Eigenlijk is Alles moet weg! net te vroeg verschenen. In zijn nieuwe boek beschrijft journalist Peter de Waard (De Volkskrant, Hard Gras) de opkomst en ondergang van 25 winkelgiganten, waaronder Maison de Bonneterie, Bart Smit en V&D. Het boek kwam in oktober uit, een maand voordat de winkelstraat werd opgeschud door het spraakmakendste retailfaillissement van het jaar: dat van Blokker.
Al lijkt een plaats op de eregalerij van verdwenen vaderlandse retail-iconen voorlopig afgewend. Roland Palmer, neef van wijlen Jaap en Ab Blokker, werkt aan een comeback van de huishoudketen, zo werd deze week bekend. De Blokker-telg heeft de merknaam en webwinkel overgenomen en onderzoekt de komende maanden welke winkels door kunnen.
Lees ook: ‘Het neefje van’ Roland Palmer maakt een comeback als redder van Blokker
Goed nieuws voor de winkelstraat, vindt De Waard. ‘Hoe meer ketens er verdwijnen, hoe minder redenen er voor consumenten overblijven om te komen. En Blokker is met bijna vierhonderd vestigingen een nogal beeldbepalende speler.’
Praatje bij de kassa
2024 was een roerig jaar voor de retail. Naast Blokker gingen ook verzorgingsketen The Body Shop, schoenenketen Bristol en modeketens Esprit en Scotch & Soda op de fles. The Body Shop startte door in afgeslankte vorm, met acht van de 22 vestigingen. Maar de deuren van Bristol, Esprit en Scotch & Soda blijven in Nederland dicht.
De Waard maakt zich zorgen over wat hij de ‘verschraling’ van de winkelstraat noemt. ‘Voor de gemeenschapszin in een dorp of stad is het juist zo belangrijk dat die kernen behouden blijven. Winkelstraten zijn belangrijke ontmoetingsplaatsen. Ook in een maatschappij die steeds individualistischer wordt, is nog steeds behoefte aan een praatje bij de kassa. Aan contact. Dat vond ik als tiener in de winkels, ik kwam mijn schoolmaten daar tegen.’
Lees ook: Nederlandse winkels Scotch & Soda sluiten per direct, wat ging er mis bij de modeketen?
Het was het faillissement van die andere retailgigant – V&D, in 2015 – dat De Waard op het idee bracht voor zijn boek. Want zoals V&D zijn er meer warenhuizen en winkels die ooit een vaste waarde waren in het straatbeeld, en er inmiddels niet meer zijn.
‘Free Record Shop bijvoorbeeld, waar ik zelf zo vaak platen heb uitgezocht’, zegt De Waard. ‘Elektronicazaak Wastora, waar ik een van mijn eerste pick-ups kocht. Daar was het op zaterdag een gekkenhuis. Iedereen ging daarheen.’
Houdbaarheidsdatum
Heeft elke retailformule een uiterste houdbaarheidsdatum? De Waard denkt van wel. Zijn boek beslaat een periode van ruim tweehonderd jaar: van de hoogtijdagen van De Gruyter (1818-1977), de kruidenier van de katholieke gemeenschap, tot de dominantie van Perry Sport (1866-2024).
De Gruyter verloor het van de zelfbedieningswinkels van Albert Heijn, waar mensen merkartikelen konden kopen. Perry werd meermaals doorverkocht en werd onder elke eigenaar een beetje kleiner, tot de ooit grootste sportketen van Nederland failliet ging.
Lees ook: Stella, Blokker, Rodeo: dit zijn de spectaculairste faillissementen van 2024
De winkelstraat beleefde zijn bloeitijd in de jaren 60, 70 en 80. Dat had twee redenen, schetst De Waard. ‘Na de Tweede Wereldoorlog nam de welvaart enorm toe. Mensen hadden geld en met de invoer van de vrije zaterdag in 1960 kregen ze ook tijd. Er was al televisie, maar alleen ‘s avonds. Dus gingen mensen overdag op zoek naar ander vertier. Shoppen werd de nationale volkshobby.’
Winkels veranderden van vorm. Bij de oude vertrouwde kruidenier waren klanten afhankelijk van het personeel achter de toonbank, in de nieuwe hippe ketens die opkwamen, konden ze naar hartenlust snuffelen, proberen en passen.
‘Speciaalzaken zoals Free Record Shop en Wastora’, vertelt De Waard. ‘Het waren ook de gloriejaren van Blokker. Dat was onder leiding van Jaap Blokker een grote uitdager van V&D. Het bedrijf heeft zelfs gekeken of het V&D kon overnemen.’
Opnieuw uitvinden
Op zijn beurt redt V&D het moederbedrijf van De Bijenkorf en Hema, de Koninklijke Bijenkorf Beheer (KBB), als dat begin jaren 80 dreigt om te vallen. Uit lijfsbehoud: Anton Dreesman, kleinzoon van de oprichter, voorziet dat de winkelstraten zonder die oer-Hollandse formules veel van hun aantrekkingskracht zullen verliezen. In 1999 fuseert de retailgroep met V&D-moeder Vendex tot het beursgenoteerde Vendex KBB.
Waarom hebben De Bijenkorf en Hema het wel gered, terwijl V&D en Blokker omvielen? V&D heeft het volgens De Waard van de tand des tijds verloren. ‘Het was het kooppaleis van de middenklasse’, vertelt hij. ‘Die groep kromp en vergrijsde en daar kwam aan de onderkant geen nieuwe aanwas bij. Want jonge mensen kwamen niet bij V&D.’
