Er was de afgelopen maanden veel te doen over de Netflix-documentaire Seaspiracy, waarin makers Ali Tabrizi en Kip Andersen de verwoestende werking van de commerciële en duurzame visserij op het zeeleven uit de doeken doen. Complete vissoorten dreigen te verdwijnen en journalisten wordt het werk niet zelden onmogelijk gemaakt, betoogt de documentaire. De oplossing volgens de makers? Sla het visschap over en eet voortaan visvervangers, zoals vegetarische visburgers en vissticks. Toch opmerkelijk: de documentairemakers reppen niet eenmaal over een een andere innovatie, die volgens marktonderzoeker Edison Group op termijn meer mensen over de streep zal trekken: vis die uit cellen gekweekt wordt.
Vissen uit cellen
Uit cellen gekweekte vis, het zal voor sommigen klinken als een futuristisch Foreldorado. Hoe gaat dit in zijn werking? Grofweg komt het erop neer dat een stuk ‘kweekvis’ wordt gemaakt op basis van een enkele spier- of vetcel van vissen, week- of schaaldieren. In een speciale bioreactor, een vat waarin biologische processen worden gestimuleerd, bootsen onderzoekers op basis van zo’n cel het groeiproces van het vissenvlees na.
Na enige tijd komt daar als het ware een stuk vis uitrollen, dat qua smaak niet onder belooft te doen voor een gevangen visje. Toch heb je er geen vissersboot voor nodig en hoeven er geen oceaanbewoners voor te sterven. Voedselproducten op basis van cellen maken in een bioreactor, is eigenlijk allerminst nieuw. Voor de productie van yoghurt en bier passen producenten een vergelijkbare techniek toe.
360 miljoen
De visinnovatie wordt vaak in één adem genoemd met die van kweekvlees, waarbij men op basis van cellen bijvoorbeeld hamburgers en kipnuggets kweekt. Dat kweekvlees-startups gewild zijn onder investeerders was al bekend; alleen al in Nederland ging er dit jaar liefst 47 miljoen dollar naar producent Meatable en rondde producent Mosa Meat zelfs een ronde van 85 miljoen dollar af. Het Californische Eat Just werd zelfs al in 2016 een unicorn, een niet-beursgenoteerd bedrijf dat meer dan een miljard dollar waard is. Wereldwijd haalden kweekvleesbedrijven 360 miljoen dollar op in 2020, bleek uit onderzoek van The Good Food Institute begin dit jaar.
Het is echter al lang niet meer alleen kweekvlees dat in deze branche de aandacht van geldschieters trekt, ook startups die op cellen gekweekte vis produceren staan op de radar van investeerders. De Californische producent BlueNalu haalde begin dit jaar 60 miljoen dollar op, de Berlijnse startup Bluu Biosciences harkte 7 miljoen euro op bij geldschieters en de Californische producent Wild Type haalde tot dusver 16 miljoen dollar op. Ook Meatable-ceo Krijn de Nood speelt met het idee om in de toekomst vis op celbasis te kweken, zei hij begin dit jaar tegen het Financieele Dagblad.
De Conservatieve Britse premier Winston Churchill – het grote voorbeeld van Boris Johnson – voorzag al in 1931 dat gekweekt dierenvlees de toekomst had. Hij zei: ‘We zullen ontsnappen aan de absurditeit van het laten opgroeien van een hele kip om een borst of een vleugel te eten, door deze delen apart te kweken onder een geschikt medium. De nieuwe voedingsmiddelen zullen vanaf het begin praktisch niet te onderscheiden zijn van de natuurlijke producten, en eventuele veranderingen zullen zo geleidelijk zijn dat het aan observatie ontsnapt.’
Gekweekte zalm en forel
‘Kweekvis’-startups lijken zich voorlopig allen toe te leggen op eigen niches. Zo richt Bluu Biosciences zich op het op celbasis kweken van zalm, forel en karper, moet het Singaporese bedrijf Shiok Meats het hebben van uit cellen gekweekte schaaldieren en werkt het Hongkongse Avant Meat aan uit cellen gefabriceerde viskrop en zeekomkommer.
Startup BlueNahu uit San Diego ontwikkelt momenteel liefst acht soorten uit cellen gekweekte vissen, met goudmakreel en blauwvintonijn als eerste producten. Mocht het bedrijf spoedig groen licht krijgen van de Amerikaanse Food and Drug Administration, dan wil BlueNalu nog dit jaar de Amerikaanse markt op. In de VS wil het bedrijf zich eerst richten op de levering aan restaurants, citeerde de San Diego Union Tribune ceo Lou Cooperhouse in januari dit jaar. Het concern werkt hiervoor aan een productiefaciliteit.
Beren op de weg
Toch zien onderzoekers van onder meer de Universiteit van Californië nog aardig wat beren op de weg naar de doorbraak van uit cellen gekweekte vis, beargumenteren zij in een begin dit jaar verschenen studie. Allereerst is het nog maar de vraag of consumenten hun eetpatroon snel zullen aanpassen. 80 procent van de nieuwe voedselinnovaties faalt, omdat consumenten er niet aan willen. Wat het volgens de experts extra moeilijk maakt is dat uit cellen gekweekte vis in het begin duurder zal zijn dan reguliere vis, aangezien de ontwikkelingskosten van producenten terugverdiend moeten worden.
