Die ene klant is nooit tevreden. Je moest hem eigenlijk opbellen, maar in plaats daarvan ga je een ander klusjes doen. Dat functioneringsgesprek met je medewerker waarin je haar moet melden dat ze de gehoopte promotie voorlopig kan vergeten, dan kan morgen toch ook nog? Vermijdingsgedrag is van alle tijden en is niemand vreemd. Je schiet er alleen bijzonder weinig mee op. Sterker, je maakt de situatie er alleen maar gecompliceerder mee. Je vermijdingsgedrag overwinnen maakt je daadkrachtiger en productiever, maar hoe doe je dat?
Afweermechanisme
Vermijding wordt in de psychologie een afweermechanisme genoemd. Meestal leidt het tot uitstelgedrag. We zoeken allerlei afleidingsvormen om te zorgen dat we zo min mogelijk moeten denken aan wat we eigenlijk moeten doen: Facebooken, televisie kijken, een praatje maken met collega’s. Vaak is vermijdingsgedrag onschuldig, maar er bestaan ook ernstige vormen. Voor leidinggevenden is het bijvoorbeeld ernstig als een persoonlijk conflict niet wordt uitgesproken, en het onderling vertrouwen in het team verstoort.
Vertrouwen schaden
In nieuw leiderschap, waarbij leiders sterker afhankelijk zijn van autonoom opererende medewerkers, speelt vertrouwen een cruciale rol. Ernstig is het ook als leiders de confrontatie met slecht nieuws vermijden en zichzelf een te zonnig plaatje voorhouden. Hoe langer het duurt voordat de realiteit onder ogen wordt gezien, hoe groter de kans dat een bepaalde situatie uit de hand loopt. Vermijding kan maken dat leiders tegenspraak ontlopen, waarmee ze hun teamleden de kans ontnemen om zich te uiten.
Meer ervaring
Illustratief is een onderzoek van Berenschot en de NCD uit 2008. Bij alle managers komt, volgens de onderzoekers, het negeren van periodieke rapportages en onvoldoende interesse in klantrelaties tonen wel eens voor. Bij één op de vijf managers leidt dat zelfs tot systematisch vermijdingsgedrag. Opvallend is dat vermijding afneemt als managers meer leidinggevende ervaring hebben. Managers die aan grotere organisaties leiding geven, hebben er ook minder last van.
Verlies van zelfvertrouwen
Hoe verleidelijk het ook mag zijn om ‘even’ naar Facebook te vluchten op het moment dat we iets vervelends moeten doen, we schieten er weinig mee op. Integendeel. Uitstelgedrag levert vaak nogal wat tijdverlies op. De negatieve emotie die met de onprettige verplichting geassocieerd is, krijgt de kans te groeien. Intussen hoor je diep van binnen de stem van je schuldgevoel, bijna tot zwijgen gebracht door de stroom grappige kattenfilmpjes op Facebook, maar niet helemaal. Uiteindelijk kan uitstelgedrag leiden tot verlies van zelfvertrouwen: zie je wel, je brengt niks tot stand, je bent slap.
Knagend geweten
Waar komt vermijding vandaan? Meestal hebben vermijding en uitstel te maken met irrationele angst en stress. Neem als voorbeeld het tandartsbezoek: we hebben allemaal onplezierige ervaringen in de tandartsstoel, verergerd door horrorverhalen die we van anderen hebben gehoord over kapotte kiezen en zenuwbehandelingen. Het resultaat is dat we het telefoontje om een tandartsafspraak te maken soms maanden uitstellen. Maar dat bezoekje moet er uiteindelijk toch van komen, en trouwens, hoe erg is dat half uurtje dat we in de tandartsstoel zitten nou helemaal? Het staat niet in verhouding tot ons knagend geweten al die tijd dat we wisten dat we de tandartsassistent moesten bellen, maar het niet deden.
Fysieke pijn
Vermijdingsgedrag op kantoor heeft meestal minder te maken met fysieke pijn zoals veroorzaakt door de tandartsboor, en meer met ‘sociale pijn’ zoals afgaan en afgewezen worden, of de irrationele angst dat iemand boos wordt. Een interessante ontdekking van recente hersenstudies is dat dergelijke pijn in ons brein op grotendeels dezelfde manier werkt als fysieke pijn. Bij sociale pijn of stress maken we dezelfde hormonen aan: stresshormonen zoals cortiscol, die het effect van het verhogen van je hartslag en bloedsuikerspiegel hebben. De angst voor sociale pijn kan dus een sterke fysieke reactie geven, in de toekomst gaan we dat soort situaties soms vermijden.
Heftige afkeergevoelens
Ook rechtvaardigheidsgevoelens kunnen een rol spelen. Een gevoel dat er iets onrechtvaardigs gebeurt, kan activiteit opleveren in de insula, een deel van de hersenen waar walging wordt gevoeld. Het kan bijvoorbeeld voorkomen dat een bepaalde klant eindeloos blijft zeuren, en veel meer eisen stelt dan wat je zelf als rechtvaardig zou zien. Zo’n klant opbellen is typisch een klusje dat je geneigd bent uit te stellen, vanwege de heftige afkeergevoelens die dan opkomen. Ook hier geldt: de energie die je verliest door zo’n gesprek dagen voor je uit te schuiven, staat niet in verhouding tot de 10 onplezierige minuten die met het gesprek, als het er tenslotte toch van komt, gemoeid zijn.
Productiviteit verhogen
Door je vermijdingsgedrag onder controle te brengen, kun je je productiviteit verhogen. Als je een onprettig klusje in plaats van uit de weg gaat, meteen doet, ben je daarna klaar om je geconcentreerd aan je andere taken te wijden. Met de volgende vier stappen kun je de vermijding bestrijden.
#1. Verantwoordelijkheid nemen
Is het echt nodig om de klus te doen: de klant te bellen, de medewerker toe te spreken, de tandarts te bellen? Misschien maak je je zorgen over iets dat onder de verantwoordelijkheid van een ander valt. Maar luidt het antwoord ‘ja’ op de vraag, dan is het zaak de vermijding te lijf te gaan.
#2. Stressbron determineren
Denk na: waarom stel je iets uit of ga je het uit weg? In veel gevallen wordt de stress opgewekt door angst of een nare ervaring uit het verleden. Angst die kan verlammen, die een licht paniekgevoel kan geven. Maar denk eens na, loop je daadwerkelijk gevaar? Wat is het ergste dat je kan gebeuren?
#3. Kom in beweging
Vermijding wordt het best overwonnen door zo snel mogelijk, bij voorkeur meteen, in beweging te komen. Zet de eerste stap om de klus af te handelen. Meestal ontstaat momentum: weten dat je begonnen bent, geeft het zelfvertrouwen om ook de volgende stappen te zetten. Voor je het weet is het klaar.
#4. Beloon jezelf
Na zo’n lastige klus is het goed om bij de overwinning stil te staan. Je kunt jezelf belonen: een kop koffie halen, even de benen strekken, desnoods nu maar even zo’n kattenfilmpje bekijken. Maar meestal is de wetenschap dat je jezelf hebt overwonnen al genoeg. Laat dat goed tot je doordringen, daarmee bekrachtig je de leerervaring dat je dergelijke obstakels de baas kunt worden, door het eenvoudig te doen.
