Weten hoe je creativiteit stimuleert? 'Imagine – Hoe creativiteit werkt' behandelt enkele essentiële ingredienten.
GERECENSEERD:
Imagine – Hoe creativiteit werkt
Jonah Lehrer
(Business contact, 288 blz.)
Sommige talenten dwingen meer respect af dan anderen. Muzikaliteit is zo'n voorbeeld, kunstzinnigheid of in het algemeen creativiteit; creatieve mensen roepen steevast bewondering op. Het ontstaan van creativiteit is ongrijpbaar, geheimzinnig en moeilijk te verklaren. Maar iedereen wil het zijn en elk bedrijf wil creatievelingen in dienst. Er is zelfs vrij weinig wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Volgens schrijver en redacteur Jonah Lehrer (o.a. Wired, The New Yorker, The Wall Street Journal) gaat slechts 1 procent van alle psychologische artikelen tussen 1950 en 2000 over de totstandkoming van creativiteit.
In zijn nieuwe boek 'Imagine – Hoe creativiteit werkt' probeert Lehrer deze leemte te vullen en licht te werpen op het mysterie van creativiteit. Zijn boek is daarmee min of meer een vervolg op zijn vorige boeken 'Hoe we beslissen' en 'Proust was een neurowetenschapper' waarin hij de werking van de hersens ontleedt tot op detailniveau. Door de moderne scantechnieken van het brein is voor het eerst op anatomisch niveau in ieder geval te zien wat er gebeurt als mensen nadenken.
Rechter- en linker hersenhelft
Eerst dus maar even de anatomie op individueel niveau. Wat gebeurt er in de hersenen? Lehrer interviewt in zijn boek een aantal hersenwetenschappers die de werking van de linker- en rechterhersenhelft onderzochten. Deze laatste is cruciaal voor het zien van verbanden. Bij het zoeken naar het antwoord op breinbrekers blijkt er kort voor het antwoord een verhoogde hersenactiviteit waar te nemen. Mensen gaan dan uitzoomen, meer op metaniveau denken vanuit een 'helicopterview'. De hersens blijken op dat moment ons hele geheugen af te graven in alle laatjes, vakjes en kasten en maken verbinding met de rechterhersenhelft tot er een nieuwe verbinding tot stand komt tussen neuronen: het antwoord. "Nieuwe ideeën zijn eigenlijk oude gedachten die plaatsvinden op hetzelfde moment."
Boeiend om te weten, maar het geeft ons nog steeds niet voldoende inzicht waarom er uit het niets ineens neuronen opflikkeren en synapsen verbindingen aangaan. Lehrer betoogt in zijn boek dan ook dat creativiteit alleen te beschrijven is als je meerdere perspectieven uit zowel de psychologie als sociologie combineert. Zelf doet hij dat volop in zijn boek; hij verbindt vrijwel moeiteloos cases uit de populaire cultuur met muziekartiesten, de tekenfilms van Pixar, de high tech industrie in Silicon Valley, de ontdekking van de bekende Swifferdoekjes en wetenschappelijke inzichten.
De 'aha-erlebnis'
Zijn meest controversiële idee in 'Imagine' is misschien wel dat vóór het onstaan van creativiteit er eerst een periode van absolute wanhoop, frustratie, mislukking, en absolute radeloosheid moet zijn. Bij de schepping van iets uit niets denken we doorgaans alleen aan het 'eureka'- moment, de 'aha-erlebnis', het happy end en aan het moment dat de appel op Newton z'n hoofd valt en het lampje aangaat in zijn hoofd. Maar we vergeten volgens Lehrer vaak dat de daaraan voorafgaande worsteling waarin we niet meer geloven dat we tot een oplossing komen, minstens net zo belangrijk is. Hij geeft het voorbeeld van Bob Dylan; "voordat die zichzelf opnieuw kon uitvinden, ging hij eerst door een diep dal waarin hij geloofde dat hij niets meer te zeggen had".
Pas als we dan teleurgesteld stoppen met het zoeken, 'dient het antwoord zich aan' zegt Lehrer. En die oplossing komt niet in stukjes, maar als een allesoversend complete oplossing; zo voor de hand liggend 'dat we onszelf vervloeken dat we het niet eerder hebben ingezien'. Het is het principe van het nachtenlang piekeren tot je het niet meer weet, waarna het kwartje ineens valt.
Animator Flash Rosenberg maakt een prachtig filmpje over Lehrers boek:
Verspilde tijd
Behalve die fase van misère somt Lehrer nog wat voorwaarden op die nodig zijn voor de totstandkoming van creativiteit. En hier wordt het ook interessant voor bedrijven want die kunnen veel van deze omgevingsfactoren scheppen. Zoals de gelegenheid om te kunnen dag- en wegdromen. De Minnesota Mining and Manufacturing Company (3M), uitvinder van o.a. het afplakband, geeft werknemers 15 procent lummeltijd. Het legt de onderneming geen windeieren; het bedrijf verkoopt 55.000 verschillende producten die allemaal het eerst door 3M bedacht zijn.
In een ontspannen toestand (waarneembaar als alfagolven in de hersenen) richten we onze gedachten naar binnen, en dat is cruciaal voor onze hersenen om nieuwe verbanden te ontdekken. Daarom krijgen veel mensen een spontane inval onder de douche. Dromen kan sowieso een motor zijn voor creativiteit omdat we dan alles loslaten en onze hersens er op los kunnen improviseren en fantaseren.
De brainstormmythe
Ronduit boeiend is het hoofdstuk over de kracht van de ontmoeting; de reden dat Steve Jobs bij Pixar de toiletten midden in de hal plaatste, en de meest ideale mate van intimiteit voor de samenstelling van teams. De succesvolste Broadwayshows werden geproduceerd door teams waarin een zekere vertrouwdheid was. Teveel vriendschappen leidt tot eenzijdig denken, te weinig onderlinge relaties tot een gevoel van onveiligheid, die funest is voor creativiteit. En passant rekent Lehrer daarbij ook nog met de mythe af over het creatieve gehalte van brainstorms: doordat in dit soort sessies doorgaans geen kritiek op slechte ideeën wordt geuit, leidt het amper tot betere ingevingen.
Halbe Zijlstra
In het laatste hoofdstuk breekt Lehrer nog even een langs voor een ruimhartig cultuurbeleid; zonder wie bijvoorbeeld de niet-gestudeerde Shakespeare nooit had kunnen doorbreken. "In plaats van de collectieve verbeelding uit te breiden, maken wij het juist moeilijker voor uitvinders en artiesten om nieuwe dingen te maken. Wij verstikken innovatie (..) en staan onze eigen talenten in de weg." Eat this Halbe Zijlstra.
De vraag is uiteindelijk of creativiteit wel zo'n mysterie is en voorbehouden aan creatieve klasse. Veel mensen reageren op artistieke mensen vaak met: "Oh, ik wilde dat ik dat kon, maar ik ben helemaal niet creatief." Maar is het niet gewoon een competentie, een vaardigheid die je kan oefenen? Lehrer vindt van wel. Dat wil niet zeggen dat je er niets voor hoeft te doen. Al heb je nog zoveel talent, zonder doorzettingsvermogen kom je nog nergens. En met die wijsheid besluit Lehrer zijn uiterst fascinerende boek.
MT verloot voortaan wekelijks het boek uit de recensie en meer. Ga naar onze facebookpagina en meld je aan!
