Winkelmand

Geen producten in de winkelwagen.

ASML: van spin-off van Philips naar speelbal in chipoorlog met China

Onder druk van de VS legt het kabinet de export van ASML naar China verder aan banden. Het bedrijf uit Veldhoven bouwt machines die chips maken en is daarin met afstand marktleider. Door die machtige positie is ASML nu speelbal in de wereldwijde chipoorlog met China.

wat is asml wat doet asml
Foto: ASML

ASML

Wat: Fabrikant van chipmachines
Sinds: 1984
Hoofdkantoor: Veldhoven
Ceo: Peter Wennink
Omzet: 21,2 miljard euro (2022)
Werknemers: 39.000 (2022)

ASML is in bijna vier decennia uitgegroeid tot het waardevolste bedrijf van Nederland. Op de beurs is de onderneming zo’n 230 miljard euro waard. Dat is vier keer zoveel als Heineken, een andere succesvolle multinational uit Nederland.

Maar qua naamsbekendheid lijkt het haast omgekeerd. De meesten weten dat Heineken een bierbrouwer is. Wat ASML doet, is bij minder mensen bekend.

Toch speelt het bedrijf uit het Veldhoven, onder de rook van Eindhoven, een sleutelrol in de technologie die we dagelijks gebruiken. Van smartphones en elektrische tandenborstels tot auto’s en spelcomputers.

Wat is ASML precies?

ASML staat voor Advanced Semiconductors Materials Lithography. Het bedrijf bouwt machines die computerchips maken. En daarin is het uitzonderlijk goed. De Nederlandse onderneming heeft wereldwijd zo’n 90 procent van de markt in handen en levert aan grote chipmakers als TSMC, Samsung en Intel. Zonder ASML geen chips.

Een computerchip heet ook wel een geïntegreerde schakeling. Dit is een blokje silicium waarop miljoenen of miljarden piepkleine elektronische schakelingen zitten. Die kunnen elektrische signalen verwerken zodat uiteindelijk een apparaat instructies kan uitvoeren.

Lees ook: Waarom ze bij ASML innoveren met mensen met autisme en ADHD

De schakelingen zijn duizenden keren kleiner dan een menselijke haar. Om die aan te brengen op het silicium gebruikt ASML licht. Deze techniek heet fotolithografie en lijkt op het afdrukken van foto’s in een donkere kamer.

Het ontwerp van een chip wordt vastgelegd op negatieven (‘maskers’), eentje voor elke laag van een chip. Licht valt door zo’n masker en via een stelsel van lenzen op een plak silicium. Daar zorgt het voor een chemische reactie op belichte plekken. Hoe korter de golflengte van het licht, hoe kleiner de details van de chip kunnen worden.

silicium schijf asml
Een schijf silicium, een zogeheten ‘wafer’. Foto AS ML

De machines die ASML levert, zijn ongeveer zo groot als een kleine bus. Ze vormen het hart van bijna elke chipfabriek. Een geavanceerd systeem kost gemiddeld 50 tot 70 miljoen euro. Het duurste model dat dit jaar op de markt komt, heeft een prijskaartje van 250 miljoen euro en bestaat uit zo’n honderdduizend onderdelen.

Hoe is ASML ontstaan?

ASML komt voort uit Philips. En wel uit het befaamde Natuurkundig Laboratorium, waar ook de cd is uitgevonden. Onderzoekers hebben daar in de jaren zeventig een nieuw soort machine ontwikkeld om chips te maken, de zogeheten wafer stepper. Die werkt met fotolithografie.

Philips heeft de machine ontwikkeld, omdat het chips nodig heeft voor zijn elektronische apparaten. Maar alleen produceren voor eigen gebruik kan niet uit. Het concern wil de machine daarom ook verkopen aan andere partijen. Voor de productie is alleen een peperdure fabriek nodig.

Lees ook: Zo werd Adyen groot

Philips gaat op zoek naar een partner. Diverse pogingen om samen te werken met concurrenten mislukken en het project sneuvelt bijna intern. Philips is dan nog een brede elektronicareus die schaakt op vele borden. Te veel geld stoppen in de chipmachines ziet het bestuur niet zitten. Bovendien zijn er al een stuk of tien gevestigde spelers op de markt.

Een doorbraak komt als Arthur Del Prado zich ermee bemoeit. Hij is de oprichter van Advanced Semiconductor Materials International (ASMI), een fabrikant van halfgeleiderapparatuur uit Bilthoven. Del Prado gebruikt zijn contacten in politiek Den Haag en overtuigt Philips om samen te investeren in een nieuwe Nederlandse speler in de chipindustrie. In 1984 ontstaat ASML als joint venture.

Was het bedrijf meteen een succes?

