Leiderschap en AI: met welke dilemma’s krijg je te maken?

Als duizend techprominenten, onder wie Elon Musk en Apple-medeoprichter Steve Wozniak, alarm slaan over de te snelle ontwikkeling van artificial intelligence (AI), dan weet je dat het serious business is. In een open brief roepen ze op om een pauze van zes maanden in te lassen en geen AI-systemen te ontwikkelen die krachtiger zijn dan GPT4. Dat nieuwste AI-systeem zit onder meer in ChatGPT en in Microsoft-diensten zoals Bing en Windows.

Tijdens deze adempauze moeten AI-ondernemingen met elkaar veiligheidsprotocollen opstellen en duidelijke grenzen afspreken, zo is te lezen op de site van RTL Nieuws. AI-bedrijven zijn verwikkeld in een ‘uit de hand gelopen race om steeds krachtigere digitale geesten in te zetten die niemand – zelfs hun makers niet – kan begrijpen, voorspellen of onder controle kunnen houden’, aldus de ondertekenaars van de brief.

Het is duidelijk dat de snelle ontwikkeling van AI onzekerheden, vragen en ethische dilemma’s oproepen. Welke vragen zijn relevant voor jou als leider? We nemen je daarin mee.

# Wat kan mijn bedrijf überhaupt met artificiële intelligentie?

Dat kunstmatige intelligentie ongelooflijke mogelijkheden biedt, wisten we al. Scholieren die met ChatGPT complete werkstukken maken, robots die schilderen in de stijl van Rembrandt, kunstmatige intelligentie dat een nummer maakt met de stemmen van The Weeknd en Drake.

In het bedrijfsleven is AI ook niet weg te denken. Bij de Rabobank wordt kunstmatige intelligentie ingezet bij de aanvraag van leningen door ondernemers. ‘Voorheen ploegde een collega handmatig het hele dossier door. Dat kostte dik 1,5 uur. Nu selecteert de computer alvast alle relevante informatie uit bijvoorbeeld de jaarrekening. Veel efficiënter. Bovendien is dit voor mensen saai werk’, vertelt data-expert Martin Leijen op de site van VNO-NCW.

Bedrijven als Netflix en Spotify gebruiken kunstmatige intelligentie om op basis van jouw kijk- of luistergedrag nieuwe aanbevelingen te doen die aansluiten bij jouw smaak.

Veel organisaties werken op hun websites al met chatbots. In de zorg kunnen artsen met behulp van AI het ziektebeeld van een patiënt voorspellen. Op boerderijen houden veehouders het gedrag van hun dieren in de gaten en krijgen een waarschuwing als het vee afwijkend gedrag vertoont.

Kortom: AI gebruik je om de bedrijfsvoering efficiënter te maken, klanten beter te helpen, bedrijfsprocessen te versnellen, voor kredietbeoordelingen, fraudedetectie of sollicitatieprocessen.

‘Stel je een wereld voor waarin de tijdrovende, repetitieve taken worden overgenomen. Waarin je een extra 35 procent van je tijd terugkrijgt om je te richten op wat echt belangrijk is’, aldus technologie-expert Remy Gieling op Managementboek.nl. ‘Een wereld waarin een trouwe superstagiair je helpt om je doelen efficiënter te bereiken. Dit is de werkelijkheid die we aan het vormgeven zijn met kunstmatige intelligentie.’

# Wat zijn de donkere kanten van AI?

Kunstmatige intelligentie verlicht je zakelijke leven, maar er zitten risico’s aan vast. Futoroloog Amy Webb schetst het ideale scenario waarin de ontwikkeling van AI transparant is en gericht op het algemeen belang. Individuen kunnen vrijelijk ervoor kiezen of de persoonlijke informatie die online van hen te vinden is, gebruikt wordt voor het trainen van AI-modellen.

