Door de coronacrisis getroffen ondernemers kunnen na de verkiezingswinst van de VVD opgelucht ademhalen. Tegen de NOS sprak Rutte gisteravond de woorden uit: ‘In de eerste twee weken van de formatie moeten we een plan maken om bedrijven en de zorg te ondersteunen wanneer het ergste van de coronacrisis achter de rug is.’
Rutte hintte op het plan van zijn partij om ondernemers die door corona in de schulden zijn beland te helpen bij het oplossen van hun schuldenprobleem. Of, zoals het letterlijk in het verkiezingsprogram van de grootste partij van Nederland staat: ‘Na de crisis helpen wij ondernemers waar mogelijk met hun schulden en het verrekenen van verliezen, en om hun bedrijf weer op te pakken, en om de economie weer snel op te laten starten.’
‘Torenhoge schulden’
Ook in een brief op de VVD-website in februari gaf Rutte al aan iets aan de ‘torenhoge schulden’ van ondernemers te willen doen. Alhoewel hij nog geen ‘concrete beloftes’ wilde doen en geen bedrag aan zijn voornemens wilde koppelen, gaf hij al een aanwijzing hoe hij die schulden wilde oplossen: ‘(…) ik beloof wel dat als we bij de eindstreep zijn, ik samen met onder meer banken zal zoeken naar oplossingen. Want het laatste wat we willen is lege winkelstraten en dichtgetimmerde etalages.’
De banken dus. Ook VVD-Kamerlid Dennis Wiersma wees daar onlangs op in een gesprek met MT/Sprout. Hij liet daarin vast doorschemeren dat de overheid niet garant zal staan voor alle coronaschulden: ‘Niet alle schulden zijn bij de overheid opgebouwd. Dat is ook iets wat bij de banken ligt. We kijken daarom ook samen met banken naar manieren om ondernemers te helpen. Omdat de onzekerheid groot is, willen we daar meteen na de verkiezingen een grote slag mee maken.’
Vierde kabinet-Rutte
Dat een vierde kabinet-Rutte erin zit, is vrijwel zeker. De VVD is met waarschijnlijk 34 zetels winnaar en zal met het winnende D66 (24 zetels) een formatie starten. Het verliezende CDA (15 zetels) mag zich dan bescheiden opstellen, maar zal als traditionele bestuurspartij uiteindelijk wel happen naar regeringsdeelname. Veel andere opties zijn er niet: de PVV (17 zetels) en het FvD (8 zetels) zijn vanwege hun extreme gedachtegoed uitgesloten van regeringsdeelname. Het CDA vervangen voor twee van de drie linkse partijen SP (9 zetels), PvdA (9 zetels) en GroenLinks (8 zetels), zal voor Rutte allerminst de voorkeur hebben.
Aangezien VVD, D66 en het CDA geen meerderheid hebben in zowel de Tweede als Eerste Kamer, zal het nog even spannend blijven met welke partij(en) zij hun coalitie zullen completeren. Doorgaan met de op gelijkspel afstevenende ChristenUnie (5 zetels) zal op weerstand stuiten van het progressieve D66, dat het op medisch-ethisch vlak vaak oneens is met de kleine, christelijke partij. Bovendien haalt deze formatie geen meerderheid van 38 zetels in de Eerste Kamer, waardoor samenwerking met andere partijen nodig blijft. Maar goed, die meerderheid heeft de coalitie momenteel ook niet.
De ChristenUnie vervangen door het progressieve Volt (3 zetels) zet ook geen zoden aan de dijk, omdat deze partij geen Eerste Kamerzetels heeft. Volt inwisselen voor de Partij voor de Dieren (6 zetels) levert ook geen meerderheid in de Senaat op. Bovendien wil de PvdD alleen regeren als de veestapel met minstens de helft wordt verminderd, iets wat met name het op het platteland populaire CDA niet zal accepteren. Verwisselen we de PvdD voor de rechts-conservatieve nieuwkomer JA21 (3 zetels), goed voor 8 zetels in de Eerste Kamer, dan levert dat ook onvoldoende op. De coalitie VVD-D66-CDA-JA21 komt twee zetels te kort voor een meerderheid in de Eerste Kamer. Bovendien is de kans groot dat het progressieve D66 deze samenstelling niet ziet zitten.
Progressieve variant
D66 zal zich er terdege van bewust zijn dat de partij zijn winst voor een belangrijk deel dankt aan progressieve, centrumlinkse stemmers. Het biedt ook deels een verklaring voor de bijna halvering van GroenLinks en – in mindere mate – het verlies van 5 zetels voor de SP. Wil D66 bij volgende verkiezingen weer winnen, dan moet de partij deze kiezersgroep in de formatie tegemoet komen. D66-leider Sigrid Kaag deed in haar overwinningstoespraak al een handreiking naar deze groep stemmers. ‘We willen progressiever, eerlijker en vooral groener’, zei ze.
Ze voegde eraan toe: ‘We moeten rekening houden met onze partners.’ De voor D66 geprefereerde partners, dat zouden in de ogen van de sociaal-liberalen weleens de PvdA (9 zetels) en het op regeringsdeelname gefocuste GroenLinks kunnen zijn. De formatie VVD-D66-CDA-GL-PvdA geniet een ruime meerderheid in zowel de Eerste als de Tweede Kamer. D66 heeft als tweede partij van Nederland de macht vergaard om in te zetten op deze progressieve coalitievariant.
Deze variant zou met 49 zetels voor ‘rechts’ (VVD en CDA) en 41 voor ‘links’ (D66, PvdA en GroenLinks) in feite een heel aardige weergave zijn van het centrum-rechtse Nederland. Het is alleen de vraag of de liberale VVD en het verliezende CDA hierop zitten te wachten. Zij zullen bang zijn hun achterban van zich te vervreemden door een coalitie ‘over links’ aan te gaan.
Met andere woorden: het zouden nog weleens ingewikkelde besprekingen kunnen worden. Rutte wil met een ‘snelle formatie’ op de proppen komen. De premier geeft hiermee gehoor aan de wens van werkgevers-, vakbonden en winkeliers. Maar of het hem lukt om daadwerkelijk in de eerste twee weken van zo’n formatie met een coronaherstelplan te komen is nog maar zeer de vraag.
Update 22 maart: dit artikel is geüpdatet naar de laatste stand van de verkiezingsresultaten.
