Op 1 juli draagt Pieter Elbers het stokje over aan Marian Rintel, die overkomt van de NS. Daarmee komt er een einde aan bijna acht jaar KLM met Elbers aan het roer. Met name de laatste jaren zijn zwaar geweest voor de geboren Schiedammer. De luchtvaartmaatschappij ging bijna ten onder door de coronapandemie en moest aankloppen bij de overheid voor steun.
‘Hij heeft misschien wel de moeilijkste baan van Nederland’, zegt Reinier Castelein over Elbers. De voorzitter van vakbond De Unie vloog zelf twaalf jaar lang als steward naast zijn vakbondswerk. Hij kent Elbers al sinds hij hem voor het eerst tegenkwam aan de cao-tafel. ‘Dan waren wij in overleg met de divisiedirecteuren, maar kwam hij uitleggen waarom een salarisverhoging er niet inzat.’
Castelein noemt Elbers aimabel, maar ook zakelijk. ‘Dat gaat bij hem heel goed samen. Hij werkt hard, heeft altijd het oog op de bal. Hij heeft bovendien verbindingen in alle haarvaten van het bedrijf. Daardoor heeft hij veel steun onder de werknemers. Hij staat echt als een marinier voor de troepen. Als een onverschrokken kerel die vertelt waarom het niet anders kan.’
Pieter Elbers klom op binnen KLM
Dat ruwe bolster, maar blanke pit-imago heeft de nu 52-jarige Elbers te danken aan zijn diensttijd, na zijn HBO logistiek management in Venlo. Hij begon namelijk bij de mariniers, maar eindigde na een blessure bij de marine. Eenmaal afgezwaaid ging de nog piepjonge Elbers bij KLM aan de slag, als supervisor vliegtuigbelading. Hij is sindsdien bij ‘de blauwe familie’ gebleven.
Elbers had meer bestuurservaring dan zijn voorganger toen hij als ceo begon
Toen Elbers operationeel directeur werd in 2011 had hij al verschillende managementfuncties achter de rug, onder andere in Italië, Griekenland en Japan. Onverwacht snel werd hij ceo, na het roemloze vertrek in 2014 van Camiel Eurlings. De oud-minister werd door de commissarissen ‘wegens niet goed functioneren’ de laan uitgestuurd. Op papier had Elbers er toen al meer bestuurservaring – zeker in de luchtvaart – opzitten dan zijn voorganger.
Leven als een topsporter
Pieter Elbers leeft als een topsporter, zeggen mensen in zijn omgeving. Hij staat iedere dag om vijf of zes uur op. Dan gaat hij buiten hardlopen of op de crosstrainer. ‘Hardlopen is zijn uitlaatklep’, zegt Boet Kreiken, executive vice president customer experience bij KLM. ‘Het is onderdeel van zijn routine. Als we met het directieteam buiten de deur zijn, vraagt hij de avond ervoor wie er mee gaat lopen de volgende ochtend vroeg.’
Pieter creëert een soort rust, ook in deze hectische tijden
Kreiken geeft hoog op van de gestructureerde manier van werken van zijn baas. ‘Pieter creëert binnen die structuur altijd een soort rust, ook in deze hectische tijden. Hij stimuleert een open discussie binnen het directieteam, waarbij hij je uitdaagt om je uit te spreken. Hij houdt niet van draaien of dubbele agenda’s. Daardoor komt het zelden voor dat ik uit zo’n vergadering kom zonder te weten wat er besloten is of de vervolgactie is.’
Of Elbers weleens met de vuist op tafel slaat? Kreiken: ‘Dat heeft hij niet nodig. En moet ik er direct bij zeggen: we hebben ook zelden rodekoppensessies. Als het al een keer gebeurt dat de emoties hoog oplopen, dan belt Pieter na afloop om nog even te zeggen dat het niet om jou ging, maar om de inhoud.’
