uur.
Maar hét moment van 2024? Daar hoeft Rinke Zonneveld, ceo van Invest-NL, niet lang over te denken. ‘De publicatie van het Hoofdlijnenakkoord door kabinet-Schoof. Dat de politiek zei: deze club, die nu vier jaar bestaat, gaan we versterken.’
900 miljoen extra voor Invest-NL
Halverwege het jaar stond het inderdaad zwart op wit: het kabinet dat aan de ene kant het Nationaal Groeifonds uitkleedde en – naar later zou blijken – 1,2 miljard bezuinigt op onderwijs en onderzoek, stortte 900 miljoen euro extra in de kas van Invest-NL. Een bevestiging dat zijn club de goede dingen doet, vindt Zonneveld.
‘Zeker in de perceptie van de buitenwereld waren de eerste jaren van Invest-NL moeizaam, maar de afgelopen twee jaren hebben we een omslag gemaakt naar, zoals een relatie van buiten het zei, het meisje waarmee iedereen wil dansen.’
Dat was inderdaad de kritiek: dat Invest-NL die eerste jaren vooral druk was met zichzelf. Die perceptie klopte niet helemaal volgens Zonneveld, maar er is wel een ander groot verschil. ‘Dat we nu niet in de eerste plaats kijken hoe we ons geld zo goed mogelijk aan het werk zetten, maar eerder denken vanuit het versterken van de concurrentiekracht en het toekomstig verdienvermogen van Nederland. We zijn een centrale speler geworden, die ook nadenkt hoe we zorgen dat het geld van anderen de goede kant op vloeit, die partijen bij elkaar brengt, kennis genereert en ontsluit om te zorgen dat we met zijn allen die stap naar voren zetten.’
Venture-capitalfondsen
Behalve de directe investeringen die Invest-NL deed, stak het in 2024 namelijk ook weer geld in venture-capitalfondsen als 4impact, en Forward.one. ‘We zijn inmiddels bij een groot deel van de vc’s betrokken. Om van elkaar te leren, om het ecosysteem te versterken.’ Het ging niet alleen om het eigen kapitaal, in 2024 trok Zonneveld hiervoor ook weer extra Europees geld aan.
‘Het afgelopen jaar zijn we er heel goed in geslaagd meer Europees kapitaal te ontsluiten, ook door garanties uit Brussel waardoor we zelf meer kunnen uitzetten en ook meer privaat kapitaal kunnen mobiliseren. Zo worden we een speler die ook in Luxemburg en Brussel wordt gezien als de Nederlandse partij die de motor aan de gang weet te krijgen.’
Rapport Draghi
Dat ontwikkelen van de markt is urgenter dan ooit, zegt Zonneveld. Wat dat betreft was het rapport van Mario Draghi, de voormalige centralebankpresident die afgelopen zomer de noodklok luidde over het innovatieklimaat in Europa, een wake-upcall.
‘Er stond niets in wat we niet al wisten, maar Draghi heeft het zo goed en messcherp opgeschreven’, aldus Zonneveld. ‘Zijn conclusies betekenen ook iets voor ons. Dat we onszelf nóg meer moeten stretchen, nog meer durf moeten tonen. Grotere tickets doen, strakker kiezen voor waar we wel instappen en waarin niet.’
Het rapport-Draghi waarschuwde dat Europa (nog verder) achterop zal raken op de VS, China en de rest van de wereld als overheid en bedrijfsleven niet veel meer inzetten op innovatie en één Europese markt. Koren op de molen van de grootste durfinvesteerder van Nederland, maar dat betekent niet dat die de geldkraan simpelweg verder openzet. ‘Johan Cruyff zei al: een zak geld alleen scoort niet.’
Lees ook: Europa’s pijnlijke conclusie: onze beste startups vluchten naar Amerika
‘Maar je ziet bijvoorbeeld dat hoe groter de rondes worden, hoe groter ook het aandeel buitenlands kapitaal. Aan de ene kant is dat prima, omdat scaleups daar sterke partijen met een goed netwerk mee aan boord halen. Maar aan de andere kant ontstaat het risico dat er druk komt op founders om hun bedrijf te verplaatsen naar Amerika of Azië. Het zou kunnen gebeuren dat we dat als Nederlandse investeerder willen voorkomen. Dat we daarom de lead nemen in een ronde en dus meer investeren om strategische redenen.’
Mooiste deal
Neem bijvoorbeeld de halfgeleiderindustrie, waar naast ASML al sinds jaar en dag drie andere, kleinere namen internationaal succes boeken: ASM, NXP en Besi. Invest-NL investeerde dit jaar in Nearfield Instruments, wat Zonneveld betreft de allermooiste deal van het jaar. ‘Die big four mag van mij best een big five worden, en Nearfield heeft die potentie. Dan wil je het Nederlandse belang in zo’n speler graag op peil houden.’
