Midden jaren tachtig was de jeu van Space Shuttle-lanceringen er een beetje vanaf. Om het Amerikaanse volk toch weer enthousiast te krijgen, werd besloten om in januari 1986 een gewone burger mee de ruimte in te nemen: de zorgvuldig gekozen Christa McAuliffe, een lerares en moeder van twee. Mensen vanuit het hele land zouden de lancering van de Challenger live bekijken en weten dat geen enkele droom buiten bereik was.
Explosie op live-tv
Het idee was dat McAuliffe op de vierde dag les zou geven vanuit de ruimte, een publiciteitsstunt van NASA om de populariteit weer een boost te geven. Als de lancering op dinsdag plaats zou vinden, dan zou de les dus op vrijdag zijn.
Maar een dag later lanceren zou betekenen dat de scholen dicht waren zijn en het plan niet door kon gaan. Daarbij kwam dat president Reagan er ook breeduit aandacht aan zou besteden in zijn State of the Union, die plaatsvond op de avond van de geplande lanceringsdag.
Er stond dus veel op het spel en de druk was groot. Ondanks waarschuwingen van engineers over de risico’s die gepaard gingen met een lancering bij koud weer, werd besloten om de Space Shuttle toch de ruimte in te schieten. Terwijl miljoenen mensen live toekeken op tv, zagen ze de Shuttle na 73 seconden ontploffen waarbij alle zeven astronauten om het leven kwamen.
De Abilene-paradox
Tijdens het maken van het besluit om toch te lanceren, wisten de aanwezigen dat het geen goed idee was. Maar niemand sprak zich uit. Dit heet de Abilene-paradox: mensen zijn zich ervan bewust dat ze het niet eens zijn met het plan dat wordt gepresenteerd. Ze zien de tekortkomingen en kennen hun eigen bedenkingen. Maar ze kiezen ervoor om zich niet uit te spreken, omdat ze denken dat anderen het plan wel steunen.
Omdat niemand de afwijkende mening uit, wordt het collectieve besluit onbetwist voortgezet. De paradox ligt er dus in dat de groep samen een besluit neemt dat tegengesteld is aan de voorkeur van ieder individu in de groep.
De interne worsteling
Bij de Abilene-paradox wegen mensen de keuze af tussen het ongemak om iets te zeggen en het ongemak van oneerlijk zijn over de eigen ware gevoelens. De meeste mensen hebben de neiging hun houding, mening of gedrag op één lijn te brengen met die van anderen en kiezen er dus voor om te zwijgen. En als iedereen die afweging maakt, wordt er dus een besluit genomen waar niemand zich echt lekker bij voelt.
Dit is dus net wat anders dan het fenomeen ‘groepsdenken’. Daar spreekt iemand zich namelijk wel uit, maar wordt de afwijkende mening bewust onderdrukt en genegeerd.
Lees ook: Joris Luyendijk: ‘Als iedereen aan de top op elkaar lijkt, denkt niemand nog na’
De fetisj van het met elkaar eens zijn
Ondanks dat de samenleving steeds meer aan het polariseren is, zie je dat op de werkvloer het hebben van een afwijkende mening juist oncomfortabel maakt. Als we samenwerken aan een project en we tot nieuwe ideeën moeten komen of er moeten besluiten worden genomen, zijn we het het liefst zoveel mogelijk met elkaar eens.
Maar te veel overeenstemming, hoe prettig ook, zorgt ervoor dat we ons flink beperken in de oplossingsruimte. We zijn het te snel met elkaar eens en verkennen daardoor geen opties die niet zo voor de hand liggen, maar juist wel de sleutel tot succes kunnen zijn. Het maakt het moeilijker om een brede reeks opties te creëren die juist nodig zijn in onze steeds complexer wordende context. En het kan zelfs desastreuze gevolgen hebben, zoals bij de Challenger in 1986.
Lees ook: Oh jee, een rebel in je team! Maar is dat wel zo’n ramp?
Flinke dosis lef gezocht
Conformiteit in groepen is een sterke kracht, maar uit onderzoek blijkt dat dit al kan worden afgezwakt als zelfs maar één persoon een afwijkende mening geeft. En die hoeft niet eens waar te zijn. Maar dat maakt meestal wat los bij anderen, waardoor zij zich ook sneller durven uit te spreken.
Er zijn dus mensen nodig die durven te zeggen dat het toch maar een raar idee is. Zoals bij de keizer zonder kleren, waarbij iedereen wist dat hij voor schut liep, maar niemand dat durfde te zeggen. Behalve het kind, dat zich vrij en ongeremd voelde en naar de keizer riep dat hij in z’n nakie liep.
Zoals de Amerikaanse Harvard-professor Robert Anthony ooit zei: ‘Het tegenovergestelde van lef is niet lafheid, maar conformiteit.’
Lees ook deze artikelen van Simone van Neerven:
- Bij South Park weten ze het al jaren: hoe meer domme ideeën, hoe beter
- De beste innovator van Nederland? Misschien wel Theo Maassen
- 7 excuses van mensen die niet willen veranderen (en hoe daarmee om te gaan)