Pieter Elbers is populair onder personeel
Een soortgelijke ervaring heeft Chris van Elswijk, voorzitter van de VNC, de vereniging voor cabinepersoneel. ‘Elbers heeft veel hart voor de zaak, maar zijn gevoel komt niet altijd naar buiten. Hij is het type van niet lullen maar poetsen. Een eigenwijzerik, maar dat heeft voor een manager ook positieve kanten. Als kapitein aan het roer heeft hij KLM er na de periode-Eurlings, toen er ook verlies werd geleden, weer bovenop gebracht.’
Je moet er niet van staan te kijken als hij ‘s ochtends vroeg ineens in de bagagekelder staat
Het is een van de verklaringen voor de populariteit van Elbers onder het KLM-personeel. Hij is one of the guys, iets wat hij ook bereikt heeft door zich als topman overal te laten zien. ‘Je moet er niet van staan te kijken als hij ‘s ochtends vroeg ineens in de bagagekelder staat om daar van mensen te horen hoe het gaat. Of dat hij een crew uitzwaait voor vertrek. Zo’n programma als Boss Undercover heeft hij niet nodig’, zegt Boet Kreiken.
‘Vergeet niet, KLM stond er voor de coronapandemie heel goed voor’, voegt Van Elswijk daaraan toe. ‘Het bedrijf doet het binnen Air France-KLM al jaren beter dan de Fransen. Het is een drama dat het opgebouwde vermogen door corona in een half jaar is verdampt.’ Hij prijst Elbers om zijn snelle reactievermogen. ‘Hij heeft de KLM-groep razendknap door de eerste ellende van de coronacrisis heen geleid.’
Staatssteun voor KLM
Elbers deed dat door snel ‘kosten weg te managen’, zoals de VNC-voorzitter dat noemt. ‘En door vliegtuigen in te zetten voor het transport van coronavaccins en voor vracht over de hele wereld’, voegt Kreiken daaraan toe. ‘Daardoor konden we ons uitgebreide netwerk in stand houden’.
KLM ontsnapte aan een faillissement dankzij een enorm bedrag aan staatssteun en leningen. Het bedrijf kreeg in totaal 3,4 miljard euro om de coronaklap op te vangen: 1 miljard in de vorm van een directe lening van de Nederlandse overheid en 2,4 miljard in de vorm van kredieten van elf banken waarvoor de Staat garant staat.
Inmiddels heeft KLM al honderden miljoenen daarvan afgelost. Elbers wil de luchtvaartmaatschappij zo snel mogelijk van het staatsinfuus hebben.
Vlek op blazoen van Pieters Elbers
Heeft Elbers het proces rond de staatssteun goed gemanaged? Vaststaat dat de voorwaarden die werden gesteld pijn deden. Duizenden KLM’ers vertrokken met een regeling. De achterblijvers die modaal of meer verdienden moesten onder politieke druk minstens 15 procent salaris inleveren.
De goedverdienende piloten gingen er nog meer op achteruit, maar zij kregen wel gunstige afspraken over IPB-rechten (die bepalen dat personeel voor weinig mee kan vliegen als een toestel niet vol is). Het leidde tot scheve ogen bij de rest van het personeel en tot gedonder bij de bonden.
Ik vind dat Elbers te makkelijk de eis van een loonoffer heeft geaccepteerd
Reinier Castelein van De Unie heeft kritiek op hoe Elbers de situatie heeft afgehandeld. ‘Ik vind dat hij als ceo te makkelijk de eis van een loonoffer heeft geaccepteerd, zonder de vakbonden daarin mee te nemen. Die cao is van alle KLM’ers en is in 100 jaar opgebouwd. Nu ontstond het beeld dat de mensen bij het bedrijf allemaal veelverdieners waren, die het geld net niet gestolen hadden. Dat heb ik hem later ook verweten, zowel publiekelijk als in een een-op-een-gesprek. Het was ook zíjn cao waaraan door politici is getornd.’
