Ooit werd het IQ (intelligentie quotiënt) beschouwd als de belangrijkste voorspeller van iemands succes. In die begindagen was intelligentie nog een statisch gegeven. Het IQ werd gezien als een aangeboren factor die in een getal kon worden uitgedrukt. Vandaag de dag is dat wel anders. Het eendimensionale beeld is grotendeels opzij geschoven en er is een veel dynamischer concept voor in de plaats gekomen.
In 1983 was de Amerikaanse psycholoog Howard Gardner de eerste die het idee van meervoudige intelligentie naar voren bracht en deze zienswijze vindt nog altijd veel navolging. Het is tegenwoordig dan ook gebruikelijk dat er wordt gesproken over verschillende vormen of domeinen van intelligentie, zoals sociale of ruimtelijke intelligentie. Dit houdt in dat iemand op verschillende manier succesvol kan zijn.
Emotionele intelligentie
En toen was er Daniel Goleman, die in zijn baanbrekende werk Emotional Intelligence: Why it Can Matter More than IQ de term emotionele intelligentie onder de aandacht bracht van het grote publiek. Sinds die tijd wordt het belang van EQ algemeen erkend, vooral in de zakenwereld.
‘De meest effectieve leiders hebben één ding gemeen: emotionele intelligentie’
Emotionele intelligentie wordt doorgaans gedefinieerd als het vermogen om je eigen emoties en die van anderen waar te nemen, te interpreteren en te reguleren. Goleman besteedde in de loop der jaren ook steeds meer aandacht aan het belang van emotionele intelligentie voor leiders: ‘De meest effectieve leiders hebben één ding gemeen: ze hebben een hoge mate van wat bekend is geworden als emotionele intelligentie. Het is niet dat IQ en technische vaardigheden irrelevant zijn. Ze doen er wel toe, maar het zijn vooral instapvereisten voor leidinggevende functies.’
In de loop der jaren is emotionele intelligentie uitgegroeid tot een vereiste voor zowel leidinggevenden als werknemers. Uit onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat emotionele intelligentie de sterkste voorspeller is van prestaties. In een ander onderzoek gaf 71 procent van de werkgevers aan dat ze meer waarde hechtten aan EQ dan aan IQ. Volgens de ondervraagden bleven de werknemers met een hoge emotionele intelligentie kalmer onder druk, toonden ze empathie voor hun collega’s en losten ze conflicten effectiever op.
Vijf domeinen
Hoewel Goleman oorspronkelijk vijf domeinen binnen emotionele intelligentie onderscheidde, bracht hij dit in zijn boek The New Leaders.Transforming the Art of Leadership terug tot vier: zelfbewustzijn, zelfmanagement, sociaal bewustzijn en relatiemanagement. Deze worden hieronder kort toegelicht.
- Zelfbewustzijn
Zelfbewustzijn vormt de kern van alles. Het omvat het vermogen om niet alleen je sterke en zwakke punten te begrijpen, maar ook om je krachtige en kwetsbare emoties te herkennen en je bewust te zijn van het effect dat ze hebben op jouzelf en de prestaties van het team.
- Zelfmanagement
Dit is het vermogen om je emoties te beheersen, vooral in stressvolle situaties, en ondanks tegenslagen een positieve kijk te behouden. Leiders met een gebrek aan zelfmanagement vertonen reactief gedrag en hebben het moeilijker om hun impulsen onder controle te houden.
- Sociaal bewustzijn
Hoewel het belangrijk is om je eigen emoties te begrijpen en te beheersen, moet je ook aandacht houden voor de omgeving waarin je werkt. Sociaal bewustzijn beschrijft het vermogen om de emoties van anderen en de dynamiek binnen de organisatie te herkennen. Leiders met een hoge mate van sociaal bewustzijn zijn over het algemeen zeer empathisch ingesteld. Ze streven ernaar de gevoelens en perspectieven van hun collega’s te begrijpen, waardoor ze effectiever kunnen communiceren en samenwerken. - Relatiemanagement
Dit is het vermogen om anderen te beïnvloeden, te coachen en te begeleiden, en conflicten effectief op te lossen. Sommigen geven er de voorkeur aan conflicten te vermijden, maar het is juist van groot belang om problemen op de juiste manier aan te pakken.
Balans
Ook trainer, therapeut en schrijver Sjaak Overbeeke geeft aan dat emotionele intelligentie een onmisbare eigenschap is bij leiders. Hij omschrijft EQ als een goede balans tussen voelen, denken en doen. ‘Onder voelen versta ik het vermogen om je helemaal open te stellen voor alle gevoelens die er zijn, zowel bij anderen als bij jezelf. Onder doen valt het waarnemen en aangrijpen van kansen en mogelijkheden. En onder denken versta ik het vermogen om het grotere plaatje te kunnen zien. Daaronder valt bijvoorbeeld ook relativeringsvermogen’, aldus Overbeeke.
Het is echter ook weer niet zo dat IQ helemaal geen rol speelt. Overbeeke zegt hierover: ‘Met IQ kom je een organisatie binnen en met EQ kom je een organisatie door. Beide zijn van groot belang.’ Het is vaak nog een hele puzzel om een goede combinatie te vinden van doelgericht (IQ) en mensgericht (EQ) leiderschap. ‘We laten ons nog weleens misleiden door mensen met een grote doelkwaliteit. Dat zijn dikwijls de zelfverzekerde leiders, de mensen met grote praatjes. Daarbij wordt dan meestal voorbijgegaan aan de schade die ze aanrichten door hun gebrek aan empathisch vermogen.’
‘We laten ons nog weleens misleiden door mensen met een grote doelkwaliteit. Dat zijn dikwijls de zelfverzekerde leiders’
Geheime kracht
Veel mensen vragen zich af of emotionele intelligentie iets is dat ontwikkeld kan worden. Het goede nieuws is: ja dat kan. Overbeeke deed er zelf onderzoek naar. Niet elke leider heeft hier echter oog voor. ‘Het begint bij de vraag of je jezelf verder zou moeten ontwikkelen. Bij veel mensen waarvan de balans niet goed genoeg is, zie je dat ze er niet mee bezig zijn’, zegt Overbeeke.
Langdurige training en herhaling zijn volgens Overbeeke noodzakelijk voor de ontwikkeling van je EQ. ‘Door herhaling ontstaat er als het ware een nieuwe empathiespier. Die spier kan vervolgens verder getraind worden. Je kan het vergelijken met trainen in een sportschool.’
Er zijn op dit gebied verschillende coachingstrajecten en opleidingen mogelijk. De een doet het via NLP (Neuro Linguïstisch Programmeren), de ander via EFT (Emotionally Focused Therapy ) of Tantra. ‘Welke vorm van persoonlijke ontwikkeling en zelfreflectie je ook kiest, je EQ zal er altijd verder door ontwikkeld worden’, aldus Overbeeke.
