Topman Steven van Rijswijk van ING houdt voet bij stuk. Milieudefensie wil dat de bank de uitstoot halveert en de kredietverlening aan vervuilende bedrijven binnen een jaar stopt. Gebeurt dit niet, dan stapt de belangenclub naar de rechter. De schade aan het milieu is immers te hoog.
Deze eis gaat de ceo van ING te ver. Als de bank van de een op de andere dag met de financiering van olie en gas stopt, zou dat de 80 procent van de wereld die nog altijd op fossiele brandstoffen kookt, rijdt of verwarmt, ernstig schaden, meent hij. De transitie gaat nu eenmaal niet zo snel.
Van Rijswijk lijkt diverse belangen te hebben afgewogen, hoewel Milieudefensie haar wensen niet vervuld ziet. Bovendien stelt zij, de schade aan het milieu raakt iedereen, omdat door de financiering de afhankelijkheid van olie en gas in stand blijft en de schade aan het klimaat ook. Wie in dit voorbeeld ook gelijk heeft of krijgt, het lijkt erop dat er geen winnaars zijn.
Lees ook: Wat de klimaatzaak tegen ING zo opvallend maakt
Begrensde rationaliteit
Zo gaat het vaker. Ceo’s moeten over maatschappelijk hete hangijzers als klimaat, economie, gelijkheid en welzijn dagelijks besluiten nemen. Om dat goed te kunnen doen, zullen ze uit verschillende hoeken informatie moeten vergaren, zowel binnen als buiten het bedrijf. Vervolgens wordt al deze informatie rationeel gewogen en volgt een besluit, bij voorkeur goed voor het bedrijf en goed voor de maatschappij.
Bij dat rationele wegen gaat het vaak mis. In de besluitvorming is namelijk altijd sprake van een zogeheten bounded rationality, ofwel begrensde rationaliteit. Hierbij komt het erop neer dat niet alle informatie altijd beschikbaar is of niet op hetzelfde moment, maar het gaat er ook over dat mensen nu eenmaal routines hebben en als vanzelfsprekend de bekende en veilige keuzes maken.
Kortom: zo rationeel zijn we helemaal niet. We hebben immers onze gevoelens, onze aannames, onze meningen en ons eigen belang, soms zelfs vriendjes die we graag hun zin geven.
We hebben allemaal, en dus ook de ceo’s, een confirmation bias. Oftewel, we hebben de neiging om onze eigen ideeën en overtuigingen meer waarde toe te kennen dan de ideeën en overtuigingen van anderen. Filosoof Lammert Kamphuis noemt dit ‘verslaafd aan ons eigen gelijk’.
Zweedse Tesla staking
Zo kan het dat de aandeelhouders de grootste stem krijgen in een besluit, ook al zijn ze een van de belanghebbenden. Uit een onderzoek dat Harvard Business Review afgelopen weekend publiceerde, blijkt dat we wereldwijd vinden dat werknemers, klanten en toekomstige generaties de grootste stem moeten krijgen, terwijl dat in werkelijkheid de aandeelhouders zijn.
Een recent voorbeeld van de focus op aandeelhouderswaarde, is de staking die al drie maanden gaande is in de Zweedse fabriek van Tesla. Ruim 130 automonteurs legden eind oktober het werk neer, omdat het bedrijf van Elon Musk niet wil onderhandelen over een cao en ze volgens Amerikaanse standaarden – zes dagen per week en overwerk – moeten werken. Intussen zijn ook de schoonmakers, postbezorgers en Deense havenarbeiders die met Tesla werken, solidair aan de staking, maar nog altijd beweegt Musk niet.
Lees ook: Staking bij Tesla in Zweden breidt zich uit als een olievlek: 5 vragen
Toegegeven, elke partij heeft zijn eigen perspectief. Het ligt er maar aan in welke bubbel die zit. Vanuit die bubbel probeert iedereen zijn eigen winst te maximaliseren, of dit nu een goed doel is, een bedrijf of werknemers zijn.
De consequentie is dat wanneer iedereen voor de eigen winst gaat, alle belanghebbenden elkaar voortdurend verdringen en uitsluiten, met negatieve gevolgen voor het te bereiken doel. De enige manier om dit te voorkomen is dat iedereen evenveel aandacht en spreektijd krijgt van de ceo die het besluit neemt.
Eenzaam aan de top
Bij Tesla gaat dit niet lukken. De ceo is ook de grootste aandeelhouder en heeft vaker aangetoond verslaafd te zijn aan zijn eigen gelijk. Maar de meeste grote bedrijven die een maatschappelijk belang dienen, zouden met meer distantie een besluit moeten kunnen nemen. We verwachten dat ook van ze. Uit het onderzoek in Harvard Business Review komt naar voren dat 75 procent vindt dat bedrijven de primaire taak hebben goed te doen voor de maatschappij.
Maar goed, hoe doe je dat als ceo? Het is eenzaam aan de top en iedereen wil wat van je of geeft je bij complexe besluiten gelijk. Het begint dan ook met het organiseren van je eigen tegenspraak.
Daarnaast is het van belang dat echt goed en zonder oordeel wordt geluisterd naar alle belanghebbenden en zodoende wordt begrepen waar het probleem zit. Vaak blijkt dan dat de meningen en wensen niet zo zwart-wit zijn, of helemaal niet zo tegengesteld zijn.
Bij Tesla zijn de Zweedse medewerkers bijvoorbeeld erg trots op het bedrijf, ondanks de maandenlange staking. Ze onderschrijven ook de koers van Musk, staat te lezen in The New York Times. En zelfs in de zaak rondom de gezondheidsschade die Tata Steel heeft op de omwonenden, blijkt dat de omwonenden de fabriek niet willen sluiten. Ze willen alleen een schone fabriek, zegt Marcel Levi, voorzitter van de Expertgroep Gezondheid IJmond, deze week in NRC.
Wordt er echt naar elkaar geluisterd, dan hoeft het belang over de toekomst van het bedrijf, de economie in de regio IJmond, het klimaat en de gezondheid van de mensen, helemaal niet met elkaar te contrasteren. Wie weet blijken ze zelfs goed samen te gaan. Of ING en Milieudefensie er ook op deze manier uit kunnen komen, moet blijken. De volgende stap lijkt nu de rechter.
Lees ook: De Tata Steel-ceo had een reprimande van zijn zus nodig om te veranderen; geef elke leider zo’n zus
