Neem zwarte schapen serieus; ze zeggen veel over hun groep

Een zwart schaap in een groep zegt meer over de groep dan over zichzelf. Neem het zwarte schaap dus serieus.

Binnen groepsprocessen kan het fenomeen van het zwarte schaap spelen. Met een zwart schaap bedoelen we iemand die het buitenbeentje van de groep is. Groepen hebben de neiging om zwarte schapen buiten te sluiten. In de hoop dat er dan rust komt in de groep. Dat is meestal niet zo, omdat zwarte schapen in groepsprocessen minder over het zwarte schaap als persoon zeggen dan over de groep als geheel.

Meest gevoelig

Daarmee bedoel ik dat er soms een thema speelt in een groep. Er is bijvoorbeeld onzekerheid of angst. Het zwarte schaap pikt dit thema op omdat hij of zij daar het meest gevoelig voor is en geeft daar uiting aan. Dat vindt de groep vaak eng of in ieder geval spannend, omdat het thema daarmee aan de oppervlakte komt en de groep er dan dus iets mee moet.

Groep zet zich af

Groepen reageren er vaak op door zich af te zetten tegen het zwarte schaap, in de hoop dat het thema dan verdwijnt. Dat gebeurt dus niet, want het thema zegt meer over de groep dan over degene die er uiting aan geeft. Dit zijn twee voorbeelden die dat illustreren:

1. Een groep wilde meer de diepte met elkaar in en ook het gevoel meer leren uiten. Tegelijkertijd vonden de groepsleden dit heel erg spannend. Een van de leden begon op een goed moment te huilen. De groep reageerde erop door dit te sussen en letterlijk verontschuldigend tegen mij te zeggen: ‘ze heeft niet zo’n goede dag vandaag’.
2. Een groep was wel erg van de harmonie en had het nodig om resultaatgerichter te werken. Eén teamlid blonk daar in uit. Hij daagde het team elke keer uit om te kijken naar wat ze moesten opleveren. Probleem echter was dat hij als ‘zeur’ werd ervaren en vaak zelfs afgeserveerd werd. Toen ik het thema bij de groep neerlegde en vroeg hoe zij als groep de resultaten voor hun rekening gingen nemen, werd het een thema van iedereen. Het resultaatgerichte teamlid zei letterlijk dat hij blij was dat het nu niet alleen maar zijn ‘ding’ was en dat hij zich daardoor nu minder alleen voelde.

Het zwarte schaap is zeker niet degene die moedwillig de boel komt verstoren. Sterker nog, vaak heeft het zwarte schaap in eerste instantie niet door dat hij of zij het buitenbeentje is. Het is eerder te zien aan de groepsreactie op die persoon. Die is afwijzend of juist vaak overdreven fel.

Betere antennes

In het werken met groepen is het belangrijk om het ‘zwarte schaap’ serieus te nemen en terug te leiden naar de groep als geheel. Want het zwarte schaap heeft gewoon betere antennes voor wat er speelt. Dat is een cadeau! Uitsluiting is zeker niet op zijn plaats. Door het thema waar het zwarte schaap op aanslaat als groep op te pakken, kan het echt getackeld worden.

Lees meer van Tica Peeman:

• Gezonde teams houden zich aan deze twee regels
  
• Zo kan je weer aansluting vinden met de klant
  
• Alle bijdragen van Tica Peeman