Wetenschappers uit Groot-Brittannië, Zweden en Australië vinden het hoog tijd worden om een Anti-Zombie Leadership Alliance op te richten. Om zo samen te vechten tegen ouderwetse ideeën over leiderschap die maar niet kapot te krijgen zijn.
Zelfs nu een hele berg serieus onderzoek het tegendeel beweert, blijven deze overtuigingen mensen, organisaties en zelfs de hele maatschappij negatief beïnvloeden. Alexander Haslam, Mats Alvesson en Stephen Reicher beschrijven hun visie op zombie leiderschap in The Leadership Quarterly.
Ze doen dat op een provocerende manier, waarschuwen ze, maar het is tijd dat iedereen wakker wordt geschud voor de gevaren van zombie leiderschap. De besmetting breidt zich namelijk uit. In Nederland heeft het virus al directeuren van voetbalclubs, presentatoren van tv-programma’s en tweederangs politici bereikt.
Lees ook: Is de publieke omroep nog te redden? 3 obstakels voor een ‘cultuuromslag’
3 overtuigingen om een kopje kleiner te maken
Zombie leiderschap is zo hardnekkig, leggen de auteurs uit, omdat het de elites aanspreekt en hun privileges in stand houdt. Bovendien is er een hele industrie rond opgebouwd. Denk aan coaches, consultants, opleidingsinstituten, glossy media en spelers in executive search.
Ook de grote massa is niet ongevoelig voor zombie leiderschap: de angst voor een onzekere en oorlogszuchtige wereld wakkert het verlangen naar een sterke, liefst heroïsche leider weer flink aan. In Nederland kan Geert Wilders in het Torentje eindigen, in de VS maakt Donald Trump weer serieus kans op het Witte Huis.
Voor MT/Sprout zoomen we in op drie van de zombie overtuigingen die een kopje kleiner morgen worden gemaakt.
#1 Leiderschap draait alleen om leiders
Van een Elon Musk, Jeff Bezos en Sam Altman willen we alles weten: hun lessen, uitdagingen, fouten, hun inspiratie, drive, gewoontes, keuzes, vaardigheden… Elke scheet die ze laten, haalt de media.
Die fetisj op de individuele leider is een typisch voorbeeld van zombie leiderschap. Wetenschappelijk is deze visie al lang onderuitgehaald. Deze leiders doen het echt niet alleen. Ze zoveel autoriteit toedichten, is niet terecht.
Bovendien zijn in elke organisatie werknemers veel meer afgestemd op hun directe leidinggevende dan op de mensen aan de top van de voedselketen. Managers en chefs maken de meeste impact op hun prestaties en op het welzijn van de mensen.
Ceo’s staan op zo’n grote afstand dat bij hun werknemers vaak niet eens bekend is wat ze doen en wat ze nu precies bijdragen aan het succes. Leiderschap is dus veel breder dan die enkele ster aan de top. Hoogste tijd om die spotlights te delen.
Lees ook: Hoe je kunt omgaan met een ster-ceo als Sam Altman, die zit namelijk vol tegenstellingen
#2 Zonder leiders redden we het niet
Bij zombie leiderschap worden medewerkers ‘gereduceerd tot groupies die hun leider verafgoden, omdat hij doet wat ze zelf niet kunnen.’ Dat is duidelijk het geval bij een Donald Trump, een Boris Johnson en andere grofgebekte politici.
Alsof mensen niet zonder leiderschap kunnen. Zonder leiders zouden we verloren zijn, er een zooitje van maken, elkaar verscheuren… Dat is de Hollywood-interpretatie van leiderschap, vinden de auteurs.
Uit onderzoek blijkt dat er wel degelijk andere elementen zijn die teams leiden naar prima prestaties: een goede samenhang, een professionele instelling en intrinsieke motivatie. De zombie-overtuiging dat we het zonder leiders niet redden, is dus eerder ‘een belediging’.
Die ‘speciale leiders’ werken eerder contraproductief: ze willen zich namelijk laten gelden en dus gaan ze zich bemoeien met wat anderen doen. Zo verspillen ze met ‘onproductieve en storende activiteiten de tijd van hun mensen’.