Maar de praktijk is weerbarstiger. Een handjevol grote techbedrijven verzamelt ongebreideld data; die hebben de macht. Ze worden gedreven door commercie, niet door ethische afwegingen. Ook maakt Webb zich zorgen over de mate waarin AI-modellen de biases uit de door hen gebruikte trainingsdata overnemen en versterken.

Stel dat je kunstmatige intelligentie gebruikt om een eerste selectie uit sollicitatiebrieven te maken en aangeeft waar het systeem op moet letten. Maar als je dat niet goed doet, kunnen kandidaten op onjuiste gronden – gender, huidskleur – worden uitgesloten, waarschuwt Corien Prins, hoogleraar Recht en Informatisering in Tilburg.

Of kijk naar verzekeraars die voor het vaststellen van de premie van een autoverzekering voor bepaalde groepen, data gebruiken die moderne auto’s verzamelen over rijgedrag. ‘Een zorgelijke ontwikkeling. Want als automobilist weet je daar niks van’, aldus Prins.

En dan hebben we het nog niet eens gehad over deepfake audio en video, waardoor mensen nep niet meer van echt kunnen onderscheiden en zich bij hun beslissingen kunnen laten leiden door verkeerde informatie.

# Hoe kan ik zelf verantwoord met kunstmatige intelligentie omgaan?

Voor data-expert Leijen (Rabobank) is deze vraag makkelijk te beantwoorden. ‘Je moet jezelf afvragen: de manier waarop wij omgaan met de data van klanten, is dat hoe ik zou willen dat een ander met mijn data zou omgaan?’

Stel binnen je bedrijf regels op als het om kunstmatige intelligentie gaat, of stel beleid op. ‘Dat geeft houvast bij juridische en ethische vraagstukken waarmee je te maken krijgt’, zegt advocaat Marieke Berghuis op de site Doegoedmetdata.nl. ‘Werken met data draait niet alleen om wat wettelijk kan, maar ook om behoorlijkheid.’

Technologie loopt altijd voor op ethische afwegingen, weet hoogleraar Valerie Frissen. ‘Als je in een oververhitte startup-sfeer werkt, dan houd je je hier vaak niet mee bezig. Dan kijk je vooral naar de mogelijkheden van de technologie om daar van alles mee te doen.’

Haar advies: vorm een multidisciplinair team dat zich buigt over de ethische kanten van AI, waarin niet alleen techneuten zitten, maar ook mensen die goed vanuit de klant kunnen denken en vanuit het maatschappelijk belang. ‘Zorgvuldig en verantwoordelijk omgaan met data zou in het dna van ieder bedrijf moeten zitten.’

Achter elk stukje data zit een mens, benadrukt Leijen (Rabobank). ‘Daarom is diversiteit – van gender tot etniciteit – in onze teams ook zo superbelangrijk, zodat er met verschillende blikken kan worden gekeken naar AI.’ Computer says no: dat zou je te allen tijde willen voorkomen. Het menselijke aspect moet altijd leidend zijn. AI moet jou helpen, niet vervangen.

# Moet ik alles zelf bedenken?

Nee, er zijn regels die ervoor moeten zorgen dat bedrijven en organisaties zo verantwoord mogelijk met data en AI omgaan. In 2018 trad de Europese General Data Protection Regulation (GDPR) in werking, in Nederland de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) genoemd. Volgens deze wet moet je als bedrijf zo min mogelijk data verwerken, en alleen bewaren wat echt noodzakelijk is.

Verder ben je verplicht klanten te wijzen op hun recht op inzage van gegevens en de verwijdering daarvan. In Nederland is er toezicht op de toepassing van kunstmatige intelligentie door de Autoriteit Persoonsgegevens. Verder zijn er Europese regels over artificial intelligence in de maak. Zo is het de bedoeling dat een aantal AI-systemen bij voorbaat al verboden zijn. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om systemen die het gedrag van mensen beoordelen.

Werken met kunstmatige intelligentie betekent dat je hoe dan ook te maken gaat krijgen met ethische vraagstukken. Ga daar niet te lichtvaardig mee om.