Geen producten in de winkelwagen.
E-magy, maker van een superbatterij, circulaire afvalregisseur Seenons en Fairphone, de duurzame, repareerbare smartphone: Rinke Zonneveld heeft in 2023 met Invest-NL zijn handtekening onder een flink rijtje grote investeringen in startups en scaleups gezet. Die maken meteen duidelijk waar de 1,7 miljard euro in zijn investeringsfonds voor aan het werk is: een duurzamer en innovatiever Nederland.
Lightyear als eerste deal
Maar er is één investering die de nieuwe ceo van Invest-NL veel extra tijd heeft gekost sinds hij in september 2022 aantrad: Lightyear. Nota bene zijn maiden deal, de eerste die onder zijn leiding werd bekendgemaakt. De fabrikant van zonneauto’s raakte in geldnood en ging vijf maanden later al failliet.
Het luidde voor Zonneveld vanaf januari een hectische periode in, waarin hij namens een consortium van andere grote investeerders onderhandelde over de toekomst van Lightyear. Natuurlijk, in de negen jaar waarin hij in Zuid-Holland de regionale investeerder InnovationQuarter opzette, gingen ook startups over de kop.
‘Maar zo’n intensief en heftig proces als met Lightyear heb ik niet eerder meegemaakt. Het was enorm complex doordat het bedrijf heel erg in de belangstelling staat: de buitenwereld zat bovenop alles wat er gebeurde. Bovendien was er de aandeelhoudersstructuur met heel veel kleine aandeelhouders en een paar grote aan onze kant. Normaal zit je met 4 à 6 investeerders in een bedrijf en ken je elkaar. En dan stond alles ook nog eens onder een hele hoge tijdsdruk.’
Consortium Invest-NL en VDL wilden investeren
Het Financieele Dagblad maakte eind april een reconstructie die wat Zonneveld betreft klopt: Lightyear, VDL en een consortium van grote investeerders met daarin Invest-NL onderhandelden voorafgaand aan het faillissement begin januari nog over een nieuwe geldronde. Daarbij zouden zowel het concern van de Van der Leegtes als de andere aandeelhouders 50 miljoen op tafel leggen. VDL heeft in Born een autofabriek staan waar – na een volgende investering door VDL van 150 miljoen – Lightyears van de band zouden kunnen komen.
Dat klapte omdat VDL niet de financiële gaten wilde dichten die Lightyear-oprichter Lex Hoefsloot en zijn mensen in 2022 hadden opgelopen door de enorme burnrate van hun bedrijf met 600 werknemers en een verliesgevend product. De belangrijkste delen van Lightyear gingen failliet, waarna de periode volgde waarin een groep kleine aandeelhouders de schouders zette onder een doorstart.
Lees ook: Lightyear: met die 8 miljoen voor de doorstart kunnen ze net de banden oppompen
Doorstart Lightyear liep vast op pandrecht
In februari kregen Zonneveld en andere grote aandeelhouders het verwijt dat ze een doorstart blokkeerden met hun weigering hun pandrecht op het intellectuele eigendom op te geven. ‘We moesten ons nog beraden over een reeks andere opties: of we doorwilden met alleen de technologie, en of we Layer, het onderdeel dat de elektrische zonnedaken maakte, apart wilden laten doorgaan. Bovendien was er veel ongewis; cijfers waren niet compleet.’
Wat ook niet hielp volgens Zonneveld: er was geen contact tussen zijn consortium en de aandeelhoudersgroep rond ondernemer Arnoud Aalbersberg. ‘Zij hadden allerlei beelden over ons die niet terecht waren. En andersom ook: wij dachten dat het een stelletje cowboys waren. Maar we hadden nooit bij elkaar gezeten om te kijken hoe we elkaars plannen bij elkaar konden brengen.’
Feike Sijbesma als formateur
Zonneveld pleegde daarop een beslissend telefoontje naar Feike Sijbesma, de oud-DSM-topman. ‘Het liep op een vrijdagmiddag heel hoog op en het werd echt nasty, ook publicitair. Ik wilde een stap naar voren zetten en heb Feike gevraagd of hij daar een rol in wilde spelen.’ Tijdens datzelfde weekend riep Sijbesma in een trits Teams-vergaderingen alle belanghebbenden bij elkaar, om als een soort informateur en vervolgens formateur een akkoord te smeden over de voorwaarden voor de doorstart.
