#1 Waarom is een nationale investeringsbank nodig?
Peter Wennink (ex-topman ASML), Dolf van den Brink (ceo Heineken), Willem van der Leegte (ceo VDL Group), Constantijn van Oranje (Techleap), Michiel Muller (Picnic-baas), Neelie Kroes (ex-eurocommissaris) en Ingrid Thijssen (topvrouw VNO-NCW).
Dat zijn nog maar een paar van de bijna vijftig ondertekenaars die vinden dat Nederland opnieuw een nationale investeringsbank (NIB) moet hebben. Tien jaar geleden was dat al een ‘no-brainer’, maar nu is het dat nog meer, zo klinkt het in het voorstel.
Nederland loopt door het gemis van zo’n bank namelijk steeds verder achter bij andere landen. Ook zit ons land daardoor niet aan tafel als ‘counterpart’ bij overleg van andere nationale investeringsbanken met de Europese Investeringsbank (EIB).
Nederland heeft wel een scala aan andere financieringsregelingen. ‘Deze versnippering leidt tot een kostbaar en rigide stelsel van losse instrumenten’, vinden de initiatiefnemers. Daarmee gaat ook heel wat slagkracht verloren. En die is nodig voor de enorme uitdagingen op het vlak van energie, defensie en AI. ‘Geopolitiek én economisch is een acute fase aangebroken. Het is alle hens aan dek.’
#2 Is dit een nieuw idee?
Frankrijk heeft Bpifrance, Duitsland heeft KfW: nationale investeringsbanken die al jarenlang actief zijn met de financiering van strategisch belangrijke sectoren. Nederland had er ook één, opgericht na de Tweede Wereldoorlog als Maatschappij tot Financiering van Nationaal Herstel.
Wanneer de opbouw na de oorlog in goede banen is geleid wordt meer gefocust op investeringen voor de lange termijn. Daarom wordt de naam in 1971 ook gewijzigd tot De Nationale Investeringsbank (NIB). De bank wordt in 1999 geprivatiseerd door verkoop aan pensioenfondsen ABP en PGGM. Dat is ook het prille begin van de NIBC Bank.
Tien jaar later volgt vanuit de politiek (SP) een nota voor het oprichten van een nieuwe nationale investeringsbank. SP en PvdA pleiten in 2014 en 2015 achtereenvolgens voor een ‘nationale investeringsbank’ en ‘nationale innovatiebank’. De verschillende oproepen leiden begin 2018 tot de oprichting van Invest-NL.
Lees ook: Rinke Zonneveld wil met Invest-NL techhelden in Nederland houden
#3 Hoeveel centen krijgt die bank?
De missie van de nieuwe bank is duidelijk: het verstrekken van publieke (mede)financiering waar de markt (nog) niet in voorziet. In elk geval voor de energie- en klimaattransitie, voor scaleups, startups en mkb-ondernemingen, voor de transitie van landbouw en natuur, de AI-transitie en semiconductor-innovatie en voor de defensie-industrie.
Kleine stapjes zijn niet toereikend om de achterstand weg te werken, vinden de initiatiefnemers. Het eigen vermogen zou om te beginnen 10 tot 12 miljard euro moeten bedragen. Dat geld komt van de overheid.
Wanneer meer instellingen deelnemen, dan is een ‘financieringsruimte’ mogelijk van 100 miljard of meer. ‘In combinatie met cofinanciering door private partijen zoals pensioenfondsen, andere institutionele beleggers en kapitaalmarktfondsen resulteert een impuls die nog aanzienlijk groter is.’
#4 Waarin zou die bank dringend moeten investeren?
Het voorstel geeft een viertal voorbeelden. Allereerst de defensie-industrie in Nederland. Het kabinet is daarin veel te sloom. Pas sinds deze maand, dik drie jaar na de Russische inval in Oekraïne, kunnen bedrijven een aanvraag indienen bij het SecFund voor een lening van maximaal 5 miljoen euro.
‘Tot nu toe zijn het alleen maar plannen en is er nog niet één euro financiering verstrekt. Bovendien zal deze schaal niet het verschil kunnen maken. Is dit de financiële slagkracht en het tempo waarmee Nederland zijn steentje bijdraagt om de vrijheid en veiligheid van Europa te verdedigen?’
