Bekende managementtheorieën tegen het licht houden
In zijn praktijk hoort hij het geregeld van directeuren of directieteams: ‘We hebben alles gedaan volgens methode X, en toch loopt het niet lekker bij ons.’ Het was voor Leon Schaepkens reden alle bekende managementtheorieën nog eens tegen het licht te houden.
Als specialist arbeid, organisatie en gezondheid coacht en adviseert hij Nederlandse en Belgische bestuurders en bedrijven. Ook is hij therapeut voor managers die vastlopen en werkt hij bij verschillende organisaties als toezichthouder.
‘Veel van de bekende businessmodellen zijn een soort vernislaag’, is Schaepkens’ conclusie na bijna vijf jaar onderzoek naar het effect van leiderschap, cultuur en werkhouding op de prestaties van bedrijven.
‘Bekende goeroes als Michael Porter of Stephen Covey verkopen geen onzin, dat vind ik een te ongenuanceerde uitspraak. Maar ze overschatten wel wat je met hun aanpak kunt bereiken. Er zit een soort maakbaarheidsidee achter.’
Onze oeroude drijfveren bepalen ons gedrag nog steeds
Juist die maakbaarheid trekt Schaepkens in twijfel. ‘95 procent van ons brein werkt op de automatische piloot. Dat is tien miljoen jaar geleden zo in ons DNA geprogrammeerd om te overleven. Op die Afrikaanse savanne leefden mensen in kleine groepjes met wisselende leiders.’
‘De oeroude drijfveren van toen bepalen ons gedrag nog steeds. Die zijn sterker dan welke rationele bedrijfskundige theorie ook.’
Leiderschap is psychologie
In zijn boek 10 miljoen jaar leiderschap pleit Schaepkens ervoor de achterkamer van ons brein meer serieus te nemen. Leiderschap is, zegt hij (zelf van origine bestuurskundige), feitelijk geen bestuurskunde maar psychologie.
‘Natuurlijk moeten managementteams een visie hebben. En natuurlijk moeten ze bekijken hoe ze die visie in de praktijk gaan brengen, dus een missie formuleren. Maar ze moeten absoluut ook oog hebben voor onze basisbehoeftes.’
Succesvolle leiders en menselijke basisbehoeftes
Schaepkens onderscheidt zes basisbehoeftes, waaraan ons brein volgens hem ‘verslaafd is’:
- Veiligheid
- Verbondenheid
- Waardering
- Autonomie
- Zelfexpressie
- Leren omgaan met grenzen
‘Succesvolle leiders snappen dat je in al die behoeftes moet voorzien. Die investeren daarin, zegt hij. ‘En dat betaalt zich uit. Medewerkers voelen zich gelukkiger, ze voelen zich meer met het bedrijf verbonden, er is minder stress. Ook bij de managers trouwens.’
‘Maar een team moet ook groeien. Daarom heb je een leider nodig die corrigeert, die grenzen stelt. Anders leren medewerkers niet.’
Een ceo als Jos Baeten durft dilemma’s met zijn medewerkers te delen
Hij wijst op de veelgeprezen premier van Nieuw-Zeeland, Jacinda Ardern. Een verbindende leider, die benaderbaar is, maar moeilijke beslissingen niet uit de weg gaat.
Leider die vertrouwen uitstraalt
Ook een ceo als Jos Baeten van verzekeraar a.s.r. noemt hij iemand die als leider vertrouwen uitstraalt. ‘Hij durft, blijkt uit onderzoek van Effectory, dilemma’s te delen met zijn werknemers. Maar als topman geeft hij wel duidelijke kaders aan. Mensen weten daardoor waar ze aan toe zijn.’
Niet voor niets kwam a.s.r. zowel in 2019 als in 2020 als een van de beste werkgevers van Nederland uit de bus.
Zorgzame leider
Schaepkens wil niet zover gaan als INSEAD-hoogleraar Manfred Kets de Vries, die de bedrijven van tegenwoordig een gevangenis noemt. Maar hij is het wel met De Vries eens dat de manier waarop er nu in veel organisaties gewerkt wordt mensen ongelukkig maakt.
