Het idee van een vierdaagse werkweek is ruim tachtig jaar oud, maar de opkomst van AI biedt een nieuwe kans om die breed in te voeren. Deze technologie heeft zoveel potentieel om werk te vervangen dat het ‘geen zin heeft om starre werkschema’s te handhaven’, zegt hoogleraar sociologie Juliet B. Schor tegen MIT Sloan Management Review.
Hoe meer AI doordringt op de werkvloer, hoe moeilijker het wordt om de werkgelegenheid te behouden. De Pavlov-reactie die werkgevers tot nu toe hebben op het inzetten van AI is besparen op de kosten, en dat kost dus banen. Volgens het Future of Jobs Report 2025 van het World Economic Forum verwacht 40 procent van de werkgevers met AI hun personeelsbestand in te kunnen krimpen.
‘Het banenvernietigende potentieel van AI zou iedereen – van werkgevers tot vakbonden tot overheidsfunctionarissen – ertoe moeten aanzetten om serieus na te denken over de vierdaagse werkweek als een oplossing om de werkgelegenheid te behouden’, schrijft Schor in een opiniestuk op Project Syndicate.
Het 100-80-100-model
De Amerikaanse econoom en socioloog heeft die vierdaagse werkweek ook uitgebreid onderzocht met haar team van Boston College. Aan het driejarige experiment hebben 245 organisaties en 8.700 werknemers deelgenomen. Bedrijven uit verschillende sectoren en landen, en met zowel remote, hybride als kantoorteams.
Eén groep bedrijven heeft het 100-80-100-model gebruikt. Werknemers krijgen 100 procent van hun loon betaald, ze werken 80 procent van hun oude schema, maar moeten tegelijkertijd wel 100 procent van hun productiviteit behouden. In Nederland zit softwarebedrijf Afas, die dit jaar een vierdaagse werkweek invoerde, hier bijvoorbeeld al dichtbij.
Dat vraagt wel een behoorlijke reorganisatie van het werk zelf. Bij de voorbereiding moet goed worden nagedacht over hoe in minder tijd dezelfde hoeveelheid werk verzet kan worden. Dat betekent dus ook uitvogelen waar er veel tijd aan wordt verloren.
Lees ook: HelloPrint gaat met AI moeiteloos van 300 naar 120 fte
Productiviteit neemt toe
Eveneens belangrijk is bepalen of de vrije dagen verdeeld worden over de week, zodat de continuïteit blijft gewaarborgd. Al blijkt uit het onderzoek dat de klanten een ‘out of office’ op vrijdag niet erg vinden, maar juist enthousiast zijn over het initiatief. Werknemers moeten ook zelf kunnen kiezen: willen ze hun vrije dag splitsen over een aantal uren, halve dagen of een hele dag?
Dat blijkt in de praktijk best goed te lukken, want de meeste bedrijven rapporteren dat ze tevreden zijn over de productiviteit. Bij veel organisaties is die zelfs nog toegenomen. Voor Schor een teken dat ze eigenlijk al niet efficiënt werkten.
‘Te veel vergaderingen, te veel afleiding en tijd verspillende activiteiten. Dat hadden ze al veel eerder kunnen aanpakken, maar nu met de vierdaagse werkweek werden ze echt gedwongen om bewust efficiënter te gaan werken.’
Welzijn neemt aanzienlijk toe
Een tweede groep organisaties heeft werknemers gewoon een dag in de week vrijgegeven zonder de eis om de productiviteit te behouden. Deze groep is geselecteerd uit organisaties waar werknemers opgebrand raakten, veel personeelsverloop was en vacatures moeilijk konden worden ingevuld.
Denk aan de gezondheidszorg, sociale dienstverlening, de horeca en de non-profitsector. Zo had één marketingteam een verloop van 30 tot 40 procent per jaar. Na de invoering van de vierdaagse zakte dat tot nul. De stabiliteit van het team maakte ook hun resultaten beter.
Opvallend is dat over de hele lijn – leeftijd, gender, maar ook landen en sectoren – het welzijn van de werknemers ‘aanzienlijk toeneemt’. Dat is ook consistent gemeten op twintig indicatoren. Hoe groter de vermindering van het aantal uren, hoe groter de verbetering. Waarbij een volledige werkdag vrij nog het meeste effect had.
Lees ook: Elke vrijdag betaald vrij, dat geeft bij Afas rust
Driedaags weekend is nodig
Overkoepelend geven werknemers aan dat ze zich empowered voelen, effectief, op hun best zelfs. Daardoor hebben ze ook meer waardering voor hun baan. Schor heeft dat positieve effect zelf behoorlijk onderschat, geeft ze toe. En dat terwijl ze al decennia met dit soort thema’s bezig is.
Bedrijven in de controlegroep, die de vijfdaagse aanhouden, registreren overigens geen enkele vooruitgang in het welzijn van hun mensen. Meer details en bewijzen daarover volgen in haar nieuwe boek, Four Days a Week, dat op 3 juni zal verschijnen.
Driekwart van de werknemers wereldwijd worstelt met de werkdruk, de helft heeft dagelijks veel last van stress. Schor merkt dat werkgevers zelf ook steeds meer inzien dat mensen wat langer tijd nodig hebben om te recupereren dan twee dagen in het weekend. Het moderne leven stelt te veel eisen waarvoor een zaterdag en een zondag niet genoeg zijn.
‘Mensen hebben een driedaags weekend nodig om zich uitgerust te voelen en klaar voor de werkweek.’ Werkgevers snappen natuurlijk ook wel dat ‘mensen die niet betrokken zijn, gestrest raken of ontslag nemen de resultaten negatief beïnvloeden’.
90 procent gaat door
De vierdaagse werkweek werkt, concludeert ze. ‘Het is niet verrassend dat werknemers er dol op zijn, maar de deelnemende bedrijven zijn dat ook. Uit onze gegevens blijkt dat 90 procent van de bedrijven die de eerste paar jaar meededen aan de vierdaagse werkweek, ermee zijn doorgegaan.’
Hoe sneller dit gemeengoed wordt, hoe makkelijker de AI-overgang zal zijn. De vierdaagse werkweek is één van de weinige concrete zaken waarmee de verwachtingen van technologische vooruitgang kunnen worden ingelost. Mensen willen door AI niet werkloos worden, maar wel ‘bevrijd worden van onnodig zwoegen, voldoende vrije tijd hebben en een gezond levenstempo creëren’.
Lees ook: Leiders moeten meer doen om werkvloer voor te bereiden op AI