De nieuwe bank zal ook de energietransitie een zetje moeten geven. Die dreigt in Nederland te stagneren, doordat ‘bedrijven en burgers geconfronteerd worden met enorme tariefstijgingen van het elektriciteitsnetwerk’. De bank kan de investeringen die nodig zijn voorfinancieren, zodat de rekening niet meteen bij de gebruikers belandt.
Scaleups behouden
Een derde interessante sector die baat zal hebben bij deze bank is onderzoek en ontwikkeling. Nederland heeft een gidsrol binnen Europa voor de halfgeleiderindustrie, maar het ‘speelt nog nauwelijks mee in de ontwikkeling van nieuwe AI-oplossingen’.
Hiervoor is onder meer nieuwe infrastructuur nodig. De initiatiefnemers denken aan ‘supercomputer-rekencapaciteit’ voor de AI-transitie van bedrijven, wetenschap en overheid. Met die nationale supercomputer kunnen al die partijen meer gaan experimenteren met AI. ‘Dat is een investering in de toekomst van een anders door arbeidstekorten vastlopend Nederland.’
Lees ook: Nederland klopt aan bij Nvidia voor eigen AI-fabriek
Het laatste voorbeeld uit het voorstel zijn scaleups. Voor deze bedrijven is er in Nederland onvoldoende financiering beschikbaar, en ‘ontbreekt volledig waar het industriële opschaling betreft’. Daardoor komen die bedrijven in handen van Amerikaanse en Aziatische durfinvesteerders.
Bestaande fondsen zoals Invest-NL doen wat ze kunnen, maar ‘de schaal is veel te klein, de slagkracht te beperkt en de financiële en bedrijfseconomische competentie niet van het kaliber dat nodig is voor de uitdagingen waarmee ons land geconfronteerd wordt’. Het Nationale Groeifonds heeft wel schaal maar verstrekt subsidies, geen financiering.
#5 Hoe komt die investeringsbank er in de praktijk?
Hoe de bank van de grond moet komen, staat al uitgelegd in een rapport uit 2018. Met een gerichte inspanning is de structuur in vier tot zes maanden operationeel.
Als eerste stap is het nodig dat de minister van Financiën een financiële holding creëert waarin hij zijn aandeel in de bestaande overheidsbanken en -fondsen onderbrengt. Die holding heeft de taak om de nationale investeringsbank te ontwikkelen.
Het wordt geen bank met een normale bankvergunning. Het wordt een bij wet gecreëerde instelling onder toezicht van DNB en AFM, maar met een onafhankelijk statuut en mandaat. Deze bank geeft ook geen subsidies, maar biedt juist het volledige scala aan financiering.
Kennis bundelen
De nieuwe bank wordt professioneel geleid, heeft een eigen toegang tot de kapitaalmarkt, maar de Staat blijft ondertussen wel garant staan. Zo ontstaat een bank die ‘op basis van een solide eigen vermogen een veelvoud aan private externe financiering aantrekt. Dankzij dit vliegwieleffect ontstaat een veel grotere financieringsimpuls’.
Bovendien worden financiële en hoogwaardige sectorale kennis gebundeld, waardoor ‘de publieke financiële instelling van topkwaliteit ontstaat die Nederland nu node mist’. De bank zou voor ‘meer samenhang’ ook andere instellingen willen integreren die zich bezighouden met financiering, ‘zoals Invest-NL, Invest-International, Nationaal Warmtefonds, FMO, Nationaal Groenfonds, SVn en andere’.
De initiatiefnemers vragen zich af of de overheidsbanken BNG en NWB in deze groep thuishoren. Noodzakelijk voor de misse is het niet, vinden ze. Als die hun diensten blijven verlenen buiten de nationale investeringsbank, ‘dan ligt het voor de hand dat de rijksoverheid haar betrokkenheid bij deze instellingen afbouwt om kosten te besparen en doublures te voorkomen. Dat geldt ook voor anderen die niet meedoen. Het is graag of niet.’