‘Ik heb nog niet vaak zo’n weekend meegemaakt, ik heb iets van 35 uur gewerkt. Vrijdagavond hebben we uren gebeld om elkaar beter te leren kennen, vervolgens ging Feike een hele hoop een-op-een calls in, terwijl we ook telkens met onze achterban moesten afstemmen of ze konden leven met de voorstellen. Zondagavond stonden de laatste punten en komma’s op hun plek.’
85 procent afgeboekt op investering in Lightyear
Voor de deal definitief rondkwam, ging er veel tijd zitten in de afspraken over de doorstart van de NewCo. ‘Aan de inhoud zijn we pas toegekomen nadat alles was geregeld rond de patenten en de doorstart van verschillende onderdelen van Lightyear. Ik ben er tot de dag van vandaag best veel tijd aan kwijt. Ik mag namens de grote investeerders een commissaris voordragen, we hebben zware mensen naar binnen geschoven in het management en ik overleg regelmatig met de founders en andere aandeelhouders om iedereen op een lijn te krijgen.’
Het resultaat werd uiteindelijk begin april gepresenteerd aan de buitenwereld: het nieuwe Lightyear, waarin de groep aandeelhouders 8 miljoen investeert, en Invest-NL en de andere grote investeerders uit Zonnevelds consortium in ruil voor het pandrecht en op basis van eerdere investeringen een belang van 36 procent hebben. Op haar investering van 25 miljoen euro moest Invest-NL 85 procent afboeken.
Tijd kopen voor funding Lightyear 2
Was die andere optie – de technologie achter de superefficiënte Lightyear verkopen – niet meer aan de orde? ‘Dan was het tot een gedwongen verkoop gekomen met een heel ongewisse opbrengst. Bovendien: we zijn ingestapt omdat we geloven in dit bedrijf. Er is heel veel niet goed gegaan, deels door pech, deels door marktomstandigheden en deels door onervarenheid, maar uiteindelijk als er een serieus doorstartplan ligt, hoe ongewis ook, is het je morele plicht om te kijken hoe je daaraan mee kunt werken.’
Maar hoe serieus is een plan om met 8 miljoen te beginnen aan de ontwikkeling van de Lightyear 2, die in totaal toch minimaal 1 miljard zal gaan vergen voordat hij als auto op de weg komt? ‘We kopen tijd om meer funding op te halen. De kosten zijn enorm omlaag gebracht, we hebben ervaren management aangetrokken en nu is het de vraag of het lukt om enkele tientallen miljoenen op te halen voor de zomer. Daarmee kopen we dan nog meer tijd.’
‘Lightyear is geen blufbedrijf’
Ook als die deadline wordt gehaald, lijkt het een forse ambitie om al in 2026 een betaalbare zonnewagen op de markt te krijgen. ‘Vergeet niet dat er heel veel varianten zijn. Je kunt alle ontwikkeling rond de auto zelf doen, dat is maar heel weinig nieuwe fabrikanten gelukt en is ook heel duur. Met strategische partners samenwerken of je wordt toch meer een toeleverancier en beperkt je tot de technologie. ‘We denken vanuit verschillende scenario’s, anders zouden wij en het management geen knip voor de neus waard zijn, gezien het huidige investeringsklimaat wereldwijd.’
‘Dit bedrijf heeft iets heel bijzonders gedaan: een auto ontwikkeld en die productierijp gemaakt. Uiteindelijk droogde de funding op en bleken de productiekosten te hoog, maar het was geen blufbedrijf in de zin van fake it untill you make it. Ook nu: als je kijkt naar de bill of materials van het model 2, dan moet het kunnen als je die in redelijke volumes weet te produceren.’
