Louis van Gaal, de voormalig trainer van Ajax, AZ, Barcelona, Bayern München en Manchester United, is voor de derde keer bondscoach van het Nederlands elftal. Een indrukwekkend cv, maar nooit werd hij wereldkampioen.
Dit keer zegt hij dat het mogelijk is, waar anderen zich op de vlakte houden. Het is een geloof dat hij haalt uit de selectie, maar ook uit zichzelf, uit zijn eigen leiderschap en aanpak.
Die aanpak heeft niet zelden een wetenschappelijke basis. Zo creëert hij heel bewust een veilige omgeving, vult hij zijn blinde vlekken aan met specialistische kennis en neemt hij altijd een weloverwogen beslissing. Van Gaal bereidt zich tot in de puntjes voor om adaptief te kunnen zijn op de onverwachte momenten. Met zijn 71 jaar behoort hij daarmee tot een moderne leider. Hoe ziet dat eruit?
1. Hij kijkt systemisch
Bij Van Gaal is geen persoon groter dan het team. Dat betekent bij de bondscoach dat hij niet naar individuen, laat staan vedetten, kijkt, maar naar het geheel. Als een kernspeler binnen het systeem wegvalt, dan vervangt hij niet een-op-een de speler, maar het systeem.
Dit deed hij bijvoorbeeld in 2014 toen Kevin Strootman door een blessure uitviel. Hij gooide het systeem om en zette volledig onverwacht Nigel de Jong in de basis. De vedetten hadden het nakijken, eenvoudigweg omdat De Jong beter in dit nieuwe systeem paste.
Van Gaal gaat op zoek naar de mens achter de voetballer
Vanuit deze systemische blik, is de relatie essentieel voor Van Gaal. Daaraan bouwt hij door met iedereen intensieve gesprekken te voeren. In die gesprekken gaat hij op zoek wat hen als team bindt en naar de mens achter de voetballer. Hij noemt dit ‘het totalemensprincipe’.
Wanneer hij begrijpt wat de ander beweegt, wat hem raakt en waardoor hij niet doet wat hij moet doen in het team, kan worden gebouwd aan dat wat wel werkt en wat ervoor nodig is om iemand in het team beter te laten presteren.
2. Hij creëert een veilige omgeving
Spelers moeten zich kunnen uiten, dat is voor Van Gaal belangrijk. Om ervoor te zorgen dat elk teamlid zich veilig genoeg voelt zijn eigen mening te geven, werkt hij vanaf het begin aan de optimale omgeving.
Dat betekent in de geest van de Harvard-expert op het gebied van psychologische veiligheid, Amy Edmonson, dat zowel de autonomie van de spelers belangrijk is als het nemen van verantwoordelijkheid in het team. Die twee gaan altijd samen. Alleen dan ontstaat er een omgeving waarin ruimte is om te presteren. Zeker in een omgeving waarin het teambelang vooropstaat en de leider altijd anders kan besluiten.
Lees meer: 4 misverstanden over psychologische veiligheid op de werkvloer
Dat dit goed uitpakt bij het Nederlands elftal blijkt uit de voorkeur die Memphis Depay in de media deelde. De aanvaller zei liever met Stephen Bergwijn te spelen. In diverse media werd daarop gesuggereerd dat Van Gaal niet blij zou zijn met deze uitspraak, maar de bondscoach trok er zijn schouders over op en vond het prima dat de speler zijn mening gaf.
Uiteindelijk heeft hij zelfs naar Depay geluisterd, alleen net even anders besloten. In plaats van Bergwijn koos Van Gaal voor Cody Gakpo.
3. Louis van Gaal heeft een duidelijke visie
‘We kunnen wereldkampioen worden’, zei Van Gaal al voor het WK. En deze boodschap herhaalt hij zo vaak als hij kan. Zijn doel is duidelijk, voor de wereld, voor Nederland en voor het team. Zelfs toen speler Steven Berghuis hem een bericht stuurde na zijn heupoperatie, schreef Van Gaal terug: ‘Ik hoop dat je klaar bent om wereldkampioen te worden.’
Door deze duidelijke stip op de horizon is de bondscoach in staat om doelgericht, doelbewust en doelmatig te veranderen, het zogeheten purposive change van emeritus Harvard-professor Joseph Bower.
Van Gaal uit zijn visie om de verwachtingen te kunnen managen. ‘Ik geloof dat de mensen in de organisatie dan houvast hebben’, zei hij enkele jaren geleden in een op Youtube geplaatste video van een presentatie aan een groep managers. En dan gaat het niet alleen om een einddoel. Van Gaal voert die visie tot in de haarvaten door, zelfs in de toonhoogte van zijn stem of in de mate waarin hij stiltes laat vallen.
Speler Daley Blind zei hierop in een interview in De Telegraaf: ‘De groep is hongerig naar succes. Van Gaal maakt met zijn persoonlijkheid het verschil.’
Lees meer: Zo overtuig je als leider mensen van jouw visie
4. Elke speler weet wat hem te doen staat
De spelers wisten vanaf de eerste dag wat de visie van Van Gaal is en waarop zij zijn geselecteerd: ze moesten in het systeem passen, wedstrijdritme hebben of fit zijn en de vorige keer hebben geleverd.
