Veertig jaar geleden begint ASML met een kansloos businessplan, veertig mensen en een apparaat in experimentele fase. Inmiddels telt het bedrijf meer dan 42.000 werknemers, verspreid over zestig landen, en ligt de omzet boven de 20 miljard euro.
Het Brabantse bedrijf levert 90 procent van de hypercomplexe apparaten waarmee chips worden gemaakt, de lithografiemachines. De nieuwste serie machines, met de omvang van een huis van twee verdiepingen en een geschat prijskaartje zo’n 400 miljoen euro, zijn nog niet af. Maar ze zijn al wel verkocht.
Het geheim van dit wereldwijde succes is een laserscherpe focus op één product, verklaart NRC-journalist Marc Hijink in zijn portret van ASML. Jarenlang heeft hij de hightech multinational gevolgd, van binnen en buiten. Hij reconstrueert de geschiedenis in zijn boek Focus, de wereld van ASML, dat recent de shortlist haalde voor Managementboek van het Jaar 2024.
ASML is niet bang voor fouten
Als de machines de hoofdzaak zijn, dan is de rest bijzaak. Ook dat blijkt uit het portret dat Hijink heeft geschreven. Wat geen acute deadline heeft, wordt bij ASML over het hoofd gezien. Het patroon dat hierdoor ontstaat: het moet eerst goed fout gaan, voordat er iets verandert.
‘Het gaat er niet om fouten te voorkomen, maar hoe je je fouten managet’, is de slogan van de legendarische technologische topman, Martin van den Brink. Hij is niet alleen de man achter de succesvolle focus van ASML, maar ook de stichter van de brandbluscultuur.
Voor MT/Sprout focussen we op drie blinde vlekken van ASML en hoe ze zijn gemanaged.
#1 Patenten zijn een wapen
Nikon is voor 2000 nog een belangrijke concurrent van ASML. Maar wanneer zelfs de Japanse grote namen zoals Seiko Epson en Sony de chipmachines van ASML gaan gebruiken, wordt het Nikon te gortig. Het bereidt in het grootste geheim een aanval voor.
In december 2001 beschuldigt het ASML van het overtreden van dertien patenten. De aanklacht wordt bij Amerikaanse instanties ingediend. Doug Dunn, ceo op dat moment, vindt de aanklacht ’s ochtends op zijn bureau. ‘Hij is compleet overdonderd: Nikon heeft de aanklacht een jaar voorbereid, in Veldhoven weten ze van niets’, schrijft Hijink.
Als in de VS ook maar één patentovertreding wordt erkend, dan mag ASML geen chipmachines meer leveren aan Amerikaanse chipfabrikanten. ‘Dat zou het Nederlandse bedrijf nooit overleven.’ Advocaten vertellen de ceo dat Nikon erop uit is om ASML ‘te vernietigen’.
Lees ook: ASML: van spin-off van Philips naar speelbal in chipoorlog met China
Slag gewonnen
Het onderzoek valt gunstig uit voor ASML. Nikon schikt voor 87 miljoen dollar. Het besef dat kennis beschermen bittere noodzaak is, komt binnen, schrijft Hijink. ‘De Nikon-zaak schudt de Veldhovenaren ruw wakker: het bedrijf heeft in zijn beginjaren veel te weinig aandacht besteed aan het intellectueel eigendom. De focus lag op uitvinden, niet op het vastleggen van die uitvindingen. Dat was ronduit naïef.’
‘ASML was nog een jonge onderneming. Je moest alles tegelijk doen’, constateert Dunn achteraf. ‘We hadden de slimste mensen, ze wilden de beste machine ter wereld maken en verzamelden daarvoor de beste ideeën. Al die ideeën ook nog tot in detail moeten opschrijven is vervelend. Hoeveel tijd besteed jij nou aan je belastingaangifte? Boring!’
Het bedrijf heeft er wel van geleerd. Wanneer Nikon in 2017 nieuwe rechtszaken aanspant over patenten, is ASML uitstekend voorbereid.
#2 Cyberaanval is geen bijzaak
‘ASML doet van oudsher weinig moeite om technische gegevens te beschermen. De kennis is verspreid over een groot aantal verschillende schakels, intern en in het netwerk van toeleveranciers’, zo staat in het boek te lezen.
‘De meeste ingenieurs werken maar aan een klein onderdeel, één puzzelstukje waar ze alles van afweten. De lithografiemachines zijn zo complex – om te ontwerpen, te produceren en aan de praat te houden – dat er niet één blauwdruk is om een draaiend systeem op te leveren.’
Al weet niemand hoe ASML’s machines precies werken, het bedrijf wordt wel gewaarschuwd dat het hierin naïef is. Zo vindt de raad van commissarissen dat ASML ‘een hoger hek’ moet bouwen om zijn intellectuele eigendommen.
