De bedrijfsgeschiedenis van de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij is rijk aan verhalen. Over heroïsche piloten, vernuftige technici en legendarische leiders als Albert Plesman. KLM roept herinneringen op aan Batavia, aan de avonturen van de Uiver en de vroege Jet Age. KLM is een stukje vliegend Nederland.
Geen wolkje aan de lucht
KLM opereert vanaf de oprichting in 1919 tot aan ongeveer eind jaren tachtig in de zogeheten ‘ijzeren driehoek’. KLM, Rijksluchtvaartdienst en het ministerie van Buitenlandse Zaken werken nauw met elkaar samen. De overheid vat het commerciële belang van KLM vrijwel altijd op als een nationaal belang en helpt waar mogelijk. Vrijwel nergens in Europa werkt deze ijzeren driehoek zo goed als in Nederland.
Vanaf de jaren zeventig komt die vanzelfsprekende driehoek onder druk te staan. Met de stijgende welvaart in de Europese landen neemt de vraag naar betaalbare luchtvaart toe: ook Jan Modaal wil weleens vliegen. De Europese Gemeenschap meent dat een vrijere luchtvaartsector vliegen zal democratiseren. Nieuwe spelers betreden dan de markt en zorgen voor goedkopere vluchten en meer verbindingen. De regulering van de luchtvaartsector, zoals bijvoorbeeld die tussen Nederland en KLM, biedt echter nauwelijks tot geen ruimte hiervoor.
Handige jongens
In 1992 vallen met de verordening Single Aviation Market veel drempels rond de luchtvaartsector weg. KLM denkt: geen wolkje aan de lucht, dit pakt in ons voordeel uit. Meer vluchten, meer bestemmingen, meer winst.
Met het vallen van de Muur en het verdwijnen van het IJzeren Gordijn, komen er in de periode na 1989 overal vliegvelden beschikbaar. Handige jongens bedachten dat die vliegvelden gebruikt zouden kunnen worden voor commerciële luchtvaart. Ryanair is een van die handige jongens. Dit Ierse bedrijf werd al in 1985 opgericht. Pas in 1996, als de verordening uit 1992 met enige vertraging is toegepast in de verschillende lidstaten, begint Ryanair met vluchten naar Europese bestemmingen. Easyjet, opgericht in 1995, begint rond diezelfde tijd ook met Europese vluchten.
Marktpositie
Weinigen dachten dat de liberalisering van 1992 in het nadeel van KLM zou uitpakken, maar die low cost carriers knagen eind jaren negentig al serieus aan de marktpositie van KLM. De verbazing is groot als blijkt dat passagiers er niet mee zitten om vanaf een provinciaal vliegveld te moeten vertrekken, ook niet dat ze lang moeten wachten op een aansluiting of dat ze krap opeengepakt in de vliegtuigcabine zitten. De Europese markt voor vluchten tussen de één en vier uur kantelt snel in het voordeel van de Ryanairs en de Easyjets. Een lage ticketprijs, dat willen mensen. Tegen elke prijs.
Schaalvergroting lijkt het enige antwoord en KLM fuseert met het veel grotere Air France. Air France-KLM is anno 2016 een grote speler. Vorig jaar boekte het bedrijf 26 miljard euro omzet. Toch kampt het bedrijf nog steeds met de gevolgen van democratisering.
Het gehele artikel over KLM is gepubliceerd in een nieuwe editie van MT. Wil je meer columns en artikelen lezen? Bestel dan hier een gratis proefnummer. 
