Haast achteloos laat de topmanager zich de exclusieve zorgen van het personeel van de nog exclusievere lounge op Schiphol welgevallen. Ze weten hoe hij zijn koffie drinkt, dat zijn water Perrier is en dat zijn PA liever cappuccino drinkt. Maar wat ze niet kennen is de duistere zijde van de macht, de roem en het geld.
De uitmuntende zorg en aandacht waarmee hordes mensen de topmanager omringen is absoluut een benefit van het leven aan de top. De kleine en grote attenties en de moeite die men zich – zonder uitzondering – getroost om überhaupt in het blikveld van de ‘man met macht' te komen. Zijn onuitgesproken wensen zijn een Duits behfel. En natuurlijk hebben we het dan ook over de auto met chauffeur, het secretariaat en de PA die ook op de grens van het privéleven nuttig werk verricht.
Nooit meer nadenken over de stomerij, het huishouden, de boodschappen. Ook al omdat er aan het eind van de maand nog een hoop geld over is. En dan zijn de kosten van de boot, de riante villa in één van de miljonairenclaves, het tweede huis in Italië en de uitdijende verzameling oldtimers er al af.
Dat het goed toeven is aan de top blijkt wel uit de omvang van het segment luxegoederen. In 2007 wereldwijd goed voor 150 miljard en zal de komende paar jaar minimaal verdubbelen. Alleen Nederland kent al zo'n 30.000 euromiljonairs. Het is de markt waar Yves Gijrath, uitgever van glossy's als ‘Miljonair' en organisator van de ‘Miljonair Fair', zich op beweegt. Hij is daarmee zo succesvol dat hij steeds meer geassocieerd wordt met zijn doelgroep. Het liefst identificeert hij zich met de nieuwe rijken. "Oud geld is toch minder inspirerend. Vaak zijn mensen met overerfde vermogens toch wat angstiger en banger om het kwijt te raken." Geld hebben is leuk als het kan worden uitgegeven. "De echte big spenders, die ervan kunnen genieten, dat zijn eigenlijk altijd self made mensen. Zij kunnen hun rijkdom relativeren en er daardoor ook van genieten."
Rode-lopergevoel
Nieuwe rijken kopen en genieten van exclusieve horloges, mooie auto's en boten. "Het kopen van dit soort zaken kan een heel goed gevoel geven. Net als die mooie avontuurlijke reis waarbij je niet van tevoren hoeft uit te zoeken hoeveel alles precies kost."
Een andere benefit van het rijke leven aan de top is dat je toegang hebt tot bijna alles. En vaak achteloos. "Het is leuk om altijd een goede plek in een restaurant te krijgen en het hotel heeft altijd plaats. Dat rode-lopergevoel is best fijn", erkent Gijrath. Zelf is hij net terug uit Bern waar hij het Nederlands elftal de Fransen zag kleineren. En hij zag ook veel ceo's rondlopen. "Overdag wordt er flink gehandeld en genetwerkt en ‘s avonds gaan ze oranje uitgedost naar de wedstrijd." De top kan ernaar toe en is dus daar waar de sportgeschiedenis wordt gemaakt.
Het zijn vooral de anonieme grootheden, ceo's van niet heel erg sexy bedrijfstakken, bijvoorbeeld de staalindustrie, die erg veel waarde hechten aan de egards die het leven aan de top meebrengt. Zij zitten graag aan de executive tafel waar de mensen met het meeste aanzien op een receptie zich verzamelen. "Zij genieten erg van die blijken van status en waardering. Veel meer dan mensen die zelf in de spotlights werken."
Meer macht
Hoe fijn die emolumenten van de macht ook zijn, de ware lusten van het leven aan de top zitten verborgen in andere dingen. De maatschappelijke top zit ook aan de top in de behoeftepiramide van Maslow. Het gaat grotendeels om ontplooiing en ervaringen. "Je ziet dat deze groep steeds meer op zoek gaat naar die pure, soms extreme ervaringen. Dingen waarbij ze worden teruggeworpen op zichzelf. Zeiltochten op zee, rally's, avontuurlijke reizen." En, welke auto- of motorliefhebber droomde er als kind niet van om mee te doen met de Dakarrally?
Misschien wel de mooiste en meest uitzinnige lust van het doordringen in de allerhoogste regionen is juist dat. Het feit dat je iemand bent, dat je naam gekend wordt en dat je als min of meer gelijkwaardig gesprekspartner met de groten der aarde kunt verkeren. "Vaak zijn het enorm inspirerende en interessante mensen", vindt Gijrath. "Ze hebben een verhaal en zijn bijna altijd persoonlijkheden met het vermogen om heel complexe zaken tot de essentie terug te brengen." En, als onderdeel van de ‘groep' kun je in principe een afspraak arrangeren met de meeste anderen die op dat eenzame niveau bivakkeren. "En dat komt ook weer je efficiëntie ten goede. Met een telefoontje kun je opeens dingen regelen die anders eindeloos duren", is de ervaring van Gijrath.
