Een goede leidinggevende kan je carrière in een stroomversnelling brengen. Als je een manager treft die je talenten waardeert, je weet te inspireren en jouw ontwikkeling de juiste richting opstuurt, kan je grote stappen zetten. In de biografie van topbestuurders vind je ze vaak terug: de afdelingschef die, toen de bestuurders nog maar net aan hun loopbaan waren begonnen, het ‘in ze zagen zitten’, en die van beslissende invloed waren.
Andersom kan een falende leidinggevende je carrière een gevoelige knauw geven. Als je op projecten wordt gezet die je niet liggen, heb je geen kans om te laten zien wat je in huis hebt. Als het team slechte resultaten aflevert, schiet niemand daar wat mee op. Een slechte werksfeer kan stress en gezondheidsklachten opleveren. Werken wordt overleven. Het zou moeten zijn: iets opbouwen.
Twee soorten falende leidinggevende
Grofweg zijn er twee soorten falende leidinggevende, aldus een studie van Binghamton University uit 2016, namelijk ‘donkere’ en ‘onkundige’. De laatstgenoemde leidinggevenden bedoelen het niet verkeerd, ze zijn alleen niet tegen hun taak opgewassen. ‘Door een gebrek aan vaardigheden of andere persoonlijke defecten zijn deze leiders gewoon niet goed in hun werk’, aldus Seth M. Spain van Binghamton, bij de presentatie van het onderzoek.
Mogelijk hebben ze last van het zogeheten Peter Principle – ze hebben promotie gemaakt tot ze op een niveau aankwamen dat ze niet aankunnen, en kunnen niet meer terug. Onkundige bazen laten teamvergaderingen ontsporen, projecten in de soep lopen, weten conflicten niet te managen of de belangen van het team in de rest van de organisatie niet te behartigen. Ondanks hun goede intenties kunnen deze managers hun teamleden wel degelijk veel stress bezorgen, zegt Spain. ‘Je directe leidinggevende is als een lens door wie je je werkervaring ziet. Voor de mensen die voor ze werken kunnen bazen een zeer substantiële stressbron zijn.’
‘Donkere’ leidinggevenden
‘Donkere’ leidinggevenden laten vaak destructief gedrag zien, bijvoorbeeld om zichzelf méér te voelen dan de rest. Het kan onder meer ontaarden in narcisme, autoritair gedrag en pesten. Volgens onderzoek van Schouten en Nelissen onder ruim 1300 Nederlandse werknemers ondervindt één op de vijf van hen ongewenst gedrag op de werkvloer, voornamelijk intimidatie en pesten. Uit een studie van het Workplace Bullying Institute blijkt dat 60 miljoen Amerikanen met pesten op de werkvloer te maken hebben, en dat 61 procent van die pesters hun eigen manager zijn. Een grootschalige studie van Gallup wijst uit dat de helft van de werknemers ergens tijdens hun loopbaan bij hun werkgever zijn vertrokken om ‘van hun manager af te zijn’.
Machtsmisbruik
Volgens Peter Anthonisse, die op een onderzoek naar misbruik van macht door managers promoveerde, is machtsmisbruik van alle tijden. ‘Het is een meerkoppig monster dat altijd en overal de kop op kan steken’, zei Anthonisse in Intermediair. Vaak wordt niet door de directie ingegrepen omdat de verantwoordelijke manager te belangrijk voor de organisatie wordt geacht. Anthonisse: ‘Ook wordt de ernst van de situatie niet altijd onderkend.’
Peter Fijbes, auteur van het boek Angstcultuur vertelde in Intermediair een anekdote over een manager die zijn medewerkers tijdens (zeer lange) vergaderingen verbood om naar de wc te gaan. ‘Als de man zelf moest, plaste hij ten overstaan van alle aanwezigen in een wasbak in de vergaderruimte. Niemand die er iets van durfde te zeggen.’
Gezondheidsklachten
Voor een ‘donkere leidinggevende’ werken is in de regel niet goed voor je. Uit uiteenlopende studies blijkt het samen te hangen met gezondheidsklachten zoals hoge bloeddruk, slaapproblemen, angststoornissen en andere stressgerelateerde klachten. Volgens Susan Futterman, auteur van When you work for a bully, leidt pestgedrag onder meer tot schuldgevoel, verlies van zelfvertrouwen, verminderde productiviteit en de druk om nóg harder te werken, om in een goed blaadje met de baas te komen.
Toch blijven werknemers vaak langer in dienst bij de ‘donkere leidinggevende’ dan verstandig voor ze is, aldus Jolanda Meijer, schrijver van Slimmer omgaan met je lastige baas. Volgens Meijer doen ze dat uit carrièreoverwegingen, om financiële redenen, vanwege verantwoordelijkheidsgevoel tegenover bijvoorbeeld hun collega’s en uit faalangst. Bovendien zijn ze vaak strijdbaar: weggaan voelt als een nederlaag aan. ‘Ik laat mij er toch niet uitwerken? Mij krijgen ze niet klein.’
Geen simpele oplossingen
Voor de omgang met slechte leidinggevenden bestaan er geen simpele oplossingen. Als je ze op hun gedrag wijst, ligt een meningsverschil snel op de loer. Voor het weet word je beschuldigd van gebrek aan loyaliteit en het aantasten van de teamgeest. Onkundige leidinggevenden op hun fouten wijzen kan tot gevolg hebben dat ze nog onzekerder en defensiever worden.
