Als Willem Post, Amerikadeskundige aan Instituut Clingendael, één woord zou mogen kiezen voor het leiderschap voor Obama dan koos hij transparant. ‘Obama was heel voorspelbaar in de dingen die hij deed, bij Trump weet je niet zeker wat hij morgen gaat veranderen.’ Een absoluut pluspunt voor Obama volgens Post. ‘Het is makkelijk om je standpunt te veranderen en met alle winden mee te waaien, maar een echt leider blijft bij zijn beloftes.’
Ruth Oldenziel, Amerikadeskundige aan de TU Eindhoven, zag ook een bijzonder zorgvuldige leider in de acht jaar dat Obama in het Witte Huis woonde. ‘Tot grote frustratie van veel Democraten is Obama nooit een agressieve leider geweest. Dat heeft voor een deel te maken met zijn karakter, maar ook het feit dat hij de eerste Afro-Amerikaanse president was. Hij kon zich die agressie niet veroorloven.’ Het meest recente voorbeeld daarvan noemt Oldenziel de winst van Trump. ‘Obama heeft in een vroeg stadium ervoor gekozen om de partijpolitiek ongeschikt te maken aan het landsbelang. Hij spoorde Hillary Clinton aan om haar verlies toe te geven, terwijl de stemmen nog niet geteld waren. Hij laat daarmee zien dat hij een president van alle Amerikanen is.’
Hoewel Obama met slechts enkele jaren ervaring in het Congres niet de meest logische keuze was, heeft hij het volgens Post goed gedaan. ‘Obama wist dat hij het niet allemaal zelf kon doen. Juist door andere, sterke personen om zich heen te benoemen, zoals Hillary Clinton, heeft hij zich staande gehouden.’ Ook de diversiteit die hij in zijn regering creëerde, zorgde ervoor dat Obama geliefd was onder het volk. ‘Hij heeft zeer goed gebruik gemaakt van de diversiteit van de Amerikaanse samenleving,’ aldus Post.
Beeldcultuur
Het oog voor alle lagen van de bevolking heeft hem veel lof opgeleverd. Vooral de omgang met jongere Amerikanen was volgens alle deskundigen opvallend. Oldenziel: ‘De ironische manier waarop Obama mensen en zichzelf op de hak kon nemen sloeg heel goed aan. Dat is iets wat je Trump toch niet zo snel zal zien doen.’ Het meewerken aan praatprogramma’s begon met president Bill Clinton. ‘In de periode dat president Bush aan de macht was stopte dat even; die had er simpelweg de souplesse niet voor, maar met Obama kwam dat in alle facetten terug.’ Doeko Bosscher, hoogleraar American Studies aan de Rijksuniversiteit Groningen, roemt zijn manier van speechen. ‘Hij sprak iedereen met zijn speeches aan, iedereen herkende daar wel iets in.’
Volgens Post hangt de populariteit ook samen met de heersende beeldcultuur. ‘We zien Obama en zijn familie constant op onze beeldschermen, ze komen letterlijk onze huiskamers binnen en laten zich enorm van hun menselijke kant zien. Dat past heel erg bij de cultuur waarin jongeren momenteel opgroeien.’ Oldenziel vult aan: ‘We zien Obama niet alleen als leider en president, maar ook als vader van twee kinderen, als liefhebbende echtgenoot. Dat is een beeld waar heel goed aan is gewerkt vanuit het Witte Huis, maar deels ook is hoe zij zijn.’
Moreel kompas
Post prijst Obama om zijn relativerende vermogen. ‘Niet alleen zijn eigen macht als president, maar ook de rol van Amerika in de wereld wist hij goed te relativeren.’ Oldenziel ziet daar vooral een verzoenende werking in. ‘Obama kwam op een moment dat de Arabische wereld in brand stond, hij moest die houding wel veranderen om overleg mogelijk te maken.’
Hoewel Obama vaak zorgvuldig wordt genoemd, kon hij ook hard optreden. Post: ‘Bij het uitschakelen van Bin Laden heeft hij zijn macht als president optimaal ingezet. Dat had ook heel anders af kunnen lopen.’ Ook aan een moreel kompas ontbrak het de president volgens Oldenziel niet. ‘Voor de gaycommunity heeft hij heel veel betekend en ook zijn plannen rondom gezondheidszorg en milieu getuigen van een sterk moreel besef.’
Schandalen
Meest opvallend aan de twee ambtstermijnen volgens Post en Oldenziel is het feit dat hij geen schandalen heeft gekend. Post: ‘Obama is een fatsoenlijke vent, dat is een kwaliteit van een leider. Je geeft het voorbeeld, en dat doe je niet als overspelige of als je de boel belazert.’ Oldenziel voegt toe: ‘Al is het ook een bijkomstigheid van zijn enigszins voorzichtige houding als leider. Schandalen komen meestal voort uit het feit dat leiders tegenallerlei belangen aanschurken.’
Een presidentschap zonder schandalen betekent niet dat hij geen fouten heeft gemaakt. Post: ‘De situatie in Libië na de val van Qadhafi, waarbij Amerika verwoede pogingen deed om een stabiele regering in het zadel te helpen, was allesbehalve goed. Maar er stond een volkerenmoord voor de deur, en het is altijd makkelijk praten achteraf.’ Toch was ook hier het goede leiderschap van Obama duidelijk te zien volgens Post. ‘Als je op Foxnews je fouten toe durft te geven, getuigt dat van leiderschap.’
Bosscher noemt het vooral een fout dat Obama zich weinig in heeft gezet om zijn voorstellen door het Congres te krijgen. ‘Het leek soms wel of hij zich te goed voelde voor het politieke spelletje.’ Het kan er volgens Bosscher mee te maken hebben dat Obama zelf niet lang in het Congres heeft gewerkt. ‘Als je daar maar 4 jaar zit, dan is je ervaring heel gering.’
Het is dan ook maar afwachten hoe Trump het op dit gebied gaat doen. Bosscher: ‘Vaak zie je in dit soort situaties dat mensen als Trump uiteindelijk slachtoffer worden van degenen met ervaring. Hij zal minder last hebben van het Republikeinse Congres, maar omdat hij hier helemaal geen ervaring heeft opgedaan wordt het spannend hoe dit uit gaat pakken.’ Post vult aan: ‘Trump is de anti-Obama. In alles zijn ze tegenovergesteld. Trump wil Amerika besturen zoals een autoritaire ceo zijn bedrijf bestuurt. Hij floept alles eruit, een echte showman. We kunnen nu enkel afwachten hoe dit gaat lopen.’
Volgens Oldenziel is het besef van het goede leiderschap van Obama sterker dan ooit na de overwinning van Trump. ‘Het gezegde dat je pas ziet wat je hebt als het weg is geldt ook hier. Sinds de verkiezingen is de waardering voor Obama omhoog geschoten.’ Ook Post zag dat deze populariteit snel steeg: ‘Obama is in acht jaar grijzer geworden, maar populairder dan ooit.’
Hoogtepunten uit de afscheidsspeech van Obama