Die extra efficiëntie is ook een toename van macht. En macht is misschien wel de belangrijkste en zeker de meest ontkende drijfveer om je helemaal een weg naar die top te banen. Dat is in ieder geval een belangrijke conclusie uit het promotieonderzoek van Ber Damen. De directeur HRM van Berenschot promoveerde op de drijfveren en mentale make up van de top in corporate Nederland.
Zo'n glanzende carrière en een bestaan aan de top gaat niet zonder offers. De druk op het privéleven (tijd) op de psyche (grote verantwoordelijkheden) en ook op de fysiek (lange, onregelmatige dagen), is enorm. Tel daarbij de media-aandacht én de niet aflatende publieke nieuwsgierigheid naar de man achter dat miljoenensalaris en het is duidelijk hoe kwetsbaar het huiselijk geluk is.
Veiligheid, privacy en anonimiteit zijn opeens luxeproducten die voor het klootjesvolk (iedereen onder die flinterdunne top) gratis zijn. Aan de top worden pekelzonden breed uitgemeten en zijn munitie voor afgunstigen of tegenstrevers.
Judaspenning
Iemand die alle zijden van de medaille intiem heeft leren kennen is Cor Boonstra. De eens zo gevierde Philipstopman – hij was in 2000 nog ‘topman van het jaar' – kukelde met donderend geraas van zijn voetstuk. De ingrediënten van zijn val zijn die van een soap: een buitenechtelijke relatie met topvrouw Sylvia Toth, voorkennis via het overspelig kussen, handel met voorkennis, een opdringerig OM en niet in de laatste plaats een bloederige ontvoering van zijn echtgenote. Voor de belangstellende consument was zijn neergang in geuren en kleuren te volgen in kranten en op tv.
Enkele jaren na deze meest roerige periode (1998-2000) verzucht Boonstra in een internetinterview van NRCNext: Ik heb gebruikgemaakt en gepast genoten van de media… maar ik weet hoe snel op handen gedragen worden kan veranderen in 'afslachten die man'."
Ook Nina Brink, eens gevierd topvrouw van World Online (WOL), kan erover meepraten. De duimen hoog geheven bij de beursintroductie kreeg zij later te maken met woedende beleggers wegens de verkoop van een pakket aandelen en kon ze nog iets later teruglezen hoe ze een SM-relatie en een paragnost haar zakelijke beslissingen liet beïnvloeden.
Sterallures
De huidige generatie topmannen in het Nederlandse bedrijfsleven lijkt minder last te hebben van sterallures. De val van Boonstra, het onthutsende demasqué van Aholds celebrity-ceo Cees van der Hoeven, en Amerikaanse voorbeelden als Enron en het drama rond huisvrouwgoeroe Martha Stewart leerden onze topmanagers een belangrijke les. Want waar Van der Hoeven zich nog met zijn tweede vrouw, televisiepresentatrice en -producent Annita Belinda van der Klooster, met graagte sociaal liet fotograferen, zijn de bazen van vandaag teruggetrokken huismussen. Hooguit bij de jaarcijfers hebben ze een half uurtje voor de journalisten en alleen dan nog over het werk, de functie en de glorieuze toekomst van het bedrijf.
Heel anders maakte Thomas Lepeltak, de founding father van het Stan Huygens journaal, de topmannen mee. Toen was de ceo nog een celebrity. "Het gezegde is niet voor niets dat de eerste vrouw het succes mogelijk maakt en het succes de tweede vrouw."
In zijn 32 jaar dat Lepeltak de societypagina in De Telegraaf vulde heeft hij één belangrijk ding geleerd. "Het is allemaal ijdelheid. Ze hebben de macht en de invloed. Maar iedereen moet het weten ook. En dan willen ze maar wat graag in het Stan Huygens journaal." Zijn societynieuws bereikte dagelijks tussen de vier en vijf miljoen mensen. "Soms waren ze bereid zichzelf in vernederende bochten te wringen om maar te zorgen dat ik over ze zou schrijven. Hun feestje plannen met mijn agenda in het achterhoofd. Dat soort dingen."
Doe maar gewoon
Zelf geloven in de eigen uitzonderlijke kwaliteiten, dat is een reëel gevaar voor de topmanager. De mensen om hem heen bejegenen hem met uitzonderlijk respect, praten hem vaker wel dan niet naar de mond, smeren een beetje stroop. "En naarmate een topman langer zit en dus meer mensen in zijn directe omgeving heeft geselecteerd, wordt dat gevaar groter", constateert Damen. "Je ziet dan ook dat de echte topmanagers hun vrije tijd vaak in en om het huis doorbrengen en dat vrienden van voor het succes vaak een belangrijke plaats innemen." Tekenend is in dit geval de hardnekkige gewoonte van DSB-miljardair Dirk Scheringa om wekelijks aan de keukentafel met zijn oude maten te klaverjassen. Die hang naar ‘doe maar gewoon' lijkt een bepalende factor.
