Anne-Marie Rakhorst: ‘Duurzaamheid gaat het beste bottom-up’

Duurzaamheid gaat over afval en energie, over inclusiviteit en de milieubelasting van de grondstoffen, over CO2 en de omgang met de stakeholders, en nog veel meer onderwerpen. Op sommige gebieden worden investeringen gevraagd, maar waar moet je beginnen? Wat heeft de grootste prioriteit?

De inzichten op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) worden regelmatig geactualiseerd. De complexiteit en het feit dat een business case niet altijd goed te voorzien is, vormen vaak een drempel om met je bedrijf het pad naar MVO in te slaan.

Toch kun je er niet mee wachten: je klanten willen dat je organisatie zich maatschappelijk verantwoordelijk gedraagt, toezichthouders en overheden vragen erom, en de medewerkers werken bij voorkeur bij een werkgever met een goede duurzaamheidsreputatie. Hoe zorg je als manager dat je bedrijf meer verantwoordelijkheid neemt? Hoe krijg je het onderwerp op de agenda?

Faciliteren

‘Bij duurzaamheid is een bottum-up aanpak meestal de beste benadering’, zegt Anne-Marie Rakhorst. Rakhorst werkt als ondernemer, investeerder en publicist op het gebied van duurzaamheid en is oprichter van het platform Duurzaamheid.nl. Ze is actief in diverse besturen, commissariaten en initiatieven zoals de Koning Willem I Prijs, Transitieagenda Consumptiegoederen, Human Cities Coalition, SDG Charter, MVO Nederland en Slum Dwellers International.

In de afgelopen jaren publiceerde ze verschillende boeken, waaronder Nieuwe Energie; Nederland na het fossiele tijdperk en Geld stuurt de wereld; jij bepaalt de koers. Momenteel werkt ze aan een boek over duurzame en inclusieve steden.

Daarnaast is ze ook gastspreker bij het Sustainability Leadership Program van TIAS School for Business and Society. Daar leren managers onder andere hoe ze invulling kunnen geven aan verantwoordelijk leiderschap. Rakhorst: ‘De beweging van je organisatie richting MVO moet voor een belangrijk deel uit de medewerkers zelf komen. Jouw taak als manager is om dat te faciliteren.’

Waarom is dat belangrijk?

‘Enkele jaren geleden is onderzocht wat de beste vorm van leiderschap is om duurzaamheid te verbeteren. Consistentie bleek een belangrijke eigenschap van het management te zijn. De medewerkers moeten weten waar ze met hun leidinggevenden aan toe zijn, voordat ze energie in duurzaamheid stoppen. Een ander belangrijk resultaat van het onderzoek was dat organisaties die goed in staat zijn om relevante externe informatie op te nemen en te implementeren, het meest succesvol zijn. Als manager moet je dat ondersteunen.’

Gebeurt dat te weinig?

‘Wat je vaak ziet is dat managers het naar zich toe trekken. Zíj bepalen welke informatie relevant is. Je bereikt echter veel meer als je in je organisatie kunt verankeren dat er effectief op externe ontwikkelingen wordt ingespeeld. Herman Wijffels heeft gezegd, en daar ben ik het volledig mee eens, dat veel van het menselijk potentieel in organisaties onbenut blijft omdat de medewerkers eenvoudig niet met de juiste vragen worden geconfronteerd. Terwijl ze wel de antwoorden hebben.’

Hoe kun je de organisatie daarin verbeteren?

‘Bij organisaties die het op dit gebied goed doen, zie je dat de medewerkers elkaar heel goed kennen. Het management weet precies wat de kwaliteiten van de mensen zijn en die weten het ook van elkaar. Om te zorgen dat medewerkers zich voor duurzaamheidsdoelen inzetten, moeten ze in de kracht van hun kunnen zitten, en moeten de teamleden elkaar goed aanvullen. Dan zie je dat ze de maatschappelijke verantwoordelijkheid zelf gaan invullen. Jouw rol als leider is zorgen dat de onderlinge samenwerking goed blijft.’

