Wij Nederlanders houden van regeltjes en organiseren. We standaardiseren en automatiseren erop los, waarmee we tegelijkertijd de variatie, de flexibiliteit en de spontaniteit flink inperken. Dat is dodelijk voor onze creativiteit en innovatiekracht, betoogt Rico Bakker.
Hij noemt zichzelf een expert in patroondoorbrekend denken, en werkt onder meer als spreker, trainer en podcaster. Begin april komt zijn boek De kracht van een slecht idee uit, dat hij zelf al heeft omgedoopt tot ‘het slechtste ideeënboek van 2023’.
Formidabele tegenstander
Wat is de essentie van de kracht van een slecht idee? ‘Het gaat mij niet zozeer om wat goed of fout is, maar vooral om wat we kunnen leren van iets wat op het eerste gezicht absurd of idioot lijkt’, aldus Bakker.
Hij wil met dit boek delen wat hij zelf heeft geleerd over creativiteit. Waarom het goed kan zijn om de grenzen van de logica op te zoeken en te overschrijden. En hij geeft praktische handvaten mee om tegen de verwachting in te denken en creatief te zijn.
Je hebt namelijk een formidabele tegenstander die je hierin zal tegenwerken. Dat is je eigen brein, dat er alles aan zal doen om je terug te sturen naar je bestaande denk- en gedragspatronen. ‘Op de automatische piloot is het moeilijk om van koers te veranderen.’
Lees ook: Waarom ze bij ASML innoveren met autisten en ADHD’ers
Oefenen helpt
Bakker geeft een paar omwegen, shortcuts en houtje-touwtjelessen mee om dat brein te omzeilen. Creativiteit is namelijk geen gave waar je mee geboren bent, je hebt die in eigen beheer. Maar je moet er wel tijd voor maken.
Breng dus meer continuïteit aan in je creatieve proces, adviseert Baker. Boek standaard ‘creativitijd’ in je agenda in. Door dat oefenen word je er steeds beter in. ‘Wat mij betreft zien we creativiteit als een vaardigheid en proberen we, indien nodig, de omstandigheden zodanig te beïnvloeden dat die vaardigheid het beste tot uiting komt’, schrijft hij.
‘In de praktijk zie ik vaak dat creativiteit gevraagd wordt op specifieke momenten, wanneer iets nieuws bedacht moet worden, bijvoorbeeld een nieuwe campagne, een oplossing voor een probleem of een nieuw visitekaartje.’
Creativiteit is productief
‘Als je slechts incidenteel om creativiteit vraagt, legt dat ten eerste aardig wat druk op het resultaat. Maar nog belangrijker: het wordt nooit een wezenlijk onderdeel van het systeem of de cultuur.’
‘Het stomme aan ‘creativitijd’ is namelijk dat het vaak niet voelt als productieve tijd. Het is veel aankloten, nadenken, puzzelen, terwijl er concreet helemaal niets verandert. Het voelt niet als een ‘actie’. En in een wereld die veelal gestuurd wordt op efficiëntie en effectiviteit schuurt dat.’
‘Maar als je het gaat definiëren als werk door het te koppelen aan een doel, een project of een prioriteit, wordt het makkelijker om die creatieve werktijd te waarderen als nuttig in plaats van tijdverspilling. Bovendien houdt het je scherp om creatieve projecten op te pakken en blijft het dan niet alleen bij ‘een idee’.
Vier tips voor meer slechte ideeën
Als je van mensen verwacht dat ze creatief zijn, dan moeten ze zich wel veilig genoeg voelen om met ideeën te komen, kritische of ‘domme’ vragen te stellen en fouten te maken. En dat is een taak voor het management.
Bakker droomt van een wereld ‘waarin we met een strak gezicht slechte ideeën kunnen pitchen’. Maar zo ver zijn we nog lang niet. Begin eerst met je brein uit die automatische ‘fabrieksstand’ te krijgen. Bakker geeft hiervoor een aantal tips.
#1 Organiseer een battle
Bedenk een vraag waar je collega’s in een paar minuten een zo slecht, absurd en idioot mogelijk idee voor moeten bedenken. Een ‘hoe-vraag’ werkt vaak goed. Bijvoorbeeld: hoe trekken we zoveel mogelijk mensen naar ons event?
Je kan ze bijvoorbeeld ontvoeren. Een normaal mens doet zoiets niet. Maar door ontvoering als inspiratie te gebruiken, kom je wel op vernieuwende ideeën die je misschien wel kan gebruiken, aldus Bakker.
