Waarom slimme mensen domme dingen doen

‘Geschiedenis? Daar heb ik helemaal niks mee.’ Dat is wat iemand laatst tegen mij zei.

Het deed me denken Bob den Uyl. In een van zijn korte verhalen schrijft hij dat hij over straat loopt, ik meen in Spanje, en iemand hoort zeggen: ‘Nasi. Daar kan ik me het schompes aan eten.’ Vervolgens legt Den Uyl uit hoe zo’n uitspraak hem de hele dag op de hielen blijft zitten. Eén zo’n zinnetje horen en de dag is voor hem verloren.

De beleving van tijd

Dat iemand kan beweren niets op te hebben met de geschiedenis houdt me al weken bezig. Ik zal niet zeggen dat het verloren dagen zijn, maar het knaagt wel.

De bekende Amerikaanse psycholoog Philip Zimbardo heeft ooit ontdekt dat de hele mensheid eenvoudig is in te delen in drie groepen: zij die voorkeur hebben voor verleden, voor heden of voor toekomst. Drie simpele keuzes. Zeg maar tot welke groep jij behoort. Degene die mij aansprak hoort overduidelijk niet tot die eerste groep.

Om domheid van slim personeel tegen te gaan heb je mensen van allerlei pluimage nodig

Alles aan ons is geschiedenis. Van ons DNA en de eerste zoen op het schoolplein tot de winkelsluiting van Vroom & Dreesman. Wie de geschiedenis afschrijft, schrijft het hele leven af. Vóór ons ligt alleen maar mist, utopisch denken, lust en onze angsten.

Maar laat ik mijzelf niet boven het gepeupel verheffen. Ik leef te veel in het verleden, met als gevaar dat mijn romantische blik de boel zwaar vertroebelt.

Eerste wet van Zimbardo

Zimbardo deed zijn leven lang onderzoek naar de vraag waarom slimme mensen domme dingen doen. Van de menselijke intelligentie komt volgens hem het meeste terecht als je een balans weet te vinden tussen het leven in het toen, het nu en het straks.

Veel slimme mensen doen domme dingen met technologie, omdat ze die balans niet weten te vinden. Vaak veronachtzamen ze het verleden, hebben te weinig oog voor de mens in het heden en kijken door een te roze wolk naar de technologie van de toekomst.

Ik bombardeer het tot de eerste wet van Zimbardo: om domheid van slim personeel tegen te gaan heb je mensen van allerlei pluimage nodig. Diversifieer personeel op voorkeur van verleden, heden en toekomst.

Geschiedenis van de metaverse

Mijn werk gaat vooral over straks. Het straks van nu heet de metaverse: een uitdijend digitaal universum dat ons driedimensionaal bestaan meer ‘sjeu’ gaat geven. De fascinatie voor nieuwe media doet mijn hart sneller kloppen iedere keer als ik de Oculus Quest op mijn hoofd zet.

Maar professor Zimbardo fluistert in mijn oor dat ik mijn enthousiasme wat moet temperen. ‘Eerst even in de annalen van de geschiedenis duiken Menno, voordat je domme uitspraken over de toekomst gaat doen.’

De gecultiveerde domheid bij bigtechbedrijven zorgt ervoor dat we nu met een surveillance economy zitten

De toekomst van de metaverse is zestien jaar geleden al uitgedacht door de slimme koppen die bij elkaar kwamen op de Stanford-universiteit. Gelukkig hebben we de beelden nog. De website van de Metaverse Roadmap uit 2006 is nog volledig up and running. Internethistorici, eat your heart out.

We zien slimme mensen op die website domme uitspraken doen tijdens de video-interviews die toen gemaakt zijn. Zo zegt Bridget Agabra, de projectleider van de bijeenkomst, dat de digitale toekomst van de metaverse het best gedijt als de overheid zich er niet mee bemoeit.

Heel veel slimme mensen die voor de bigtechbedrijven werken hebben domme dingen gedaan, omdat ze dat geloofden in wat Agabra in 2006 verwoordde: laat ons met rust. Deze gecultiveerde domheid zorgt ervoor dat we nu met een surveillance economy zitten opgescheept waar we moeilijk van af lijken te komen.

Hoe ontwikkelt de metaverse zich?

De podcastserie Playing with Reality biedt me gelukkig de ruimte om terug te keren naar het metaverse-verleden. Zo sprak ik de ceo van het bedrijf Metaversum dat samen met The Electric Sheep Company (een zoekmachine voor ‘plaatsen’ in Second Life) de bijeenkomst op Stanford sponsorde.

Ik interviewde de auteur van Hallo Avatar die destijds met virtuele kannibalen afsprak en ook Philip Rosedale, de oprichter van Second Life. Second Life is gestolde geschiedenis en de gestolde toekomst tegelijk.

Rosedale waarschuwt dat de geschiedenis zich zou kunnen herhalen. Als we allemaal met augmented reality de straat opgaan, is de kans groot dat het volledig door commercie wordt gerund. Of liever gezegd, dat wij worden gerund door de commercie. Het 3D-internet wordt dan net als de platte versie: een digitale koopgoot voor het tot winkelen aangezette publiek.

Stanford prison experiment

Om aan de nachtmerrie van Rosedale te ontkomen gaan we ten rade bij de tweede wet van Zimbardo. Die komt uit een onderzoek van hem dat bekend is geworden onder de naam Stanford prison experiment. Hij liet studenten aan de universiteit gevangenisje spelen, maar het experiment hield het slechts vijf dagen stand. De stekker moest eruit, omdat de bewakers psychologisch aan het martelen waren geslagen.

Domheid of slimheid komt by design

Hier waren slimme mensen domme dingen aan het doen. De tweede wet luidt dan ook dat de omstandigheden bepalen of mensen domme dingen gaan doen. Je kunt de boel zo organiseren dat een bepaald gedrag automatisch komt bovendrijven: domheid of slimheid komt by design.

Zimbardo had in zijn experiment slechts ervoor gezorgd dat de gevangenen een beetje ontmenselijkt werden. Hun naam werd bijvoorbeeld afgepakt en iedereen kreeg een nummer. Deze dehumanisering werkte domheid in de hand. Daar hebben we inmiddels recent bij tal van it-systemen de resultaten van gezien.

Slim ontwerp bepaalt gedrag

Dat Second Life een mensvriendelijkere omgeving is dan sommige andere virtuele plekken heeft te maken met de designprincipes die Rosedale hanteert: de hand van de meester achter het platform.

Er is krankzinnig veel tijd gestoken in optimalisatie van een eerste ontmoeting met een vreemde en hoe je empathie voor elkaar ontwikkelt. Andere principes dan die van Twitter, waar je dagelijks veel slimme mensen domme dingen ziet doen.

Toen ik onlangs de chief metaverse officer (cmo) van een Amerikaans accountantskantoor voor mijn podcastmicrofoon kreeg moest ik aan Philip Rosedale denken. De cmo zat met een issue. Als je de muziek aanzet in hun virtuele kantoor gaat iedereen dansen. Dat gaat automatisch en kun je niet uitzetten. En iemand wilde ook een bad in het kantoor. En nu staat er een bad. Hij wist eigenlijk niet of dat oké is.

Ik adviseerde de cmo om te gaan luisteren naar wat Philip Rosedale te zeggen heeft: denk dondersgoed na over het design.

Lees meer columns van Menno van Doorn:

• Marketeers zijn het schuim der aarde
• Waarom je iedere board een fikse ayahuasca-trip toewenst
• Digitale zaken in iemands portefeuille? Een ridicuul idee