"Succesvolle topmensen slagen erin om zeker twee avonden en één dag in het weekend in hun agenda te laten blokkeren", zegt Damen. "Ze steunen zwaar op het afgeschermde privéleven." Een opvallende uitkomst van Damens onderzoek: 91 procent van de managers aan de top is nog steeds getrouwd is met vrouw nummer 1.
Zo steunend op die intieme groep mensen om je heen moet het een angstig moment zijn als de onherroepelijke keerzijde doordringt. Die combinatie van macht en geld waar je zo hard voor hebt gewerkt, betekent ook dat niet alleen de hoogvlieger zelf, maar juist ook de naasten een potentieel doelwit zijn. En dan gaat het niet alleen om gijzelingen. Een ijzingwekkend voorbeeld van hoe die veiligheid opeens in het geding kan komen is de aanslag op de echtgenote van Roel Pieper. Zij werd herhaaldelijk met een mes gestoken.
Reële dreiging
"Bij zo'n vreselijk voorval dringt de werkelijkheid dat het om een reële dreiging gaat, door, ook tot topmanagers", erkent Maarten te Kulve. De managing director van Prevent International doet in veiligheid. Risicoanalyses vooral. "We zijn niet van die brede mannen die iemand afsluiten van de buitenwereld. Dat gebeurt in Nederland – gelukkig – zelden." Hooguit een topman van het formaat Jeroen van der Veer heeft die als hij spreekt op een openbare bijeenkomst."
Nederland kent maar één Shelltopman, maar dat neemt niet weg dat de combinatie van macht en geld voor 'bepaalde mensen erg aantrekkelijk is'. Daarom is les één voor de 'rich and famous': zorg voor een laag mediaprofiel. "Dat is echt verstandig", zegt Te Kulve. Ietsje minder bekendheid maakt rijkdom een stuk aangenamer.
Vergelijk het maar met een kaartje ‘auto leeg'. "Criminelen doen inspiratie op als ze de krant lezen of tv-kijken. Of tijdschriften. De fameuze Quote 500, waarin de vermogens der rijken worden gerangschikt is beveiligers een doorn in het oog. Juist anonimiteit geldt als de eerste verdedigingslinie. "Je streeft naar een zo groot mogelijke veiligheid zonder werkelijk in te grijpen in het dagelijks leven." Alle bekende topmensen die de afgelopen 10 jaar betrokken waren bij een veiligheidsincident figureerden op persoonlijke titel met enige regelmaat in de media. Vandaar de opmerking van de veiligheidsexpert: "In het Stan Huygens journaal wil je dus niet staan." De Telegraaf is tenslotte de meest gelezen krant van Nederland en het brengt mensen maar op ideeën.
Lepeltak vindt dat natuurlijk maar onzin. Zijn societypagina is onschuldig. De chroniqueur van de jetset vindt eigenlijk alleen de Quote 500 "..echt gevaarlijk. Dan zie je zo wie je moet hebben." Weliswaar staat de rijkenlijst vol met fouten – "mensen die erop horen staan er niet en andersom", toch heeft hij alle begrip voor de kruistocht die onder andere Jaap Blokker tegen deze lijst voert. Een belangrijke tip heeft Lepeltak nog wel. "Laat je nooit bij je thuis interviewen. Dan geef je je privacy onherroepelijk weg. Kies altijd zelf het terrein. Eventueel een hotel." Toch blijft veiligheid een punt, of beter een puntje, van aandacht. Te Kulve: "Het is als het inschenken van hete koffie. Op het moment dat je dat doet ben je ook geconcentreerd. En voor de rest kun je ervan genieten. Het zijn momenten." En die worden vast wel gecompenseerd door het gegeven dat de top zelden koffieschenkt. Daar hebben ze hun mensen voor.
Veiligheidtips voor de beginnende topmanager
- – Zorg voor een laag mediaprofiel. Dus praat alleen met de pers uit hoofde van uw functie.
- – Een carrière in de omstreden sectoren farmacie, wapenindustrie, olie of chemie maakt u een waarschijnlijker doelwit
- – Beperk de informatie die over u te vinden is op internet. Niet alleen in openbare registers, maar ook en vooral in social networks. Vergeet uw roerige studentenleven niet. (Zie pag. 32)
- – Vermijd vaste routes en voorspelbaarheid in het algemeen. (Schrale troost: als topmanager leidt u een dusdanig hectisch leven dat er nauwelijks sprake zal zijn van routine.)
- – Wees extra alert op de grens van uw privédomein. Waar u ook naar toe gaat, u moet altijd door die deur…
- – Zorg voor ruimte of – beter – een barrière tussen de straat en de voordeur.
- – Huur een expert in voor een risicoanalyse. Zij kunnen uw omgeving preventief observeren.
