Je wekker gaat. Tijd om op te staan en naar je werk te gaan. Maar waarom doe je dat eigenlijk? Om geld te verdienen? Omdat het zo ‘heurt’? Om ergens bij te horen? Of toch ook om andere redenen?
Volgens onderzoek van de Amerikaanse organisatiepsycholoog Amy Wrzesniewski is er verschil tussen het hebben van een baan, carrière of roeping. ‘Mensen die hun werk als baan zien, werken om brood op de plank krijgen. Dat betreft in Nederland 35 procent’, zegt Heidi Jansen. Zij is directeur en hoofddocent van een opleiding voor loopbaanprofessionals en auteur van het boek Werk en zingeving, van succes naar betekenis.
‘Mensen die hun werk als carrière zien, werken voor status en persoonlijke ontwikkeling. Dat betreft 31 procent. Tot slot is er nog 23 procent die werk als roeping ziet en verschil wil maken, en 11 procent weet het gewoonweg niet.’
Status en erkenning
Volgens journalist en psycholoog Suzanne Weusten spelen extrinsieke en intrinsieke motivatoren een belangrijke rol. Weusten is oprichter van de Denkacademie, de opleidingentak van De Argumentenfabriek, en geeft trainingen in helder denken en argumenteren. Ook was ze hoofdredacteur van Psychologie Magazine en lid van de hoofdredactie van de Volkskrant.
Extrinsieke motivatie gaat over motivatie van buitenaf, legt Weusten uit. Een extrinsiek gemotiveerde medewerker doet zijn werk om een beloning (salaris) te behalen of straf (ontslag) te voorkomen. Hij werkt om geld te verdienen en om ergens bij te horen. Zo geeft werk status en erkenning.
‘Ik kan me aan jou voorstellen als Suzanne of als Suzanne, de psycholoog, oud- hoofdredacteur van Psychologie Magazine en oprichter van de Denkacademie’, zegt Weusten. ‘Dat laatste geeft mij status in onze maatschappij.’
Werk en het individu
Jansen vult aan: ‘Werk geeft ons, naast zekerheid, structuur, vriendschappen en geborgenheid toch vooral ook een manier om mee te tellen in onze maatschappij.’
Ja, een groot deel van de Nederlanders werkt voornamelijk om de kost te verdienen. ‘Maar met minder werken, komen we ook rond. Daar zit dus meer achter’, zegt Jansen.
Waar mensen vroeger slechts werkten om geld te verdienen, hebben we volgens haar nu ook zelfrealisatie aan dat werk gekoppeld. ‘Werk is dé plek geworden waar je meetelt en jezelf kunt realiseren. Waar vroeger het collectief, de samenwerking en zorg voor elkaar centraal stond, is nu het individu het belangrijkst.’
Wie ben jij (zonder je werk)?
Weusten beaamt dat een groot deel van onze identiteit door werk wordt bepaald. ‘Vroeger ging het om je afkomst: ik ben een dochter van meneer en mevrouw Weusten. Dat wat mijn ouders en voorouders deden, zei iets over mijn status.’
Tegenwoordig leven we in een meritocratische samenleving en verkrijgen we onze maatschappelijke positie op basis van onze eigen prestaties. Verdien jij veel geld met jouw werk? Dan word je als succesvol gezien in onze maatschappij. Dat zegt iets over jou.
Volgens Jansen is hiermee een soort innerlijke dwang ontstaan om het werk goed te doen. Heb je succes? Dan doe je ertoe. En verdien je veel geld? Dan lijkt dat iets over je waarde te zeggen.
‘Daarom werken we tegenwoordig maar wat graag aan onze persoonlijke ontwikkeling’, zegt Jansen. ‘We willen onszelf ontplooien om onszelf nog lekkerder, nog belangrijker, te voelen. In mijn ogen ligt daar de laatste tijd wel veel nadruk op. Het lijkt soms wel of we massaal in therapie zijn en continue aan onszelf moeten werken. Slaan we door? Beslis zelf maar.’
Zingeving en de maatschappij
Maar wat nu als jij je hele identiteit daaraan ontleent? Wat als jouw professionele identiteit alles bepaalt? Wat gebeurt er dan als je ontslagen wordt? Een heuse identiteitscrisis ligt op de loer. Want, wie ben je nog zonder je werk?
Lees ook: Dit gebeurt er als je carrière je identiteit bepaalt
Gelukkig is er dan ook nog de intrinsieke motivatie om uit bed te komen, vertelt Weusten. ‘Wanneer je intrinsiek gemotiveerd bent om te werken, komt dat van binnenuit. Dat heeft niets met de buitenwereld of de maatschappij waarin we leven te maken. Intrinsieke motivatie gaat over passie en zingeving.’
Intrinsiek gemotiveerde werknemers zijn te herkennen aan hun geluksgevoel, plichtsbesef, leergierigheid, doorzettingsvermogen, productiviteit en betrokkenheid op het werk. Zij vinden het werk interessant en beleven er inhoudelijk plezier aan. Dat geeft, naast een salaris, ook zin aan het werk.
Werk moet ‘zinvol’ zijn
Afgelopen november verscheen de Waarde van Werk Monitor van de UvA. Zo’n 5.000 mensen tussen de 18 en 69 zijn bevraagd over hun visie op werk. Wat blijkt? Een groeiend deel van de Nederlandse werkenden hecht steeds meer waarde aan de impact van het werk dat zij doen. Hierbij wordt bijvoorbeeld afgewogen of een baan nuttig is voor de samenleving.
Daarnaast vinden steeds meer mensen het belangrijk dat hun werk bijdraagt aan het oplossen van milieuproblemen of maatschappelijke issues. Ook vindt 63 procent van de ondervraagden het belangrijk dat het werk leuk is.
Lees ook: Lieve Gen Z’ers, werk hoeft niet altijd leuk te zijn
Volgens Jansen willen mensen gezien en gehoord worden. ‘We hebben de basisbehoefte om ergens bij te horen en zinvol bezig te zijn.’ Ze hekelt het ‘economische denken’ over werk. Het moet steeds efficiënter, met winst als enige doel. Daardoor lijken we voortdurend met elkaar in concurrentie te zijn.
‘Op den duur raken mensen in de knel. Ik heb het idee dat we een grens bereikt hebben’, aldus Jansen. ‘De behoefte aan meer zingeving in het werk groeit. We hebben andere zienswijzen nodig om met plezier te kunnen blijven werken. Als we de jacht op succes vervangen door de zoektocht naar betekenis kan er wellicht iets veranderen.’
Zit jij nog op je plek?
Wanneer je niet langer intrinsiek gemotiveerd bent voor je werk, zit jij waarschijnlijk niet op de goede plek. Zit je in een sleur of aan je plafond? Zijn er niet langer mogelijkheden om jezelf te ontwikkelen? Of past je baan niet meer bij je ambities? Dan is het volgens Weusten tijd om over iets anders na te denken. ‘Bijvoorbeeld aan een andere werkgever of branche waar jij de kans krijgt om nieuwe vaardigheden te leren.’
Hoe je ontdekt of je (nog) op de juiste plek zit? Door jezelf kritische vragen te stellen, zegt Weusten. ‘Hoe zou het over vijf jaar zijn? Zie ik mezelf dan nog steeds in deze functie? Hoe voelt dat? Of heb ik nog andere ambities? Wil ik misschien nog naar het buitenland of een opleiding volgen? Of is een managementfunctie iets voor mij? Luister naar subtiele signalen van onvrede en handel daar naar.’
Lees ook: Wanneer is het tijd om ontslag te nemen? 6 vragen om jezelf te stellen