Een hack in 2015 geeft ze gelijk. Een medewerker in San Diego ruikt onraad zodra de netwerken van ASML en dochterbedrijf in lichtbronnen Cymer op elkaar aangesloten worden. ‘Er probeert iemand binnen te komen, via een verkeerd wachtwoord. Is er soms iets mis?’
Lees ook: Waarom ze bij ASML innoveren met mensen met autisme en ADHD
Achterdeurtje opengezet
Ja, er is iets mis. Meerdere beveiligingsbedrijven worden ingevlogen om de schade te inventariseren, ook in de VS. Het onderzoek duurt weken. Veiligheidsexperts zijn ervan overtuigd dat Chinese hackgroepen op zoek zijn naar documenten over lithografiemachines.
‘De hackers hebben een achterdeurtje ingebouwd en toegang verkregen tot gebruikersnamen en wachtwoorden. De buitgemaakte informatie wordt in zipbestanden weggesluisd via computeradressen in Japan.’
‘Cymer is in mei 2013 overgenomen, de inbraak wordt begin 2015 gemeld door website Tweakers. In theorie hebben de hackers dus lange tijd in het bedrijfsnetwerk kunnen rondneuzen. Volgens ASML werd de inbraak snel gestopt en is er geen bewijs gevonden dat er waardevolle gegevens gestolen zijn.’
De inbraak drukt het bedrijf wel met de neus op de feiten: de beveiliging van de netwerken schiet schromelijk tekort. Een nieuw securityteam neemt zich voor ‘de dijken te verhogen’. Het veiligheidsteam groeit van tien naar driehonderd mensen.
Dat is ook hard nodig. In 2022 gaat het bij ASML inmiddels over 2.800 cyberincidenten, variërend van aanvallen met gijzelsoftware tot pogingen om intellectueel eigendom te stelen.
Lees ook: ASML heeft de beste reputatie van Nederland
#3 Logistiek is geen projectje
ASML groeit in 2021 zo extreem hard dat ‘het overal kraakt’. Eind juli wordt de laatste hand gelegd aan een nieuw logistiek centrum op de campus in Veldhoven, 5L. Het is een technisch hoogstandje waarin alle flows worden samengevoegd, van onderdelen opslaan tot geassembleerde systemen verpakken voor transport.
Dit nieuwe centrum legt ASML volledig lam. ‘De software sluit niet aan op die van de fabriek, maar eigenlijk gaat alles fout wat er fout kan gaan. Er kan niets in en er kan niets uit.’ Buiten staat een lange rij trucks van toeleveranciers. Boze chauffeurs draaien om of leven zich uit op Twitter. ‘Het grootste k#tadres van Nederland, ASML 5L’, twittert een trucker.
Een gebrek aan onderdelen is wel het laatste wat de wereld nodig heeft in tijden van acute chiptekorten. ASML voelt de verantwoordelijkheid van de hele chipindustrie op zich wegen. Het mobiliseert duizenden medewerkers in augustus. ‘Vrijwilligers uit alle hoeken van het bedrijf melden zich. Ze rennen heen en weer met pakbonnen en bubbeltjesplastic: als de software niet werkt, dan moet het maar met de hand.’
Risico’s onderschat
‘De hulpploegen dragen een geel hesje, blauwe hesjes zijn voor de echte logistieke medewerkers. Die hebben 5L al omgedoopt in ‘5 Hel’. Medewerkers in de fabriek waarschuwden al maanden van tevoren dat de verhuizing tot problemen zou leiden’, schrijft Hijink. Alleen dringen die noodsignalen niet door tot de directie.
Meer dan een kwartaal lang zorgt 5L voor ernstige vertraging. Maar de problemen veroorzaken ook veel stress bij medewerkers en kosten honderden miljoenen euro’s aan omzet. Om te weten wat er fout gaat, doet ASML uitgebreid onderzoek.
‘Mismanagement, is de conclusie: de risico’s zijn zwaar onderschat. Wat een ‘projectje’ leek voor de fabriek, was in feite een openhartoperatie voor het hele bedrijf. En dat zonder plan B, zonder een alternatief achter de hand.’
ASML besluit de logistieke organisatie meer te gaan stroomlijnen. Het beheer van voorraden wordt aangepakt met strak programmamanagement. En dat proces begint al bij het ontwerp van de machines. Dat project valt onder de vleugels van Van den Brink. ‘Uiteindelijk wil hij ook graag meer orde in de chaos, zolang er maar een beetje chaos overblijft.’
Focus – De wereld van ASML: Het machtsspel om de meest complexe machine op aarde is geschreven door Marc Hijink. Het boek is onder meer te bestellen via managementboek.nl.