De Bijenkorf staat als enige negentiende-eeuwse warenhuis nog overeind, maar moest zichzelf daarvoor compleet opnieuw uitvinden. De Waard: ‘Met een positionering in het luxesegment en bijna de helft minder winkels, locaties die vooral op toerisme draaien.’
Blokker is na het overlijden van winkelvisionair Jaap Blokker een ‘stuurloos schip’ geworden, vervolgt de journalist. ‘De huishoudketen was te laat met vernieuwen en kon niet op tegen de enorme inkooppower van Action. Er zijn altijd nieuwe uitdagers. Action zal uiteindelijk ook nieuwe concurrentie krijgen.’
Lees ook: Action-ceo Hajir Hajji: baas van een bedrijf dat 28 miljard euro waard is
Juiste financier
Vergeet niet dat de Hema tot een paar jaar terug ook op sterven na dood was, voegt hij toe. Vendex KBB wordt vier jaar na de fusie door het Amerikaanse private-equityhuis KKR van de beurs gehaald, opgeknipt en in stukken verkocht. Hema komt in 2007 terecht bij de Britse investeringsmaatschappij Lion Capital. Die zadelt het warenhuis op met een enorme schuldenlast, die elke financiële speelruimte wegvreet.
Nieuwe eigenaar Marcel Boekhoorn komt er met zijn investeringsmaatschappij Ramphastos niet uit met de schuldeisers. Uiteindelijk nemen zij de boel over en verkopen ze de warenhuisketen aan investeringsmaatschappij Parcom en de Jumbo-familie Van Eerd.
‘Hema heeft het geluk dat het de juiste financier gevonden heeft’, zegt De Waard. ‘Jumbo probeert Hema op alle mogelijke manieren nieuw leven in te blazen. Ik ben heel benieuwd hoe dat afloopt.’
Lees ook: De geslaagde keuzes van Saskia Egas Reparaz voor Hema
Want Hema en topvrouw Saskia Egas Reparaz mogen dan in de media en door deskundigen worden bewierookt, De Waard deelt de mening niet dat het warenhuis weer ‘boven Jan’ is. Daarvoor torst de keten te veel ballast mee.
‘Het bedrijf heeft een paar goede jaren gehad, maar het gaat om toekomstbestendigheid op de lange termijn. Het is me nog steeds niet duidelijk waar het onderscheidend vermogen zit, op wie het bedrijf zich richt. Waarvoor ga je nou naar Hema? Voor de tompoucen, voor de fotoboeken?’
Trends uit Londen
De faillissementsgolf die het afgelopen jaar door de binnensteden spoelde, staat niet op zichzelf. Het winkelbestand krimpt al jaren. Volgens CBS-cijfers is het aantal modewinkels sinds 2010 met een derde afgenomen, het aantal schoenenzaken met 40 procent en het aantal kinderkledingzaken met 60 procent.
De opkomst van internet wordt vaak aangewezen als boosdoener. Die speelt ook een belangrijke rol, ziet De Waard, nu Nederland inmiddels meer webshops (ruim 95.000) dan stenen winkels telt (ruim 83.000).
Lees ook: Miljardenwinsten met spotgoedkope spullen: hoe Shein en Temu de e-commerce ontregelen
‘Online heeft de functie van de winkelstraat voor een belangrijk deel overgenomen’, zegt hij. ‘In de publieke ruimte zijn horeca en dienstverleners in de plaats gekomen: koffie- en kebabzaken, fitness- en nagelstudio’s. Ik geloof niet dat de stenen winkel zal verdwijnen, maar wel dat winkelstraten die mix nodig hebben om te overleven.’
Als voormalig correspondent voor de Volkskrant in Londen kijkt De Waard graag naar zijn vroegere woonplaats als voorproefje op wat komen gaat. ‘Groot-Brittannië loopt qua trends tien jaar voor. Schoenenzaken zag ik daar na de millenniumwisseling al verdwijnen. Charity shops – liefdadigheidswinkels met tweedehands spullen, gerund door vrijwilligers – zijn in Londen nu enorm in opkomst.’
1 schoenenzaak, 22 kapsalons
De retail heeft volgens De Waard ook last van de vergrijzing. De tieners, twintigers en dertigers die de winkelstraten vroeger bevolkten, gaan nu richting de pensioenleeftijd of zijn die al gepasseerd.
‘Als je ouder wordt, koop je minder’, zegt De Waard. ‘Dan hoef je niet meer om de zoveel jaar een nieuw bankstel. Plus, veel dingen die vroeger gekocht werden, zitten nu in de smartphone. Zoals platen of boeken.’
De consumenten die hun geld nu in binnensteden laten rollen, geven die euro’s op een heel andere manier uit. ‘Mensen consumeren anders’, zegt De Waard. ‘Ze gaan kleiner wonen, ontlenen hun status aan andere zaken dan alleen spullen. Het gaat niet om wat je hebt, maar vooral om hoe je eruitziet. In mijn woonplaats, Heiloo, kun je dat goed zien. Daar vind je nog maar één schoenenzaak, maar ook 22 kapsalons.’
Singles kocht Volkskrant-journalist Peter de Waard (1955) bij Free Record Shop, zijn pick-up kwam van elektronicazaak Wastora. Allemaal ketens die consumenten betoverden met een ‘gouden formule’, maar uiteindelijk weer ter ziele gingen. In Alles moet weg! beschrijft hij de lotgevallen van 25 van zulke retailgiganten – ooit alomtegenwoordig in de winkelstraat, nu verdwenen.
