Op de vele congressen en bijeenkomsten die hij tijdens zijn loopbaan heeft bezocht lijkt het net of de wereld bestaat uit een aaneenschakeling van successen, vertelt Paul Louis Iske. ‘Zelfs in de wetenschappelijke wereld wordt graag over succesvolle activiteiten bericht en tellen de likes ofwel citaties zwaar mee in de waardering voor iemands prestaties. En het lijkt er achteraf vaak op dat die resultaten op een heel logische en (achteraf) voorspelbare manier tot stand komen. Maar het eindeloos benadrukken van successen en het onvermeld laten van mislukkingen heeft maar weinig te maken met de werkelijkheid.’
Iske is hoogleraar Open Innovation & Business Venturing aan de School of Business & Economics van de Universiteit Maastricht. Eerder werkte hij als innovatiemanager bij ABN Amro. Nu is hij zelfbenoemd Chief Failure Officer van het door hem opgerichte Instituut voor Briljante Mislukkingen, dat als doel heeft begrip te kweken voor de complexiteit van innovatie en ondernemen. Ook schreef hij een gelijknamig boek, waarin hij pleit voor een samenleving waarin we ons niet meer zo richten op het ‘opstaan’, maar juist op het vallen-gedeelte. Die biedt namelijk waardevolle lessen.
Anders dan gepland
Aan de telefoon verbetert hij de insteek: het gaat niet zozeer om fouten mógen maken, legt hij uit: ‘Het gaat om iets aanvangen waarvan je weet dat het anders zou kunnen aflopen dan je van tevoren had gedacht.’ Het is een nuance die hij graag aanbrengt. Want veel fouten zijn vermijdbaar. Maar zelfs als iedereen zijn best doet, en er geen sprake is van slechte bedoelingen of verzaakte plicht, gaan er dingen mis. Iske: ‘Dat is onvermijdelijk in de complexe wereld waarin we nu leven.’ Iske er zó van overtuigd dat iedereen dit moet accepteren, dat hij een uitbreiding heeft geformuleerd op de Universele verklaring van de rechten van de mens, namelijk het recht om (briljant) te mogen mislukken.
De grote vraag is vervolgens: zie je die mislukkingen onder ogen? Het is gebeurd, er zijn mogelijke negatieve consequenties, maar zeker ook ‘faalopbrengsten’, zoals de innovatiehoogleraar het noemt. ‘Van fouten leer je zoveel, als je je niet laat verblinden door de angst en schaamte die aan mislukking kleven.’ Hij geeft toe dat het een al te gemakkelijke tegeltjeswijsheid is, maar daardoor niet minder waar. Om het leren ook daadwerkelijk te ondersteunen, heeft hij een methode ontwikkeld, die gebruik maakt van het herkennen van faalpatronen, zogenaamde ‘archetypes’. Hiermee kun je leren voor, tijdens en na je project en de essentie van de lessen zelf gebruiken en ook delen met anderen.
‘Faal-opbrengsten’
Het is aan een leidinggevende om, als een project bijvoorbeeld in duigen valt, alle kanten daarvan te bespreken, vindt Iske. Ook de opbrengsten. Wat heeft iedereen geleerd waardoor het de volgende keer hoe dan ook een stuk beter zal gaan omdat er nu een aantal valkuilen bekend zijn? ‘Als iets fout gaat, help jij mede bepalen wat de uitwerking daarvan is. Is er alleen sprake van schade of zit er ook waarde in de ervaringen? Met een open en positieve blik kijken naar geleerde lessen getuigt van goed leiderschap en draagt bij aan positieve framing van wat er is gebeurd.’
Hoewel we allemaal snappen dat niets of niemand perfect is, blijft het enigszins een taboe-onderwerp. Wel merkt de hoogleraar dat hij binnen steeds meer industrieën wordt uitgenodigd om hierover zijn kennis te delen. ‘Laatst was ik zelfs bij een vereniging van anesthesisten. Dat vond ik dapper. Zij weten als geen ander dat er geen fouten gemaakt mogen worden, maar ook daar gaat natuurlijk weleens wat mis.’ Al beaamt de hoogleraar dat, net zoals we onszelf allemaal onmisbaar achten, iedereen denkt dat sommige mislukkingen min of meer het einde van de wereld betekenen – al dan niet je carrière.
Briljante mislukkingen
Hoe je het ook went of keert, fouten kunnen een bewijs zijn dat je juist hartstikke goed bezig bent. Waar gehakt wordt vallen spaanders. Dat is waarom je briljante mislukkingen moet omarmen, vindt Iske. Maar wanneer vallen ze nu in die categorie? Daarvoor ontwikkelde hij vijf criteria, die hij ook toepast voor het uitreiken van prijzen voor de meest briljante mislukking, zoals de jaarlijkse Brilliant Failure Award voor de zorg (volgende op 16 januari 2020) en zijn tweewekelijks analyse van een actuele mislukking op radiozender BNR:
V: Is er een lovenswaardige Visie aan verbonden?
I: Is er voldoende Inzet getoond?
R: Wat waren de Risico’s? (Voor iets kleins iets groots op het spel zetten is stom.)
A: Wat was de Aanpak, werd er bijvoorbeeld goed samengewerkt?
L: Wat houden de geleerde Lessen in en worden die gedeeld met anderen?
Uiteindelijk gaat het om twee belangrijke zaken, beëindigt Iske zijn verhaal. Allereerst: durf en mag je iets beginnen wat eventueel mis kan gaan? En vervolgens: heb je het lef om toe te geven dat het niet gelukt is en kun je de lessen trekken en delen? Dan kom je al een heel eind.