Lees ook: Controledrift zit leiders als Ali Niknam in de weg
#3 Leiders hebben superieure kwaliteiten
Moed, visie, leergierigheid, intelligentie, aanpassingsvermogen, bescheidenheid, tact… Er komt geen einde aan de lijst met kwaliteiten die aan succesvolle leiders worden toegeschreven.
Leiderschap koppelen aan exceptionele kwaliteiten is een achterhaalde overtuiging. Het zijn niet de (genetische) eigenschappen die een leider succesvol maken. Dat is zelfs gevaarlijk en blokkeert diversiteit en inclusie.
De basis van goed leiderschap is dat leiders geen solospelers zijn. Leiderschap is een groepsproces waaraan iedereen bijdraagt. Het succes komt ‘uit de relaties en de verbinding tussen leiders en de mensen die ze proberen te motiveren om bepaalde doelen te bereiken’.
Het is dan ook de perceptie van de mensen die de kwaliteiten van leiders bepaalt. En die kwaliteit kan voor ieder individu weer anders zijn, afhankelijk van de context en van wat er nodig is om succesvol te zijn. Vandaar de lange lijst met kwaliteiten én tegenstrijdigheden.
Leiderschap bestaat ook niet zonder een vorm van volgerschap. Daarbij maken de wetenschappers ook onderscheid tussen mensen dwingen om te volgen, zoals een Vladimir Poetin en een Kim Jong-un, of mensen vrijwillig in beweging krijgen.
Lees ook: Welke eigenschappen delen Musk, Gates en Bezos?
De grote gevolgen van zombie leiderschap
Zombie leiderschap leidt ertoe dat de aandacht, de waardering en de middelen voornamelijk aan de top terechtkomen. Dat is voor iedereen schadelijk: het voedt het ego en het narcisme van die leiders.
Niet gezond, maar zo slagen ze er evenmin in om het potentieel van anderen te waarderen en te benutten. Bovendien raakt de rest van de organisatie ontmoedigd. ‘Mensen gaan achteroverleunen en vertrouwen erop dat de leider al het werk wel zal doen.’
Het toedichten van superieure kwaliteiten aan leiders leidt bovendien tot overdreven beloningen. Om dat zeldzame toptalent op de markt te vinden en ze te behouden, moet er namelijk flink betaald worden.
‘Ceo’s van Amerikaanse bedrijven verdienen inmiddels al 400 keer meer dan de gemiddelde werknemer’, geven de wetenschappers aan. Dat vinden die leiders natuurlijk prima, maar ze zijn het niet waard.
Anders zijn dan de rest
Het bewijs duidt juist op een omgekeerd effect: hoe groter die ongelijkheid in beloning, hoe meer negatieve impact op werknemers. Ze zijn niet meer zo enthousiast over hun ceo, ze raken er niet meer door geïnspireerd, zijn niet meer gemotiveerd.
Dat is nog niet alles. Ze zijn ook niet langer bereid feedback te geven, initiatief te tonen, vernieuwende ideeën naar voren te brengen, hard te werken en anderen te motiveren een tandje bij te zetten.
Leiderschap omarmen als ‘anders zijn dan de rest’ ondermijnt effectief leiderschap. Daarbij draait het juist om het creëren van vertrouwen en invloed. Met het creëren van afstand bouwt een leider dat allemaal niet op.
Leiderschap is geen grote uitspraken doen
Leiders op een voetstuk plaatsen, heeft inmiddels ook geleid tot ‘een fantasie dat leiderschap het resultaat is van grote uitspraken, glamoureuze events, elitaire kwalificaties en showcase awards’.
Het luisteren naar de problemen van mensen, medewerkers helpen ontwikkelen en succesvol te worden, deadlines en budgetten halen en een positieve sfeer op de werkvloer creëren, is daarbij vergeleken natuurlijk maar saai.
Lees ook: Boardrooms zitten vol narcisten en dat zijn ‘juist geen goede leiders’
