Blockchain, dat was toch iets met de bitcoin? Waarom moeten we daar nu nog over lezen? Nou, omdat toepassing ervan in de financiële wereld slechts het begin is.
De bitcoin was als virtuele valuta misschien het eerste voorbeeld van wat blockchaintechnologie allemaal mogelijk maakt, maar zeker niet het enige. Sterker nog: als de voortekenen niet bedriegen, gaat blockchain ons leven nog ingrijpend veranderen. In de energiesector, het transport, het notariaat: overal kan de technologie een behoorlijke revolutie veroorzaken. Tijd dus om voorbij de hype te stappen.
Kopie
Eerst even terug naar de basis. Blockchain is in 2009 ontstaan als het systeem waarop het elektronische betaalmiddel Bitcoin draait. Simpel gezegd gaat het om een database waarvan heel veel mensen een kopie op hun computer hebben staan. Die database is een grootboek, een overzicht van alle transacties. Dat kunnen geldtransacties zijn, maar dat hoeft niet. Ook heel andere informatie kan in het gezamenlijke grootboek opgeslagen worden, zoals patiëntendossiers.
Om het systeem achter blockchain betrouwbaar te maken, zijn een paar principes cruciaal. Om te beginnen is de blockchain openbaar. Iedereen kan het hele grootboek downloaden en inzien. Alle informatie wordt decentraal opgeslagen, dus niet op de servers van een bank of een andere instelling die je maar moet vertrouwen.
Het vertrouwen komt verder van het netwerk. Computers in het blockchainnetwerk zorgen dat transacties correct in een zogeheten blok terechtkomen en dat nieuwe blokken zich over het hele netwerk van duizenden computers verspreiden. De computers controleren samen of alle informatie klopt, en of iedereen steeds over dezelfde informatie beschikt. De consensus daarover tussen de zogenoemde nodes in het netwerk waarborgt de integriteit van het hele grootboek, en voorkomt dat bijvoorbeeld een bit-coin kan worden ge-copy-paste en twee keer kan worden uitgegeven.
Eigenaar
Het derde principe dat zorgt voor vertrouwen is dat niemand informatie kan aanpassen of schrappen. Niemand is eigenaar van de database, dus er is ook niemand die in zijn eentje kan besluiten dat iets wegmoet. Een blok met data dat eenmaal in de blockchain zit, blijft er voor altijd in zitten, onlosmakelijk verbonden met het voorgaande blok in de keten. Geen gerommel achteraf dus. Daardoor weet iedereen zeker dat alles wat in de blockchain zit correct is en correct blijft.
De waarde van de blockchain zit hem in deze principes. Blockchain gaat dus niet zozeer over geld, het gaat over een gedeelde digitale waarheid en over vertrouwen. Mensen kunnen er onderling geld en informatie mee uitwisselen zonder dat een vertrouwde derde partij nodig is.
Het benodigde vertrouwen komt niet meer van de autoriteit die het systeem beheert, maar ligt besloten in het systeem zelf. De grote vraag is vervolgens waar je blockchain allemaal voor kunt gebruiken, naast het uitwisselen van ‘cryptografisch geld’. De verwachtingen zijn erg hooggespannen – en staan soms zelfs op gespannen voet met elkaar.
Sommige enthousiastelingen verwachten dat blockchain zorgt voor een flinke groei van de wereldeconomie, terwijl anderen juist denken dat blockchain een eind maakt aan het huidige kapitalistisch systeem. De blockchain wordt soms zelfs de belangrijkste ontwikkeling sinds het ontstaan van het internet genoemd.
Ketens
Interessante toepassingen zijn te bedenken voor het beheer van productieketens. De Britse startup Provenance heeft zoiets net uitgeprobeerd: in een pilotproject werd in een blockchain in elk stadium informatie opgeslagen over vis; van de vangst (via sms’jes van vissers) via verpakking en transport tot aan de consument (dankzij QR-codes op de blikjes). Zo wil het bedrijf de transparantie en duur-zaamheid van de visserij verbeteren.
In een ander project zet gigant IBM blockchaintechnogie in voor Internet of Thingstoepassingen en voor supply chain management. De eerste klant is Everledger, een (toe-vallig ook Britse) startup die de productieketen van dia-manten inzichtelijk maakt voor kopers, om fraude met de glimmers tegen te gaan.
Dichter bij huis werkt het Rotterdamse havenbedrijf samen met ABN Amro aan een experiment om scheepsladingen die de haven binnenkomen te registreren via een blockchain. De Brits-Amerikaanse expediteur Marine Transport International heeft ook al een blockchain opge-zet voor gebruik in het internationale zeetransport.
Volgens de makers past blockchain hier zo goed vanwege de complexe dataverzamelingen die ontstaan tussen de vele betrokkenen in de wereld van de zeevracht: havens, verladers, ontvangers, vervoerders en controlerende instanties willen allemaal – correcte en actuele – informatie over de lading opslaan en inzien.