‘Niet iedereen is in staat om veel zelfstandigheid te dragen. Sommige werknemers hebben een baas nodig die af en toe een soort vader- of moederrol speelt’, zegt hij. ‘Zeker in het mkb moet je als leider zorgzaam zijn. Er komen steeds jonge of nog niet-ingewerkte collega’s bij.’
Veel leiders zijn net als die vader die op zondag het vlees snijdt
Hij wijst op de watersnoodramp die vlak bij zijn huis (hij woont net over de grens bij Maastricht) plaatsvond. ‘Dat nemen mensen mee naar hun werk. Dan moet je er als baas je werknemers zijn. Ze hebben dan meer dan ooit behoefte aan verbondenheid.’
Veel managers zitten volgens Schaepkens te veel in een ivoren toren. ‘Je moet jezelf als leider geregeld laten zien. Ik geloof heilig in management by walking around. Dat kan desgewenst ook digitaal. Maar als je opereert als die vader in dat reclamespotje die op zondag het vlees snijdt, dan moet je niet denken dat je mensen je in vertrouwen nemen.’
Tijdelijke leider
Op basis van zijn onderzoek pleit Schaepkens ook voor tijdelijke leiders en een leiderschap dat door meerdere mensen wordt gedeeld. ‘Zeker nu we soms in een situatie zitten waarin mensen een paar dagen thuis werken en een paar dagen op kantoor, kun je je afvragen of alle leiders dat wel aankunnen.’
‘Het hybride werken is denk ik voor een aantal managers te veel gevraagd. Ze moeten mensen aansturen die ze minder vaak tegenkomen. Ze krijgen met teams te maken die minder hecht zijn. Ze moeten vertrouwen geven, terwijl bedrijven jarenlang gestuurd zijn op controleren en sturen. Wat dat betreft kan het nu juist goed zijn om taken te gaan delen.’
De meeste besluiten werden vroeger in gezamenlijkheid genomen
Maar er is nog een reden: managers die er jaren zitten, vinden we eigenlijk vanuit ons oerbrein bekeken niet natuurlijk. ‘Toen we nog in kleine groepen samenleefden, was leiderschap tijdelijk en werden de meeste besluiten in gezamenlijkheid genomen.’
‘Ongelijkheid was alleen acceptabel als je die kon motiveren: iemand was bijvoorbeeld slimmer of deed gevaarlijker werk dan de rest. Iemand met ‘spatjes’ vormde een risico voor de groep. Veranderde diens gedrag niet, dan kon hij rekenen op een pijl in zijn rug.’
Sterke leiders
Klinkt gruwelijk, geeft Schaepkens toe. Maar op die manier werden leiders met pathologische of narcistische trekjes uitgeschakeld. Terwijl we tegenwoordig juist behoefte lijken te hebben aan sterke leiders.
Types met soms weinig sociale karakters, zoals de voormalige Amerikaanse president Donald Trump of de ex-president van Brazilië Jair Bolsanaro. Het heeft volgens de schrijver te maken met onze natuurlijke neiging om te zoeken naar een Messias. Iemand die de antwoorden heeft, liefst nog simpel uit te leggen ook.
De beste werkgevers van Nederland zijn bescheiden mensen
Tegelijkertijd is er, gelooft Schaepkens, een revolutie gaande in bedrijven. ‘Steeds meer jongeren willen niet meer werken in organisaties waar ze een nummer zijn. Die alleen gericht zijn op zo efficiënt en zo goedkoop mogelijk produceren. Ze willen niet meer per se bij een corporate werken, maar kiezen liever voor een bedrijf met een doel waarmee ze zich verbonden voelen.’
‘Die beste werkgevers van Nederland, die lijst die Effectory ieder jaar opstelt, daar zitten echt geen pathologische of narcistische leiders meer tussen. Dat zijn bescheiden mensen. Anders kom je daar echt niet op.’
10 miljoen jaar leiderschap: hoe succesvolle leiders voorzien in oeroude basisbehoeften is geschreven door Leon Schaepkens. Het boek is onder meer te bestellen bij managementboek.nl.