Als iemand langere tijd in een machtspositie werkt, is de kans bovendien groot dat hij of zij narcistische eigenschappen ontwikkelt (zoals wetenschappers hebben aangetoond). Het gevolg is dat leidinggevenden meer van zichzelf uitgaan en minder goed luisteren. Toch is het de moeite waard om jezelf in de omgang met je lastige baas te bekwamen. Al is het maar om je eigenwaarde te herwinnen. Met een andere aanpak of communicatiestijl kun je soms de onderlinge verhoudingen een andere wending geven.
De volgende zes tips kunnen behulpzaam zijn:
#1 Ontlaad de relatie
In de relatie met een lastige leidinggevende is vaak veel spanning opgebouwd. Voor de teamleden kan wat van ze wordt gevraagd als onrechtvaardig aanvoelen. Onrechtgevoelens geven stress, en die stress belast de onderlinge verhoudingen. Ook bij de leidinggevenden kunnen de stressgevoelens hoog oplopen, bijvoorbeeld als ze ongevraagd worden tegengesproken.
Wat je ook probeert, in een verhouding die van twee kanten gespannen is, kom je niet dichter bij elkaar. Je kunt de lading bij jezelf verminderen door wat op het werk gebeurt niet persoonlijk op te vatten en te accepteren dat iedereen fouten maakt (ook bijvoorbeeld de mensen die jouw baas hebben aangesteld). En dat het leven nu eenmaal niet altijd rechtvaardig is.
#2 Deel je gevoelens
Dat een angstcultuur in stand blijft, komt vaak doordat we het moeilijk vinden om over emoties te praten, aldus Peter Fijbes. Vooral hogeropgeleiden praten vaak rationeel over communicatieproblemen, processen of structuren, maar: ‘Over wat ze voelen gaat het maar zelden’, aldus Fijbes in NRC.
‘Als jij praat over je angst, geef je toe dat er iemand anders is die jou bang maakt. Daar zijn veel mensen te trots voor.’ Als je jezelf kwetsbaar opstelt en aangeeft waar voor jou het probleem ligt, geef je je collega’s en leidinggevende de ruimte om ook meer van zichzelf te tonen. Uiteraard gaat niet elke baas daar op in: sommige bazen zullen jou als je je gevoelens toont een watje vinden. Maar is wat de baas van je vindt écht zo belangrijk?
#3 Frame, onderbouw en blijf kalm
De Amerikaanse onderzoeker James Detert noemt mensen die vaardigheid hebben ontwikkeld om effectief met lastige bazen om te gaan competent-moedig. Als ze hun manager aanspreken, houden ze daarbij enkele principes in acht. In de eerste plaats framen ze hun opmerkingen zorgvuldig in termen die bij de prioriteiten van de baas aansluiten. Als ze bijvoorbeeld tegen een besluit bezwaar maken, wijzen ze op de gevolgen ervan voor de afdelingsdoelen of belangen van de baas.
Verder maken ze veel gebruik van cijfers en andere harde gegevens om te voorkomen dat hun argumenten voorwerp worden van welles-nietes-discussies. Tenslotte weten ze de emoties tijdens discussies in toom te houden. ‘Ze zorgen ervoor dat beslissers zich niet buitengesloten, aangevallen of opzij gezet voelen’, zoals Detert in Harvard Business Review schreef. ‘Kalm blijven kan net zo belangrijk zijn als hoe je je boodschap formuleert.’
#4 Zorg voor follow-up
Ook zorgen competent-moedige mensen na een discussie altijd voor follow-up, schrijft Detert. Hoe de confrontatie ook is afgelopen: probeer er de volgende dag nog even op terug te komen om te zorgen dat er geen hard feelings achterblijven. Zulke gevoelens kunnen hun eigen leven gaan leiden.
#5 Manage je gezondheid
Of je nu voor een onkundige of ‘donkere’ leidinggevende werkt, het is hoe dan ook stressvol. Hoe goed je er ook in wordt om met hem of haar om te gaan, echt makkelijk wordt het nooit. Bewaak je gezondheid daarom zorgvuldig. Zie h etals een project waar je voldoende aandacht aan moet besteden met sport, meditatie en andere manieren om op te laden. Als je wakker ligt van je baas, weet je dat er iets fundamenteel verkeerd gaat.
#6 Wees op een exit voorbereid
Tot slot, hoeveel energie je ook in je werkrelatie investeert, zorg dat je precies weet wat je gaat doen als je vandaag te horen krijgt dat je eruit vliegt. Waar ga je van leven tot je nieuw werk hebt gevonden? Leg ook een dossier over je leidinggevende aan, voor het geval het tot een rechtszaak komt. Het lijkt cynisch, maar door op een exit voorbereid te zijn, ben je minder van je leidinggevende afhankelijk. Je kunt makkelijker afstand nemen en kalm blijven, en juist daardoor beter met je lastige baas omgaan.
Je leidinggevende tegenspreken? Zo communiceer je effectief:
- Zeg zo specifiek mogelijk waar je het niet mee eens bent.
- Onderbouw je mening met cijfers en andere harde gegevens.
- Wijs op de gevolgen van een besluit of handeling.
- Geef aan hoe het wél zou kunnen.
- Gebruik bij voorkeur ‘ik merk’ in plaats van ‘het is’ (formuleer je mening vanuit je gevoel in plaats van een feit. Feiten worden snel discussiepunten).
- Vermijd de verwijtende ‘jij-vorm’.
- Vraag om een reactie.
- Beperk je niet tot negatieve feedback maar geef ook aan wat wél goed gaat.
