De downside van transparantie

Bedrijven en organisaties prediken en praktiseren het evangelie van transparantie. Maar kunnen we dat wel aan?

Wat zijn we tegenwoordig transparant met zijn allen. Openheid van zaken is het enige antwoord op het wantrouwen van de consument, van de burger en van bedrijven onderling. We communiceren ons rot om de goede bedoelingen, het proces en de risico’s goed over te brengen. Eerlijk, oprecht, authentiek en transparant. We rijgen kralenkettingen van clichés.

Crisiscliché 

Dat transparantie het crisiscliché is, betekent niet dat er niks veranderd. Bedrijven en overheden delen hun resultaten en steeds vaker ook hun processen met ons. De samenleving eist het. Maar wij zijn te dom – of onvoldoende geïnteresseerd – om het hele verhaal te willen horen. We reduceren hun openheid waar het maar even kan tot één cijfer.

Maat

We doen het bijvoorbeeld bij de citotoetsen. Met de Wet Openbaarheid Bestuur in de hand dwingt RTL openheid rond de resultaten van alle scholen af. Terecht. En toch. De gemiddelde citoscores worden de maat voor de kwaliteit van een school. Het is één getal en zonder kennis van zaken te interpreteren. Hoe hoger de score, hoe beter de school. En zo gaat het ook met ziekenhuizen. Het sterftecijfer wordt de publieke maat voor kwaliteit. CO2 uitstoot wordt de scherprechter of een bedrijf duurzaam is of niet. De dekkingsgraad van de pensioenfondsen is de maat voor de kwaliteit van de pensioensector.

En daarmee doen we onszelf en kwaliteitszoekende bestuurders tekort. Doordat wij prestaties en kwaliteit reduceren tot één getal verpesten we hun inspanningen om maatschappelijk relevante kwaliteit te leveren. We verneuken ons en hun kwaliteitsbesef.

Lui

Voor de zekerheid heb ik het even bij een vriendin – directielid op een basisschool – nagevraagd. Je kunt kinderen primen voor de citotoets en op die manier je gemiddelde score opkrikken. Goedkoper en efficiënter is het om bepaalde kinderen te weren. Het kan en het gebeurt. Schoolleiders sturen op een KPI die weinig tot niets zegt over de onderwijskwaliteit. Ook zij voelt de druk en weet niet hoelang ze daar weerstand aan kan bieden. Omdat wij te lui zijn en persisteren in onze onwetendheid. We weigeren de werkelijkheid achter dat cijfer te doorgronden en te willen begrijpen. Ook in de pensioensector. Daar wordt na een massieve lobby de rekenrente aangepast omdat daarmee de dekkingsgraad wordt opgekrikt. Een boekhoudkundige truc die aan de werkelijke tekorten niets verandert. Alleen dat ene cijfer ziet er beter uit. En doet ons denken dat de boel onder controle is. Het is een schijnopenheid waar we genoegen mee nemen.

Paternalisme

Er is geen weg terug. Openheid en transparantie zijn de basiseisen van deze tijd. Zonder dat verliezen alle spelers hun licence to operate.  Nu bedrijven en bestuurders klanten, cliënten en burgers in toenemende mate serieus nemen, moeten wij dat ook met hen doen. De cultuurverandering waarbij openheid steeds vaker in de kernwaarden corporate Nederland opduikt en gestalte wordt gegeven, eist van ons dat wij de luiheid afschudden en de moeite nemen om verder te kijken dan dat ene cijfer.  Want als we dat niet leren, als we ons weigeren te verdiepen in de betekenis, dan duurt het niet lang voordat bedrijven en overheden zich realiseren dat hun openheid voor henzelf alleen maar nadelen kent. En dan ligt de weg naar het paternalisme van de afgelopen decennia weer wijd open.

Eerdere columns van Arjan Zweers:

• Public enemy no. 1 is Corrie van Brenk
• FNV schiet door in flexibiliteit
• Efficiënt de crisis uit, het kan (echt!)
• Geef functionerende Kamerleden een bonus