Nadat zij waren geselecteerd ging de bondscoach met elke speler zitten om hun positie en verantwoordelijkheden door te nemen. Zo wist iedereen direct wat van hen wordt verwacht. Dit is het verschil tussen een succesvol en een niet-succesvol team, bleek ook uit de woorden van Daley Blind in Het Parool: ‘Bij Van Gaal weet iedereen precies wat hem te doen staat.’
Van Gaal heeft 37 stafleden met elk een eigen specialiteit
Daarnaast werkt Van Gaal met een manifest. Dit is een lijst met afspraken die hij aan de spelers voorlegt. Daarin staat onder meer, zo schreef het AD eerder, dat wat er wel of niet mag worden besproken met de media, wanneer het ontbijt is, dat er geen mobiele telefoons in de bus mogen op weg naar een wedstrijd, tot aan het meezingen van het Wilhelmus voor interlands (niet verplicht, wel wenselijk).
De spelers mogen bij de start hun mening op het manifest geven en suggesties doen. Daarna stelt Van Gaal het een en ander bij en zijn dit de afspraken waarmee wordt gewerkt. Dit schept een kader en daarbuiten is alle vrijheid.
5. Hij maakt afgewogen besluiten om adaptief te reageren
Het lijkt er bij Van Gaal vaak op dat hij naar niemand luistert, maar dat is niet waar, blijkt wel uit de staf die hij om zich heen heeft verzameld. Hij heeft 37 stafleden met elk een eigen specialiteit. Daar luistert hij – naar eigen zeggen – juist naar, eenvoudigweg omdat zij de kennis hebben en hij niet.
Dat geeft aan dat Van Gaal zijn kwetsbaarheden kent, weet waarin hij goed is en waarin niet. Door verder te kijken dan zijn eigen gezichtsveld is de bondscoach in staat afgewogen besluiten te nemen en zodra het nodig is, zich aan te passen.
Lees meer: Goede beslissingen nemen? Deze Nobelprijswinnaar weet hoe
Door multiperspectiviteit in zijn besluiten toe te passen, is Van Gaal in staat het spel aan te passen aan de tegenstander en niet, zoals veel andere ploegen doen, aan de spelers in het veld. Niet zelden brengt hij daarmee de tegenstander in verwarring.
Zo verruilde hij in 2014 bij de strafschoppen basiskeeper Jasper Cillessen voor Tim Krul, omdat Krul nu eenmaal beter is in het tegenhouden van strafschoppen. ‘Ik nam een groot risico’, zei Van Gaal daar later over. ‘Maar ik moest de boel opschudden.’
6. Louis van Gaal bereidt zich voor en evalueert
‘Voorbereiding is het halve werk, zei mijn moeder al’, aldus Van Gaal. Hij bereidt zich dan ook tot in de puntjes voor. Om dat te kunnen doen voor een WK, waar hij effectief maar een week voorbereidingstijd met het team heeft, analyseert hij en evalueert hij met zijn staf. Hij heeft twaalf mensen in zijn staf die data analyseren, video’s bekijken, voorbereiden, trainen en vervolgens weer evalueren.
‘Ik selecteer altijd eerst de staf, daarna pas de spelers’, zei Van Gaal tegen de managers. ‘Zij helpen mij het product te vormen. Wij werken elke dag aan ons product. Dit doen we door elke week vijftig spelers te volgen.’
Voor de keepers heeft de bondscoach in september een testdag georganiseerd, waarin hij met wetenschappers heeft gekeken wie het best kan worden ingezet bij strafschoppen. ‘Het moet niet alleen het oog van de meester zijn, maar ook een wetenschappelijke onderbouwing hebben’, zei hij daarop tegen persbureau ANP.
Naast de spelers wordt ook altijd de omgeving geanalyseerd; de luchtvochtigheid wordt per locatie gemeten en er worden wetenschappers ingehuurd die alles weten over het effect van jetlags op de spelers. Niets wordt aan het toeval overgelaten.
7. Hij is altijd zichzelf
Dit is een advies dat hij zelf geeft aan andere leiders: ‘blijf jezelf’. Over Van Gaal wordt dit kenmerk ook wel zijn valkuil genoemd, omdat hij een persoon is die zich ook kan laten meeslepen door bijvoorbeeld boos te worden tijdens een persconferentie.
Hij is zichzelf. Voor wie met hem werkt, is dit prettig. Bij Van Gaal weet je precies wat je aan hem hebt; hij is boos als hij boos is, emotioneel als hij emotioneel is en blij als hij blij is. Lekker duidelijk. Hij zegt het als hij niet tevreden is, maar hij geeft ook wingback Denzel Dumfries op de persconferentie een kus op zijn voorhoofd, omdat hij vindt dat hij erg goed heeft gespeeld tegen de Verenigde Staten.
Louis van Gaal zegt daar zelf over op nieuweleiders.nl: ‘Belangrijkste voorwaarde is vertrouwen in jezelf (…) Je moet daarin worden bevestigd. Daarom moet je ook belonen als leider van een groep. En corrigeren. Dat is niet hetzelfde als straffen. Als je als een goed mens te boek staat, dan is de kans veel groter dat jouw visie wordt overgenomen.’
Lees meer over Louis van Gaal en leiderschap:
- 5x wat Louis van Gaal van managers kan leren
- Oud-PSV-directeur Toon Gerbrands: ‘Weg met Covey, in je gezin vind je alle antwoorden’
- Autoritair leiderschap, is dat nog van deze tijd?