Ook Den Haag gaat in zijn ogen niet vrij uit. ‘Ik vind het meten met twee maten dat de NS bijvoorbeeld wel staatssteun heeft gekregen. Geen lening. Bij de Spoorwegen is bovendien geen loonoffer van het personeel gevraagd, terwijl ze daar vergelijkbare salarissen verdienen als bij KLM.’ Even later: ‘Het mooie is trouwens wel dat Pieter Elbers dat gesprek later met me aangegaan is. Dat maakte de weg vrij om weer samen naar de toekomst te kijken.’
Wekelijkse triatlon
Boet Kreiken vindt het verwijt van De Unie ook te makkelijk. ‘Beggers can’t be choosers. Ik vind dat Elbers, gelet op de omstandigheden, een prachtige deal voor ons bedrijf heeft afgesloten. KLM kreeg die lening van de banken doordat Den Haag zich daarvoor garant had gesteld. Ik vind het volstrekt logisch dat daar voorwaarden aan verbonden waren. Zoals een staatsagent die meekijkt of we ons wel aan de afspraken houden. Dat is ook in andere landen zo gegaan. Eerder gebeurde het in ons land bij ABN Amro.’
Moet je je voorstellen wat er was gebeurd als ze nee tegen de voorwaarden vanuit de politiek hadden gezegd
Ook Van Elswijk is milder. ‘Ik ben het met Reinier eens dat Den Haag wel heel ver is gegaan met de bemoeienis met de financiële huishouding bij KLM. Maar Pieter Elbers en zijn team konden – dat is hun verweer tegenover ons steeds geweest – alleen maar ja zeggen. Moet je je voorstellen wat er was gebeurd als ze er nee tegen hadden gezegd. Dan was het bedrijf bijna zeker omgevallen, met alle gevolgen voor de werkgelegenheid van dien.’
Overigens was het lange tijd de vraag of de KLM-groep het met de geleende miljarden zou redden. Kreiken spreekt wat dat betreft van een triatlon die Elbers en zijn team iedere week moesten afleggen. ‘Eentje waarbij voortdurend de spelregels en het parcours veranderen. Gelukkig heeft Pieter een hoop stamina, een ongelooflijk uithoudingsvermogen.’
De erfenis van Pieter Elbers
Dat laatste zal Elbers’ opvolger Marian Rintel ook nodig hebben, want niet alleen corona heeft voor donkere wolken boven KLM gezorgd. Onder Elbers is er geen nieuwe cao voor grondpersoneel gekomen. Bagage-afhandelaars vinden dat ze te weinig verdienen en legden in april uit protest het werk. Dat zorgde voor lange wachtrijen in de meivakantie. De cao-onderhandelingen zijn in een impasse beland, waardoor nieuwe acties waarschijnlijk zijn.
Ook de toenemende kritiek op de CO2-uitstoot die het bedrijf veroorzaakt leidt tot meer regelgeving en meer kosten. De luchtvaartmaatschappij behoort volgens Greenpeace tot de grootste vervuilers van ons land, al geldt KLM binnen de sector nog als een voorloper op duurzaamheidsgebied. Europa heeft aangekondigd een milieubelasting op kerosine in te gaan voeren. Een extra heffing van 7 euro op een ticket, de zogeheten vliegtax, is er al.
Nederland zou best wat trotser op Elbers mogen zijn
Toch vindt Kreiken van KLM dat Elbers het goed heeft gedaan bij KLM. Hij kwam op voor de Nederlandse belangen binnen Air France-KLM, waar de Canadese topman Ben Smith de baas is. Smith en Elbers hebben een moeizame verhouding.
‘Deze man, in deze rol, daar zou Nederland best wat trotser op mogen zijn’, zegt Kreiken. ‘Wat dat betreft is er in het buitenland meer waardering voor zijn internationale manier van ondernemen en voor wat hij allemaal heeft klaargespeeld.’
Lees meer over KLM en de luchtvaart:
- Zo veranderde KLM de bedrijfscultuur in de jaren 80
- Explosie aan luchtvaart-startups door corona: kunnen ze de gevestigde orde bedreigen?
- Hoe KLM VR inzet tijdens het trainen van onderhoudsmonteurs
