Dit is mijn eerste column voor Management Team, en dat vind ik bijzonder (een eerste indruk maak je tenslotte maar een keer). De columns zullen allemaal gaan over vertrouwen binnen en buiten het brein, en dit keer over de subjectieve voorspelbaarheid van vertrouwen en het gevaar dat daarin schuilt.
Waarom ik dit moment zo bijzonder vindt, is bovendien omdat terwijl je dit leest, je brein verbindingen legt tussen informatie uit je verleden en tegelijkertijd nieuwe verbindingen maakt naar een toekomst die nog niet bestaat. Ik zie je nu twijfelen. Kan dat eigenlijk wel?
Ja, dat kan, althans in je hersenen. Je brein loopt in de tijd altijd achter de werkelijkheid van het moment aan. Het kost namelijk tijd om de realiteit, binnenkomend in je brein via je zintuigen, als ‘subjectieve werkelijkheid’ te reconstrueren. Daardoor loop je eigenlijk altijd iets achter op de gebeurtenissen die buiten je om in de wereld plaatsvinden. Dat herken je vast wel denk ik. Je brein compenseert dat door een voorspelling te maken van de toekomst en jou een illusie voor te spiegelen van de werkelijkheid op dat moment om je heen.
En dat is dus echt een illusie, want in ‘werkelijkheid’ kan dat helemaal niet. We kunnen de toekomst niet maken en het verleden niet veranderen (we laten hierbij even exotische theorieën over tijd en ruimte buiten beschouwing). En nu komt het, als we de werkelijkheid niet weten en de tijd van denken en handelen niet onze tijd is, waar baseren we dan onze beslissingen op?
Waarschijnlijk vertrouwen. Men vermoedt dat vertrouwen in de evolutie ontstaan is als een mentaal voorspelbaarheidsmechanisme om beter te kunnen overleven. We kijken als het ware door een (in)gekleurde verwachtingslens. Deze subjectieve en emotionele lens is gekleurd door eerder opgedane kennis en positieve of negatieve ervaringen. Hierdoor kijkt ons brein vaker (of liever) naar wat ons gelijk bevestigt, en negeert wat in onze perceptie strijdig is met ons wereldbeeld. Zelfs als dat onszelf of anderen in gevaar brengt. Hiervan zijn voorbeelden genoeg, denk aan de vele leiders in het verleden die beslissingen namen vanuit denkbeelden die volledig losstonden van de werkelijkheid om hun heen.
Deze mentale valkuil is relevant voor leiders. Want onbewust lopen we er regelmatig in. We vertrouwen op onze beslissingen. Maar nemen we vervolgens wel voldoende afstand om ons de tijd en de ruimte te gunnen om onze werkelijkheid nogmaals onder de loep te nemen? En vervolgens te spiegelen aan de mensen waar we als leider verantwoordelijk voor zijn, en van wie we ook vertrouwen en risicobereidheid vragen? Een goede leider beschouwt zijn eigen (zelf)vertrouwen niet als vanzelfsprekend, want voor je het weet is deze grotendeels gebaseerd op illusie. Met alle gevolgen van dien.