Nee. Het personeel stond niet bepaald te popelen om aan de slag te gaan. ‘Het voelde nog het meest als uitgesteld ontslag’, schreef het Eindhovens Dagblad ooit over de eerste 45 Philips-medewerkers die de overstap maken naar ASML. Ze doen hun werk in houten barakken naast een Philips-gebouw.

De beginjaren zijn roerig. Halverwege de jaren tachtig breekt er een mondiale crisis uit in de chipindustrie. In 1988 stapt ASMI uit de joint venture, omdat de ontwikkeling van de machines te veel geld kost. En een recessie begin jaren negentig kost ASML bijna de kop. Dankzij steun van de Nederlandse overheid, Europese subsidies en een noodlening van Philips weet ASML te overleven.

Hoe veroverde ASML de markt?

De aanhouder wint, ook in het geval van ASML. Meerdere concurrenten leggen het loodje door de crisis in de chipindustrie, waaronder het grote GCA uit de VS. ASML heeft in Philips een partner met diepe zakken en kan de machines verder blijven ontwikkelen.

Begin jaren negentig betaalt zich dat uit. De machines zijn dusdanig goed dat grote klanten als Samsung een krabbel zetten. De omzet schiet omhoog, van 198 miljoen gulden in 1992 naar 917 miljoen gulden in 1995.

Dat jaar gaat ASML naar de beurs, waarmee Philips wordt beloond voor de jarenlange inspanningen. ASML staat nu helemaal op eigen benen en heeft het kapitaal binnen om de hoge R&D-kosten te dragen.

In 2003 volgt een nieuwe doorbraak als ASML grote concurrenten Canon en Nikon te snel af is. Het Veldhovense bedrijf slaagt erin om chips te maken met immersielithografie. Daarbij zorgt een laagje water onder de lens voor een dunnere lichtstraal, en dus kleinere schakelingen op het silicium. Dit betekent snellere en energiezuinigere chips.

immersielithografie
Immersielithografie. Foto: AS ML

Nikon komt anderhalf jaar na ASML met een immersiemachine op de markt en Canon bijna drie jaar later. Bovendien zijn de machines van ASML modulair opgebouwd, zodat de nieuwe toepassing zo in de bestaande systemen van klanten kan worden gemonteerd. ASML breidt zijn voorsprong snel uit en heeft in 2007 twee derde van de chipmachinemarkt in handen.

Door gerichte overnames van toeleveranciers en concurrenten verstevigt ASML zijn positie. Denk aan Silicon Valley Group (2000), Brion (2007), Cymer (2013) en Hermes Microvision (2016).

Via een partnerprogramma laat ASML bovendien klanten meebetalen aan het peperdure onderzoek naar nieuwe technologie. Samsung, Intel en TSMC kopen zich in bij het Veldhovense bedrijf. Zo laat ASML zijn belangrijkste klanten direct meeprofiteren.

Lees ook: Zo maakte Phil Knight van Nike een wereldmerk

Hoe staat het er nu voor?

ASML staat op eenzame hoogte. Geen enkel bedrijf kan tippen aan de expertise van de Veldhovenaren in het maken van chipmachines. Dat is terug te zien in de omzet. Die kwam in 2022 uit op 21,2 miljard euro. Onder de streep bleef er een nettowinst over van 5,6 miljard euro.

Dat komt voor een belangrijk deel door een nieuwe technologie waar ASML mee pronkt, de zogeheten EUV-machines. Deze maken gebruik van extreem ultraviolet licht om nog dunnere lijntjes op chips te schrijven.

De ontwikkeling hiervan heeft meer dan twintig jaar gekost en ging niet zonder slag of stoot. Maar nu plukt ASML de vruchten van de investeringen. Afgelopen jaar verkocht het bedrijf 40 EUV-machines die per stuk 130 miljoen euro kosten. Het bedrijf werkt aan een nog geavanceerder model met een prijskaartje van 250 miljoen euro. Intel heeft daarvoor al een order geplaatst.

asml euv machine
De NXE:3400B is een van de nieuwste chipmachines van ASML. Foto: AS ML

ASML is de enige ter wereld die EUV-machines kan maken. Die extreem gecompliceerde apparaten staan aan de basis van de volgende generatie chips: nog sneller en nog energiezuiniger. Het bedrijf uit Veldhoven bepaalt in feite het tempo van de technologische vooruitgang.

De EUV-technologie is zelfs zo waardevol dat ASML een speelbal is geworden in het politieke conflict tussen de VS en China. De Amerikanen willen de technologische opmars van de Chinezen afremmen en zetten druk op de Nederlandse regering om geen EUV-machines naar China uit te voeren.