Zijn er instrumenten waarmee je dat kunt bevorderen?

‘In de organisaties waar ik werk gebruiken we onder meer de teamrollen van Belbin, om effectieve teams samen te stellen. De A3-methodiek (je jaarplan op één A3-tje uitgewerkt – red.) is een uitstekende manier om tot een door iedereen gedragen jaarplan te komen. Doordat je zo’n plan samen maakt, ontstaat een gemeenschappelijk eigenaarschap.’

Wat kun je nog meer doen als leider?

‘Je moet in ieder geval voorbeeldgedrag tonen. Alleen zeggen dat je duurzaamheid belangrijk vindt, is uiteraard niet genoeg. Je moet het laten zien. Als je diversiteit van belang zegt te vinden terwijl in de raad van bestuur en raad van commissarissen alleen maar mannen zitten, dan verspeel je je geloofwaardigheid. Je kunt veel beleidsplannen schrijven over duurzaamheid, maar ermee aan de slag gaan werkt het beste.’

Doelen op duurzaamheidsgebied zijn vaak moeilijk in onmiddellijke resultaten te vertalen. Hoe kun je erop sturen?

‘Je vindt niet altijd harde indicatoren, maar toch moet je proberen een aantal zaken helder te krijgen. Anders verzand je in vrijblijvendheid. Bij de waardering van bedrijven wordt nu door investeerders al veel meer dan vroeger gekeken naar de maatschappelijke relevantie. Het is belangrijk om dat ook voor jezelf helder te krijgen.’

‘Welke relevantie heeft dit bedrijf in de toekomst? Als je dat niet kunt aantonen, zegt dat weinig goeds voor de overlevingskansen van het bedrijf. Naast de vraag naar de relevantie zou ik één prestatie-indicator op het gebied van duurzaamheid uitkiezen die met het oog op jouw businessmodel belangrijk is. Zodat je in ieder geval kunt nagaan of je vorderingen maakt.’

Welke eigenschappen zijn nog meer van belang?

‘De intentie van de leiding is de belangrijkste. Stakeholders die met jouw organisatie willen samenwerken, willen weten dat het management achter zijn langetermijnbeleid staat. Dus dat het de juiste intenties op dat gebied heeft.’

Het is niet eenvoudig om dat hard te maken.

‘Neem bijvoorbeeld DSM. Eigenlijk weet iedereen wel dat de bestuursvoorzitter Feike Sijbesma met duurzame intenties aan die organisatie leiding geeft, en voor DSM een rol in de circulaire economie ziet weggelegd. Zijn uitspraken op dat gebied en het handelen van DSM zijn consistent, wat het duurzaamheidsbeleid van DSM geloofwaardig maakt.’

‘Het gaat om wat je uitdraagt en hoe je dat communiceert. Mijn ervaring is dat veel MKB-ondernemers niet ondernemen omdat ze er per se rijk van willen worden. Ze ondernemen vanuit passie en omdat ze iets van waarde willen neerzetten. Dat je dat op maatschappelijk verantwoordelijke manier doet spreekt daarbij bijna vanzelf. Draag dat naar de buitenwereld en naar de medewerkers in het bedrijf uit. Dat wordt herkend en overgenomen. Als je die medewerkers daar dan de ruimte toe geeft, gaan ze ermee aan de gang.’

Dit artikel is onderdeel van het dossier ‘Strategie’ op mt.nl. Dit dossier wordt mede mogelijk gemaakt door TIAS School for Business and Society. TIAS Business School richt zich op het ontwikkelen van mensen en organisaties die hun verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen handelen en voor hun omgeving.

Lees ook:

• Hoe de Kamer van Koophandel zichzelf verbetert in samenwerken
• Waarom je een materialiteitsmatrix nodig hebt
• Hoe Boy Sleddering tóch de opleiding deed die hij wilde doen
• Zo bereik je dat je team zich duurzaam gedraagt