Geen spijt
De kans dat Invest-NL nog geld verdient aan Lightyear is echt klein, zegt hij. ‘Maar we moeten er zijn, juist voor dit soort complexe technologie, die ook eens een bijdrage levert aan de energietransitie. Ontwikkeld door een bedrijf dat een grotere droom nastreeft, iets wat we in Nederland niet zo gewend zijn. Als wij alleen maar zouden investeren in bedrijven die op zeker succesvol worden dan doen we iets niet goed.’
Lightyear maakte zo te horen een tropenjaar van Zonnevelds eerste periode bij Invest-NL. ‘Mensen zeiden: je kunt ook afstand ervan nemen omdat de investering voor jouw tijd is gedaan. Maar tot de dag van vandaag sta ik er 100 procent achter. Ik heb er geen spijt van en we wisten dat het superspannend zou worden.’
De directeur nam geen extra dagje vrij om bij te komen van het zonnewagendossier. ‘Nee, het is gewoon weer erop en erover. Ik heb het ook druk voor mezelf gemaakt doordat ik op heel veel borden tegelijk aan het schaken ben. Ik wil zaken in versnelling brengen bij Invest-NL en sommige dingen net iets anders aanpakken.’
Invest-NL steekt vaker zijn nek uit
Zijn staatsinvesteringsfonds – strikt genomen een staatsdeelneming, Zonneveld is met een enkele collega zelfs de enige ex-ambtenaar in het hele bedrijf – kreeg de eerste jaren veel kritiek omdat het traag op gang kwam. En als er geld uitging, ging dat wel erg vaak naar andere fondsen – soms zelfs deels gericht op startups in het buitenland.
Ook Zonneveld was openlijk kritisch. ‘Ik heb onvoldoende beseft wat corona doet met een organisatie die start tijdens corona.’
Die aanloop is nu duidelijk achter de rug. ‘Dat hogere tempo en die scherpere focus gaan we volhouden. We varen nu best wel eens iets scherper aan de wind om deals mogelijk te maken, met verschillende vormen van financiering. We steken vaker onze nek uit, durven ondernemender in een casus te zitten om een investering over de streep te trekken.’
Zelfbewustzijn is gegroeid
‘Daarvoor moet je als organisatie wel meer zelfvertrouwen hebben. Toen ik hier binnenkwam, trof ik een organisatie aan die 2 jaar in coronatijd had gewerkt, waar mensen elkaar nauwelijks kenden en die door de felle kritiek van buiten soms ook in zijn schulp kroop. Ik denk dat het zelfbewustzijn het afgelopen jaar hier wel gegroeid is. We staan er een stuk beter voor. De machine begint te draaien, we doen mooie dingen en krijgen positieve feedback van buiten. Ik denk dat dat meer met de natuurlijke ontwikkeling van de organisatie heeft te maken dan puur met mijn komst.’
‘Maar ik heb ook wel een verschil gemaakt door explicieter te maken dat we naar maximaal 30 procent fondsinvesteringen willen en 70 procent rechtstreeks in bedrijven.’ Dat was vorig jaar nog precies andersom. En de indirecte investeringen blijven ook komen, zoals in het fonds Polestar Debt Capital, gericht op de circulaire economie. ‘We kijken heel strategisch: welke private fondsen moeten wij versterken zodat zij een rol kunnen spelen in de transitie? Soms gaan we indirect om te zorgen dat het investeerderslandschap diverser wordt voor plannen waarin we zelf ook willen investeren.’
Boodschap slecht gebracht
Die zichtbare deals hielpen meteen een ander probleem de wereld uit: startups en scaleups wisten niet exact voor welke sectoren en thema’s het fonds bestond. De communicatie, staat ook in een tussentijdse evaluatie over Invest-NL die eind vorig jaar naar de Tweede Kamer ging, was voor verbetering vatbaar.
Invest-NL: meer dan een investeerder
Invest-NL kent de buitenwereld vooral als investeerder achter grote tickets in pakweg medtechbedrijf Xeltis en SIF, de fabriek voor windmolenfunderingen. Toch zijn maar 35 van haar circa 100 medewerkers belast met investeren: minstens evenveel zijn actief in die andere taak: business development.