Dat is meteen een antwoord op de kritiek dat Invest-NL met belastinggeld in de nieuwe sterren van de deeptech en cleantech investeert, deals waar marktpartijen bij wijze van spreken met elkaar om vechten. De missie om ‘investeerbaar te maken wat niet investeerbaar lijkt’ is in dergelijke gevallen toch allang geslaagd?
Nou, zó gretig waren venture-capitalbedrijven in 2024 nou ook weer niet, zegt Zonneveld. ‘Het investeringsklimaat is minder goed aangetrokken dan ik had verwacht.’ Maar, belangrijker: voor Invest-NL is zo’n topdeal als bij Nearfield al de vijfde ronde.
‘Vanaf het allerprilste begin waren we erbij. Wij hebben het bedrijf vroeg opgepakt, samen met deep techinvesteerder Innovation Industries, toen het net was uitgesponnen bij TNO en we hebben het gebracht tot hier. We moeten aan het eind van de rit ons geld terugverdienen, dus ook om die reden willen we aan boord blijven bij de goed presterende bedrijven in het portfolio. En pas op hè: je weet het nooit zeker, ook Nearfield is nog niet alle hobbels over.’
Zeperds
Wat dat betreft is het spel voor Invest-NL niet anders dan voor andere durfkapitalisten: tegenover potentiële successen staan genoeg zeperds. Terwijl de herinnering aan de gestrande zonnewagen Lightyear nog vers is, zijn dit kalenderjaar onder meer solarbedrijf Exasun en plasticrecyclaar Umincorp failliet gegaan. ‘Onterecht, en puur door de markt, want het zijn hartstikke mooie bedrijven.’
Umincorp, waar Invest-NL 27,5 miljoen in had gestoken, is onder meer genekt door de lage wereldmarktprijzen voor nieuw ‘virgin‘ plastic, waar circulair plastic niet tegen kan concurreren. Circulaire startups hebben het sowieso lastig, ook doordat ze tegen wetgeving aanlopen.
Lees ook op Change Inc.: Recyclers: een nieuwe, vitale industrie op de rand van de afgrond
‘We zijn het afgelopen jaar met heel veel bedrijven de diepte ingegaan en de problematiek rondom de wettelijke einde-afval-status: wanneer is iets afval, en wanneer een grondstof die je mag opnemen in je productieproces? Daar is onduidelijkheid over, en dat is best een stevige belemmering voor circulaire bedrijven omdat financiers de drempel om in te stappen sowieso al hoog vinden.’
In de plasticrecycling vindt nu een slachting plaats. ‘Maar vanaf 2030 zijn plasticbedrijven wel verplicht om hergebruikt plastic bij te mengen. Het is alleen de vraag of er tegen die tijd nog wel een plastic recycling sector is. En wat krijg je dan? Dat afnemers gaan lobbyen om die bijmengverplichting omlaag te krijgen omdat er onvoldoende aanbod is. Als er op dit moment geen gezonde businesscase is voor plasticrecycling, moet je naar oplossingen zoeken. Misschien zit die in Europese importtarieven voor fossiel plastic.’
Defensie
Impactinvesteren draaide tot nu toe bij Invest-NL vooral om het klimaat, de energie- en eiwittransitie, om thema’s als gezondheid en materiaalschaarste. In 2025 krijgt impact een bredere betekenis, zegt Zonneveld, ook vanwege de geopolitieke situatie. ‘Daarover zijn we in gesprek met Defensie.’
‘Je moet ons niet vragen om in munitie te investeren, maar we denken nu genuanceerder over dual use: het gegeven dat de batterijen, quantumtechnologie of AI-chips die bedrijven ontwikkelen, ook kan worden toegepast voor militaire doeleinden. En als technologie letterlijk bijdraagt aan de verdediging van ons land, zullen we per casus bekijken waar we de grens trekken. Maar ook daarin zijn we dus aan het bewegen, want impact stond hier een paar jaar geleden nog volledig aan de andere kant van het spectrum dan alles wat met defensie te maken heeft.’
Lees ook: Dit zijn 5 Nederlandse defensiekampioenen van de toekomst
Van de extra 900 miljoen die Invest-NL kreeg van het kabinet, is een deel gereserveerd om bij te kunnen springen als bijvoorbeeld Chinese, Russische of Iraanse partijen aandeelhouder willen worden bij Nederlandse techbedrijven terwijl dit een bedreiging zou zijn voor de nationale veiligheid. ‘Dan kunnen we overnight interveniëren als investeerder.’
Invest-NL in de troonrede
Voor de goede orde: dat Invest-NL zelfs in de troonrede werd aangehaald was een aangename verrassing voor de staatsdeelneming, maar ook weer geen toeval. ‘Ik ben tijdens de formatie proactief richting de onderhandelende partijen gegaan met een goed verhaal waarom het nodig is dat er meer geld voor ons komt. We hebben het goed gedaan, maar het is natuurlijk ook een beetje mazzel.’