#2 Keer de zaken om
Omkeren is een tool die Bakker regelmatig gebruikt. Een voorbeeldje uit zijn werk voor het UWV. Hij laat werkzoekenden niet vragen: hoe val ik meer op bij een potentiële werkgever? Hij draait de vraag om: hoe word ik onzichtbaar en onaantrekkelijk voor potentiële werkgevers?
Bij de lijst met ideeën zitten er al heel wat die ook echt in de praktijk gebeuren. Bakker noemt het een ‘leuke en radicale reflectietechniek om te bedenken waar verbeterpunten liggen’. Maar de ideeën om onzichtbaar te worden, kun je ook gebruiken om op te vallen, zoals het maken van een faal-cv. Authentiek, dus opvallen gegarandeerd.
#3 Denk in beperkingen
Probeer eens een ander antwoord dan twaalf te geven op de vraag: hoeveel is een dozijn? Wij hebben de neiging om vragen goed, logisch of realistisch te beantwoorden. Maar als je die juiste antwoorden wegneemt als optie, dan ontstaat er ruimte voor andere antwoorden die ook goed kunnen zijn.
Beperkingen maken je namelijk ook creatief. Bedenk hoe je een regeling voor busdiensten optuigt, wanneer er geen bushaltes meer zijn. Of hoe je een restaurant begint zonder keuken. Het is ook dankzij corona dat we de mogelijkheden van thuiswerken en videobellen hebben toegepast. Door belangrijke elementen weg te halen, vind je alternatieven.
#4 Maak van het probleem de oplossing
Het is logisch om problemen uit de weg te gaan of tegen te gaan. We willen het probleem oplossen, verhelpen, kortom er vanaf komen. Bakker stelt voor dat je je afvraagt of het probleem misschien niet de oplossing kan bieden of een nieuwe kans.
Criminaliteit is al de oplossing tegen criminaliteit, denk aan ethische hackers en inbrekers die helpen bij inbraakpreventie. De Vlaamse stad Gent kiest er niet voor om de posters voor evenement van ‘wildplakkers’ te verwijderen. Medewerkers plakken over deze posters boodschappen heen met afgelast, uitverkocht of nieuwe datum.
Lees ook: Creatiever en productiever worden? Plan luie momenten
Slechte ideeën, groot succes
Slechte ideeën kunnen zelfs uitgroeien tot grote successen. Deze vijf voorbeelden herken je vast.
#1 Tetsuya Mizoguchi is ervan overtuigd dat er een vraag is voor draagbare, lichtgewicht pc’s. Het management van Toshiba vindt zijn voorstel een slecht idee. Mizoguchi werkt stiekem verder aan de eerste laptop. De lancering in 1985 geeft Toshiba een flinke voorsprong. Vandaag worden vier keer meer laptops verkocht dan desktopcomputers.
#2 Ty Warner richt een bedrijf op dat knuffelbeesten verkoopt. Hij vult ze niet met zacht materiaal, maar met plastic korrels. De concurrentie lacht zich een ongeluk en vergelijkt zijn slappe beesten met roadkill. Met de Beanie Babies heeft hij een hit te pakken. Ze zijn in 1995 een van de eerste sensaties op internet. Ze worden zelfs verzamelobjecten.
#3 Scott Seamans vindt drijvende, comfortabele schoenen van een soort rubber een geweldige uitvinding. Zijn vrienden Lyndon ‘Duke’ Hanson en George Boedecker Jr. vinden ze maar lelijk en dus een slecht idee. De Crocs worden in 2001 voorgesteld, en de eerste versie is meteen uitverkocht. Inmiddels zijn we honderden miljoenen paren verder.
#4 Spencer Silver is een ingenieur voor 3M. Hij werkt aan een sterke lijm, maar zijn experimenten komen telkens uit op plaksel dat ook weer losgetrokken kan worden. Vijf jaar lang probeert hij intern zijn idee verkocht te krijgen, tevergeefs. Het duurt elf jaar voor 3M zijn uitvinding in 1979 als Post-its op de markt brengt.
#5 Lionel Sternberg combineert al in 1924 een plak kaas met een hamburger in het restaurant van zijn vader. Idioot idee, typisch iets voor het gekke Californië, luidt de reactie. The New York Times vindt cheeseburgers al even excentriek als notenburgers, kalkoen- en varkensburgers. Vandaag staan cheeseburgers overal op het menu.
Lees ook: Innovatie begint vaak helemaal niet met een geweldig idee