Energie
Bovenstaande voorbeelden maken duidelijk hoe blockchain handel en logistiek kan veranderen. Ook de energiesector kan baat hebben bij blockchain. Gas en elektra werden altijd centraal uitgeleverd en afgerekend, maar dat is tegenwoordig in rap tempo aan het veranderen. Particulieren en bedrijven nemen energie af, maar kunnen met hun zonnepanelen en windmolens ook energie terugleveren.
In Brooklyn, New York, is al een project gestart, TransActive Grid, waarbij buren de energie die ze opwekken onderling aan elkaar kunnen leveren en afrekenen via blockchain, dus zonder tussenkomst van een netbeheerder. Zo ont-staat een peer-to-peermarkt in elektriciteit.
Een beroepsgroep die zich ook zorgen mag gaan maken, is het notariaat, de beroepsgroep die leeft van vertrouwen in documenten. Sommige blockchaingelovigen denken dat het notariaat straks helemaal overbodig wordt. Waarom zou je nog een beëdigd notaris nodig hebben om overeenkomsten te formaliseren? Voor landen zonder betrouwbare kadasters kan dat een uitkomst zijn: de gedistribueerde databases van de blockchain kunnen een goedkope manier zijn om eigendomsgegevens bij te houden.
Banken
De meeste opwinding over blockchain heerst echter – nog steeds – in de financiële sector. Diverse fintechbedrijven denken razend slimme, winstgevende toepassingen te kunnen bedenken die werken op de bitcoinblockchain of op een zelf ontwikkelde blockchain. De Spaanse bank Santan-der zegt dat de bancaire sector dankzij blockchains tot wel 20 miljard dollar zou kunnen besparen. In Amerika hebben tientallen banken zich verenigd in een eigen blockchain-startup, R3 CEV, die sleutelt aan de nieuwe infrastructuur.
In Nederland heerst ook veel blockchainenthousiasme. Er zijn al drie bitcoincongressen georganiseerd en in februari werd in Groningen de eerste Blockchain Hackathon gehouden. Onder de aanwezigen in elk geval: ING, Exact, provincies, gemeentes, de Kamer van Koophandel, Deloitte, Microsoft en DNB. De Nederlandsche Bank liet tijdens een blockchaincongres in juni weten dat het in de kelder een netwerkje met pc’s heeft opgezet om met cryptocurrencies te experimenteren.
Het is ironisch dat juist de banken het hardst rennen om de ontwikkelingen bij te houden
Gezien de herkomst van de technologie is het niet zo vreemd dat de financiële sector zo veel interesse heeft. Tegelijk is het ironisch dat juist de banken het hardst rennen om de ontwikkelingen bij te houden, aangezien blockchain en bitcoin juist bedacht zijn om hen overbodig te maken. Critici zeggen dat het onzin is dat banken zich zo storten op blockchain. Banken hébben geen probleem waar blockchain de oplossing voor is, zij zíjn het probleem. Als er iets is dat banken immers niet willen, is het een systeem waarover ze geen zeggenschap hebben.
Een beetje blockchain
Het gevolg is dat er wonderlijke tussenvormen worden bedacht waardoor de financiële sector toch kan meedoen met de hype. Toepassingen bijvoorbeeld die een beetje blockchain zijn, maar niet helemaal. Organisatieadviesbureau Accenture vroeg onlangs een patent aan op een blockchain die wél achteraf aanpasbaar is door een centrale beheerder. Veel mensen reageerden daar online wat lacherig op: ‘Een blockchain die je kunt bewerken… is dat niet gewoon een spreadsheet?’
Ook niet alle fintechbedrijven storten zich even geestdriftig op blockchain. Zoals Kees Haverkamp, die met Newest Industry momenteel een online marktplaats opzet waar MKB’ers zich kunnen laten financieren door hun aandelen verhandelbaar te maken. “Dat is lastig in het huidige financiële systeem. Met onze marktplaats moeten ondernemers dat systeem kunnen omzeilen. Het sluit dus naadloos aan bij de gedachte achter blockchain.”
Lees ook: Hoe blockchain-ondernemer Brendan Eich 35 miljoen dollar ophaalde in 24 seconden
Desondanks gebruikt het bedrijf geen blockchain voor het project. “Met de huidige stand van de techniek is het praktischer om gewoon een applicatie te bouwen met bestaande technieken. We hebben wel flink met blockchain geëxperi-menteerd, maar de meeste toepassingen die mensen voor zich zien, zijn allemaal ook zeer goed realiseerbaar met meer gangbare technieken zoals relationele databases.”
Wie kritisch kijkt, moet inderdaad toegeven dat er op dit moment nog maar weinig échte toepassingen zijn van blockchain die volop hun dienst bewijzen in de praktijk. Bitcoin is voorlopig de enige die het prototypestadium voorbij is. Sceptici houden blockchain nog steeds voor de fameuze oplossing die hard op zoek is naar een geschikt probleem. Zij wijzen op de hindernissen die een praktische toepassing van het briljante concept in de weg staan. 
