Waarschijnlijk hebben we allemaal weleens te maken gehad met gevoelens van overweldiging. Je ziet door de bomen het bos niet meer. Drukte op het werk, de grote hoeveelheid informatie die voortdurend op ons afkomt en situaties die extra tijd en energie vragen, kunnen ons het gevoel geven dat het allemaal een beetje te veel wordt.
‘Er zijn twee verschijningsvormen’, vertelt Petra Kuipers, leiderschapstrainer en eigenaar van De Implementatiedokter. ‘Je hebt overbelasting en overweldiging. Als je overbelast bent, heb je meer werk dan je menselijkerwijs aan kan. Overweldiging is het gevoel dat je erbij hebt.’
Denkfouten door overweldiging
Gevoelens van overweldiging zijn op zichzelf al vervelend genoeg, maar ze leiden ook nog eens tot een aantal denkfouten. Deze kunnen de situatie alleen maar verergeren. In een artikel op HBR geeft schrijver en psycholoog Alice Boyes een paar tips:
1. Maak meer gebruik van je onderbewustzijn
Je onbewuste, dwalende geest is een even waardevol hulpmiddel voor het oplossen van problemen en creatief denken als je gefocuste geest. Door je geest wat vaker af te laten dwalen, kan je toch belangrijke zaken voor elkaar krijgen.
2. Stop met zelfkritiek en leg de nadruk op je positieve kwaliteiten
Veel mensen zien gevoelens van overweldiging als een zwakte. Daardoor worden ze (te) kritisch op zichzelf. Angst, schaamte en perfectionisme liggen hierbij op de loer.
3. Mis geen enkele mogelijkheid om je batterij weer op te laden
Als je je overweldigd voelt, heb je waarschijnlijk beperkte emotionele energie. Dit kan leiden tot veranderingen in je gedrag en emotionele beschikbaarheid. Je mist dan kansen om je emotionele batterij weer op te laden op het moment dat je dit het meeste nodig hebt.
4. Zorg dat je je eigenschappen afstemt op de eisen van de situatie
We hebben de neiging om ons minder flexibel te gedragen als we ons overweldigd voelen. Bedachtzaamheid kan dan bijvoorbeeld veranderen in overdenken. En zelfredzaamheid in micromanagen. Vraag jezelf altijd af wat of dit de juiste aanpak is voor een specifiek probleem. Misschien past een andere benadering of eigenschap beter bij de omstandigheden.
5. Wacht niet langer op het ‘juiste moment’
We weten vaak heel goed waardoor we ons beter zouden voelen. Toch wachten we op de een of andere manier altijd op het ideale moment. Maar dat moment komt er meestal nooit omdat we blijven hangen in deze denkfout. We hebben het altijd ‘te druk’.
Kuipers sluit zich hier volledig bij aan. Ze legt uit dat we altijd maar denken dat we eerst dingen moeten afmaken en dat we daarna wel een keer naar de kapper of naar de sauna gaan. Terwijl je het eigenlijk zou moeten omkeren. Want als jouw batterij al leegloopt, heeft niemand wat aan je. ‘Als jij eerst voor jezelf zorgt, ben je van veel meer waarde voor anderen. Het is dus absoluut niet egoïstisch.’
Misvatting over productiviteit
Maar wat zit er nu precies achter die gevoelens van overweldiging? Waardoor ontstaan ze? Kuipers: ‘Een belangrijke oorzaak is de klem waarin we onszelf zetten met betrekking tot productiviteit. Wat mij betreft is dit denkfout nummer één.’
Volgens Kuipers zien we productiviteit als een lineair proces, terwijl het in werkelijkheid juist iets cyclisch is. ‘We zijn het gaan zien als de tijd die je besteedt achter de laptop, met je vingers op het toetsenbord’, vertelt ze. Even door de tuin of het park lopen, zien we dus niet als productiviteit. Terwijl er juist dan nieuwe ideeën kunnen gisten en opborrelen.
We zouden daarom op een andere manier naar productiviteit kunnen kijken. ‘We hebben dat zo lang rationeel, vanuit ons hoofd, gedaan dat we zijn losgeraakt van onze buik. Terwijl dat gevoel van overweldiging juist in de buik ontstaat.’
Hoofd- en bijzaken
Het gevolg van deze gevoelens is onder meer dat we hoofd- en bijzaken niet meer goed van elkaar kunnen onderscheiden. ‘Bij veel mensen begint de kermis al te draaien voor ze goed en wel wakker zijn. De to-do-lijst springt meteen aan’, aldus Kuipers.
Omdat er zoveel dingen moeten gebeuren, kan je groot en klein en belangrijk en onbelangrijk niet meer van elkaar scheiden. Daardoor sta je continu aan. ‘Mensen beschrijven het vaak als een hijgerig gevoel. Ze zitten ook letterlijk hoog in hun ademhaling als ze vertellen wat ze voelen.’
Eerste hulp bij overweldiging
Kuipers adviseert mensen die zich overweldigd voelen door hun werk als eerste een braindump te houden. Hiermee creëer je weer wat ruimte in je hoofd. Zet op een rijtje wat er volgens jou allemaal nog moet gebeuren. Vervolgens streep je de onbelangrijke dingen er meteen af. ‘Heel vaak komen er dingen naar boven zoals het verschonen van de kattenbak of het snoeien van een struik’, verduidelijkt Kuipers.
Dan zijn er ook nog de dingen die niet meteen binnen 24 uur hoeven te gebeuren. Die streep je ook af en zet je op een ander lijstje. Op deze wijze scheid je het kaf van het koren. ‘Daarna ga je bekijken welke taken je in vijf minuten kan doen. Zet hierbij een wekker en pak het karwei even goed aan.’
Na deze taak mag je iets leuks gaan doen. Dat kan van alles zijn, liggen in de hangmat of een tijdschrift lezen bijvoorbeeld. Tot slot kijk je wat er nog over is en kies je de taak uit die je het allerleukste vindt om te doen. ‘Je kiest dus niet voor het belangrijkste maar voor dat wat jouw batterij weer vult.’
Het is daarom van belang om je bewust te zijn van de dingen die jouw batterij opladen. Vraag jezelf af van welke activiteit jij binnen een kwartiertje weer wat energie krijgt. Kuipers: ‘Soms is het echt gewoon even met je blote voeten in het gras gaan staan. Iets waarvan je denkt: “het voelt een beetje stout maar het is wel heel lekker!”
Schrijf het op
Ook het bijhouden van een logboekje kan helpen om grip te krijgen op onze gedachten. De overweldiging zit volgens Kuipers vaak in de verhalen die jij jezelf over jezelf vertelt. Bijvoorbeeld: “Ik moet dit doen want anders val ik door de mand”, “Ik moet productief zijn anders denkt mijn baas dat ik niet functioneer” of “Ik moet acht uur per dag aan die pc zitten om aan mijn collega’s te laten zien dat ik het ook heel druk heb”.
Kuipers, tot slot: ‘We zijn ons meestal niet bewust van die verhalen tot we ze opschrijven. Je krijgt daarmee inzicht in het script dat begint te draaien op het moment dat jij je overweldigd voelt. Op die manier roei je het uit bij de angel.’