Tegen dat laatste argument is overigens wel wat in te brengen. Het gaat namelijk ook op voor de al langer actieve kweekvleesindustrie, maar daar zag men de kosten de afgelopen jaren snel dalen. Ter illustratie: toen Mosa Meat in 2013 zijn eerste gekweekte hamburger presenteerde, kostte die 250.000 euro. Anno 2021 zou deze niet meer dan 10 dollar moeten kosten, voorspelde het bedrijf in 2019 aan persbureau Reuters. Mosa Meat wil er in 2023 de markt op. Een Singaporees restaurant dat eind vorig jaar als eerste ter wereld gekweekte kip op het menu zette, deed dit voor 23 dollar per portie. Singapore is tot dusver het eerste land dat een producent van kweekvlees groen licht gaf. In Europa moeten dergelijke producten door de novel food-procedure die na aanvraag doorgaans 24 tot 36 maanden in beslag neemt.
23 dollar voor een stukje kip is nog altijd prijzig, maar dat zijn nieuwe producten altijd. Na enkele jaren ontstaat in de regel een speelveld met meer concurrerende partijen, wat de prijzen verder zal doen dalen. De Britse investeerder Jim Mellon denkt dat kweekvlees al over vijf jaar even duur zal zijn als regulier vlees. Daarna zal het zelfs goedkoper worden. Ook Meatable-ceo De Nood denkt dat het uiteindelijk goedkoper zal worden dan regulier vlees, zo zei hij al in 2018 tegen – toen nog – Sprout: ‘Een koe moet je 3 jaar te eten geven, je moet hem warm houden en je gebruikt maar 60 procent van de koe voor het vlees. Dat is inefficiënt.’ Een vergelijkbaar mechanisme zal vermoedelijk opgaan voor uit cellen gekweekte vis, waar je – om maar wat te noemen – geen dure visserij meer voor nodig zal hebben, met al zijn materieel en personeelskosten.
Het ansjovis-probleem
Desalniettemin zal het voor kweekvisproducenten ingewikkeld worden om hun aanvankelijk premium-geprijsde producten te vermarkten, dat enige tijd zal moeten concurreren met goedkopere vis uit de zee. Consumenten zullen dus echt overtuigd moeten worden van de milieu- en dierenvoordelen van uit cellen gekweekte vis, beargumenteren de onderzoekers. Volgens de wetenschappers is het echter nog maar de vraag hoe groot die milieuvoordelen zijn. Op dit moment werken startups met name aan uit cellen gekweekte zalm, tonijn, garnalen en karpers. De onderzoekers wijzen erop dat dit vissoorten zijn met een relatief stabiele populatie. Ansjovis daarentegen wordt meer met uitsterven bedreigd, maar het kweken van zo’n soort visje zou wegens zijn gecompliceerde structuur te duur zijn, waardoor het economisch voorlopig niet uit kan.
Lang niet alle vissen worden bovendien bedreigd door overbevissing, benadrukken de wetenschappers. Ook zaken als klimaatverandering en de verwoesting van de leefomgeving van vissoorten spelen hierbij een rol. Een laatste obstakel is dat er met de huidige productiecapaciteit van startups nog slechts enkele soorten vissen op celbasis kunnen worden gekweekt, terwijl de mens duizenden vissoorten consumeert. De diversiteit aan keuzes, zo beargumenteren de onderzoekers, is voor visliefhebbers deel van de lol.
Marktkansen
Aan de andere kant: het glas is halfvol of halfleeg. Als er hobbels op de weg ontstaan, zijn het doorgaans de bedrijven die met innovatieve oplossingen komen. Dat het nu nog te duur is om een stukje ansjovis uit cellen te kweken, soit, maar wie zegt dat dat over een paar jaar nog steeds zo zal zijn? Analisten zien vooral kansen in de markt voor kweekvlees en -vis. Doordat er de komende jaren flink in geïnvesteerd zal worden, zal de markt in 2030 een omvang hebben van 94,54 miljard dollar, berekende marktonderzoeker BIS Research begin dit jaar.
Marktonderzoeker Edison Group gaat voor kweekvlees en -visproducenten zelfs uit van een omvang van 140 miljard dollar in 2030. Tien jaar later, in 2040, zal de markt voor kweekvlees en -vis zelfs een omvang van 630 miljard dollar hebben. Terwijl de reguliere vleesmarkt in 2030 nog een omvang van 1,08 triljoen dollar heeft in de Edison-berekeningen, bedraagt die in 2040 nog maar 720 miljard dollar.
Met andere woorden: wereldwijd zullen mensen dan bijna net zoveel kweekvlees en -vis consumeren als geslachte dieren. De huidige en aanstaande generaties ansjovissen zullen er waarschijnlijk nog niet van kunnen genieten, maar op termijn lijkt de trend zich wel degelijk de juiste richting op te bewegen.