Invest-NL maakt zich sterk voor accelerators in food, helpt soms individuele bedrijven bij de oplossing van (financierings)problemen. ‘We doen aan marktontwikkeling middels diepgravend onderzoek, we kijken naar taaie problemen die spelen in transities en schrijven rapporten over de oplossingen. We brengen bedrijven uit de keten samen en stimuleren zo de ketenontwikkeling. Soms is een probleem ook juridisch, ook daar hebben we experts voor in huis.’
Productontwikkeling
Het fonds van Zonneveld heeft ook een taak in de ontwikkeling van financiële producten. ‘Soms voor onszelf, dan zetten we nieuwe fondsen op met partners. Maar we kijken ook met OCW hoe we de verduurzaming van schoolgebouwen kunnen versnellen met een instrument waar geen geld van onszelf in gaat. Dat geldt ook voor de gesprekken die we sinds kort met pensioenfondsen hebben. We willen ze verleiden om meer in Nederland te gaan investeren en bekijken hoe we dat aantrekkelijk voor ze kunnen maken. Zonder dat we zeggen: maak geld naar ons over.’
‘We proberen onze rol veel breder vorm te geven dan die 1,7 miljard in ons fonds. Hoe kunnen we de grote transitie waar Nederland voor staat versnellen en gefinancierd krijgen. Met ons eigen geld en met dat van anderen.’
‘Invest-NL heeft zijn eigen boodschap in het verleden slecht over de bühne gebracht. De pay-off was toen ik binnenkwam ‘morgen mogelijk maken’. Met alle respect: dat is voor mij een reclameleus. Ik had ergens op pagina 3 in een stuk zien staan: ‘financierbaar maken wat niet financierbaar lijkt.’ Nou, dat is dus de essentie van wat we doen. We maken complexe problemen rond de transitie in Nederland financierbaar en daardoor komen dingen tot stand die zonder ons niet tot stand zouden komen. Als investeerder, en ook met ons business development. Alles wat we doen kunnen we langs die meetlat leggen.’
Nieuwe start gegund
Het was alsof Invest-NL door de politiek en pers een nieuwe start werd gegund, zegt Zonneveld. ‘Zo van: Rinke komt binnen, die heeft een track record, laten we hem het vertrouwen geven. Toen schreef iemand na de eerste investeringen: de nieuwe ceo is nog niet binnen of het gaat al totaal anders! Dat moest ik intern wel uitleggen, want mensen hadden in de maanden daarvoor hard aan die deals gewerkt. Mijn boodschap: we krijgen nu ruimte, meer lucht, benut die dan ook.’
Ruimte om in deeptech als fotonica te investeren, in groene chemie of circulaire scaleups. Minimaal twee derde van het kapitaal moet gaan naar bedrijven die helpen Nederland carbon neutral en circulair te krijgen, de rest is verdeeld over agrifood, life sciences en innovatie.
‘We kijken nu of we onze impact niet willen verbreden, naar schone water, schone lucht en biodiversiteit. En als het gaat om deeptech zien we een categorie bedrijven die niet helemaal aan de criteria voldoen, maar waar we wel een rol in willen spelen: embedded AI, robotica. We gaan meer ruimte zoeken om ook dat soort investeringen te doen zodat we het innovatie-ecosysteem kunnen versterken.’
Geen dubbelcijferig rendement
De hamvraag voor Zonneveld als venturecapitalinvesteerder: welk rendement belooft hij zijn aandeelhouder? Dat is de staat, en die zal niet de dubbelcijferige returns verwachten waar commerciële vc’s mee schermen.
‘Bij elk individueel investeringsvoorstel gaan we uit van een hoge return. Alleen zal een substantieel deel van de bedrijven het niet redden. Hoe lager het normrendement op portfolioniveau is, hoe beter we ons werk kunnen doen omdat we dan meer risico kunnen nemen. De minister moet de Kamer nog informeren over wat we hebben afgesproken. Maar we waren er vrij snel uit. Bovendien: elke euro die terugkomt mogen we opnieuw investeren. En die gáán we ook opnieuw investeren.’