Wat Zonneveld bedoelt: de coalitie haalde 7 miljard weg bij het Nationaal Groeifonds, maar moest daar iets tegenoverstellen. ‘Ze moesten met een ander verhaal komen. En dat andere verhaal waren wij. Al is het niet rechtstreeks wisselgeld.’
Dat verse kapitaal is welkom, maar de aanleiding is minder positief. ‘Het wegbezuinigen van het Groeifonds en de bezuiniging op het hoger onderwijs tellen niet op tot een positief verhaal. Tegelijkertijd zijn er nog heel veel andere middelen en potjes die wél zijn gebleven, en heeft dit kabinet iets als het afschaffen van de expatregeling, wat heel slecht afstraalde op ons vestigingsklimaat, teruggedraaid.’
Nee, hij klinkt niet mild omdat hij zijn aandeelhouder, strikt genomen het ministerie van Financiën, te vriend moet houden. ‘Wij zitten niet voor niets hier in Amsterdam. Een gezonde afstand tot de Haagse werkelijkheid is ook gewoon nodig. En ik ben best vocaal over veel onderwerpen. Maar alles wat ik hardop buiten zeg, zeg ik ook tegen de mensen in Den Haag. Ze hoeven niet op LinkedIn verrast te worden over wat Zonneveld vindt.’
Europa
En wat vindt hij dan van Europa? Daar lijkt klimaatwetgeving ook te worden afgezwakt na een ruk naar rechts in diverse lidstaten. ‘Als het gaat om de innovatie- en klimaatagenda, geloof ik niet dat Europa minder ambitieus wordt. Daar is nu net een nieuwe Europese Commissie geformeerd, Von der Leyen twee, die het rapport van Draghi als agenda hanteert. Krijgt ze carte blanche van alle lidstaten? Vast niet. Maar het is wel op termijn de weg voorwaarts, en ik hoor zelfs de Hongaarse premier Orbán zeggen dat concurrentiekracht op één staat.’
‘Maar natuurlijk, het is geen mooie vlakke lijn, de transitie gaat soms even van ‘auw’ en in landen als Nederland en vooral Duitsland staat de industrie onder enorme druk. Climate tech maakt ook een dipje door, waarbij iets als het demasqué van NorthVolt ook niet meehelpt. Maar de groei van zonne- en windenergie overtreffen dan weer continu alle verwachtingen.’
Gigant
Met 3 miljard vermogen is Invest-NL een gigant. ‘Dat is ongelooflijk veel geld. Maar gezien onze opgave is het ook weer heel weinig. Want we zijn er aan de ene kant voor die opschalingsfinanciering voor snel groeiende bedrijven. Aan de andere kant moeten we belangrijke projecten gefinancierd zien te krijgen op het gebied van de grote transities. Met soms grote fabrieken, first of a kind plants die eiwitten, alternatieve brandstoffen of circulaire grondstoffen maken.’
In de toekomst wil Invest-NL een grotere rol spelen in dergelijke complexe projecten, en daarvoor is veel meer geld nodig. Daarom kondigde Zonneveld eind september een nieuw fonds aan, met op termijn een omvang van nog eens 1 miljard euro.
De eerste 200 miljoen legt hij zelf in, maar andere grote investeerders, en dan met name pensioenfondsen, zijn van harte welkom. ‘We willen ze over de streep trekken en waren al met pensioenpartijen in gesprek: wat hebben jullie nodig om in Nederland meer te doen aan risico- en transitiekapitaal?’
Pensioenfonds geen pinautomaat
De pensioenfondsen willen heus wel lokaal en duurzaam investeren, maar kijken anders naar risico en rendement: een goede oude dag voor hun deelnemers staat voorop. ‘We gaan de risico’s niet helemaal voor ze wegmasseren, maar we zijn iets aan het structureren met voorwaarden die hopelijk passen. De pensioenfondsen zijn geen pinautomaat voor politieke ambities, maar als we in Europa serieus werk willen maken van het versterken van onze concurrentiekracht, is er meer kapitaal nodig.’
Invest-NL kreeg in het voor investeerders matige 2024 ruim voldoende goede voorstellen om zijn dealflow op peil te houden, maar in 2025 wil het extra gas geven. Dertig procent meer geld wil Zonneveld uitzetten.
‘Dat is fors meer, want we hebben de handen ook vol aan ons bestaande portfolio: we zijn geen passieve aandeelhouder. Maar onze pijplijn is echt goed en onze ambities groot. Het betekent: waar nodig grotere bedragen per ronde doen, een verbreding van waar en hoe we investeren, en ook meer risico nemen. We willen er komend jaar zijn, maar we kunnen het niet alleen.’