Groei
De belangrijkste is de omvang. De twee belangrijkste blockchains, Bitcoin en Ethereum, groeien namelijk als kool. En dus ook het aantal transacties dat moet worden bijgeschreven. De omvang van de bitcoinblockchain verdubbelt tot nu toe grofweg elk jaar. Drie jaar geleden was het hele bestand nog 10 gigabyte groot; wie de blockchain nu wil downloaden, heeft ten minste 85 GB vrije schijfruimte nodig.
En over een maand 3,5 GB méér, want dat is hoe snel de hele database groeit, dankzij de 200.000 transacties die gemiddeld elke dag worden toegevoegd. Behalve een flinke harde schijf is ook een serieuze internetverbinding dus een vereiste. Aan verkeer met de andere knooppunten in het netwerk verbrand je zo’n 400 gigabyte of meer per maand.
Lykle de Vries, ‘social enterprise whisperer and bitcoin evangelist’, erkent dat de omvang van de blockchain een probleem begint te worden. “Een full node zou je niet op je smartphone kunnen draaien, maar een wallet om iets mee te betalen kan gelukkig wel.”
Portemonnees
Zulke bitcoinportemonnees zijn lichtgewicht applicaties die op een vereenvoudigde manier transacties kunnen doen. Ze vertrouwen daarvoor op de betrouwbaarheid van het netwerk. “Ik denk dat we uiteindelijk toegaan naar verschillende soorten transacties met een verschillende mate van betrouwbaarheid. Nu moet je nog 10 minuten wachten op zekerheid dat je transactie is opgenomen in het blok. Vaak is dat geen probleem, maar als je een kopje kofie wil afrekenen is het niet praktisch.”
Maar als de meeste nieuwe gebruikers ervoor kiezen alleen een lightweight client te installeren, kunnen ze wel transacties in de blockchain zetten, maar doen ze zelf niet mee aan de controle en het bijwerken ervan. Als heel veel gebruikers dat overlaten aan een kleinere groep supergebruikers, krijgen die meer macht. De decentrale database is dan ineens niet zo decentraal meer, terwijl dat toch de belangrijkste garantie was voor de betrouwbaarheid.
Nog een hindernis is dat nieuwe informatieblokken niet groter mogen zijn dan 1 MB. Die limiet is in 2010 ingesteld om spam en hackersaanvallen tegen te gaan. Dat betekent dat een maximum aantal transacties per blok opgeslagen kan worden, wat ook weer zorgt voor een maximum van zeven transacties per seconde.
Steeds meer transacties moeten daardoor langer wachten op bevestiging, waardoor het systeem als geheel flink trager wordt. Als bitcoin wil uitgroeien tot serieus betaalmiddel, zal het de snelheid moeten benaderen van Visa en PayPal. Die bedrijven kunnen duizenden transacties per seconde verwerken.
Stammenstrijd
Over de vraag of de blockgrootte dan maar weer verruimd moet worden, woedt al twee jaar een stammenstrijd die de blockchaingemeenschap zo splijt dat het wel ‘Bitcoins constitutionele crisis’ wordt genoemd. Inmiddels wordt hard gewerkt aan nieuwe technieken die de impasse kunnen doorbreken.
Met al die fundamentele problemen is het eigenlijk verwonderlijk dat er nog zoveel vertrouwen is in blockchain. Volgens Kees Haverkamp is blockchain een hype die ertoe leidt dat mensen toepassingen gaan bedenken die niet voor de hand liggen. “Als je een enorme fan bent van tractoren en je wilt op wintersport met de tractor, dan kan dat. Het is duurder, langzamer en je bent hartstikke moe als je aankomt, maar het kán. Ik zou zelf liever een stationwagen pakken, dat werkt beter. Maar ja, iedereen is nu ineens fan van tractors.”
Volgens Haverkamp zijn het ‘opportunistische investeringsmaatschappijen en banken die achter een hype aan-rennen’. “De gedachte achter blockchain vind ik te gek, maar ik ben een nuchtere Brabander. Ik moet 23 mensen salaris betalen en dat gaat niet met luchtfietsen. Daarom wachten wij ermee.”
Hype cycle
Lykle de Vries gelooft dat de gouden tijd voor blockchain vanzelf komt. “Blockchain en bitcoin volgen gewoon de hype cycle van Gartner, net als internet en de mobiele telefoon dat deden.”
“Eerst weet niemand ervan, dan komt het in het nieuws en stijgen de verwachtingen immens. Dan valt het tegen, en weer twee jaar later zie je nuttige toepassingen. We zitten nu in het piekjaar van blockchain. Volgend jaar hoor je overal dat het toch te moeilijk is of te duur, en: ‘we krijgen het in onze bedrijfstak niet voor elkaar’. Maar daarna zie je dat het ineens toch overal nuttige toepassingen heeft gekregen.”