Begin 2023 bereikten de VS, Nederland en Japan een akkoord om de uitvoer van chipmachines verder te beperken. ASML mag ook geavanceerde DUV-machines, de voorloper van EUV, niet verkopen aan China.

Maar ook zonder Chinese inkomsten kachelt ASML vrolijk door. Het bedrijf is in 2022 doorgegroeid naar 39.000 werknemers en verwacht een omzetgroei van nog eens 25 procent, geholpen door het wereldwijde chiptekort.

En dan wil de EU ook nog eens miljarden pompen in Europese chipfabrieken. Daarin komen ongetwijfeld machines van ASML te staan. Het bedrijf uit Veldhoven heeft met de EUV-technologie een voorsprong van zeker twee decennia op de concurrentie. Voorlopig kan niemand de spin-off van Philips bedreigen.

Mogelijke wisseling van de wacht bij ASML

ASML staat mogelijk aan de vooravond van een bestuurswissel. Ceo Peter Wennink en cto Martin van den Brink bereikten in april 2022 de leeftijd van 65 jaar. In overleg met de raad van commissarissen is besloten hun termijn met twee jaar te verlengen in plaats van met de gebruikelijke vier jaar, meldt De Telegraaf op basis van ingewijden.

Dat wijst erop dat Wennink en Van den Brink binnenkort mogelijk afzwaaien. Headhunter Egon Zehnder zou al op zoek zijn naar opvolgers.

Wennink nam op 1 juli 2013 het stokje over van Eric Meurice. Hij werkt sinds 1999 voor ASML. Dat jaar kwam hij aan boord als executive vice president en cfo. Voor die tijd was hij actief als partner bij Deloitte waar hij zich had toegelegd op de chipindustrie.

MT/Sprout sprak in 2019 met Wennink. Dat jaar eindigde ASML voor het eerst als nummer 1 in de MT500, een ranglijst van Nederlandse bedrijven met de beste reputatie. In 2020 en 2021 pakte ASML ook de koppositie.

Zakelijke beslissers roemen de chipmachinemaker om zijn productleiderschap, klantgerichtheid en uitvoering.

Dagelijks de nieuwsbrief van Startups & Scaleups ontvangen?



Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

‘We hebben maar een paar klanten en daar werken we intensief mee. We zijn elke dag in de fabriek van onze klanten zoals Intel, Samsung en TSMC’, aldus Wennink. ‘Je moet je realiseren dat we in een wereldwijd ecosysteem werken van leveranciers, klanten en kennisinstellingen. In dit systeem heeft iedereen een eigen rol. We zijn afhankelijk van elkaar en we vertrouwen elkaar. Dat vertrouwen zorgt voor een hechte samenwerking.’

Lees het volledige interview met Peter Wennink van ASML.

Vragen over ASML

Waar staat de afkorting ASML voor?

ASML is officieel geen afkorting. Het bedrijf is in 1984 ontstaan als joint venture van Philips en het Nederlandse halfgeleiderbedrijf Advanced Semiconductor Materials International (ASMI). Het nieuwe bedrijf kreeg de naam ASM Lithography.

Is ASML van Philips?

Nee, ASML staat sinds de beursgang in 1995 op eigen benen. Philips verkocht toen een groot deel van zijn belang in de chipmachinefabrikant. In 2000 deed Philips nog eens een pluk aandelen van de hand.

ASML is in 1984 wel mede opgericht door Philips, samen met het Nederlandse halfgeleiderbedrijf ASM International.

Wat doet ASML?

ASML maakt geavanceerde machines die chips kunnen maken. Ze zijn ongeveer zo groot als een bus en maken gebruik van licht om elektronische schakelingen op silicium te printen. Dit heet lithografie.

De machines zijn er in twee smaken.

  • Diep ultraviolet (DUV) – De DUV-machines zijn het werkpaard van de chipindustrie. Ze maken chips voor veel alledaagse apparaten zoals auto’s, wasmachines en beveiligingscamera’s.
  • Extreem ultraviolet (EUV) – De EUV-machines zijn het neusje van de zalm. Deze kunnen nog kleinere en krachtigere chips maken en kosten minstens 100 miljoen euro per stuk.

Een chipmachine van ASML ziet er zo uit:

asml euv machine

Wat is het verschil tussen ASML en ASMI?

ASMI is een leverancier van productiemachines voor de halfgeleiderindustrie. Het bedrijf levert onder meer machines voor het prepareren van wafers, ronde siliciumschijven waarop chips worden geprint. ASMI is in 1964 opgericht door Arthur del Prado en is tegenwoordig gevestigd in Almere.

ASML is in 1984 ontstaan als joint venture van ASMI en Philips. Het bedrijf produceert machines die chips printen op wafers. Het hoofdkantoor van ASML staat in Veldhoven, onder de rook van Eindhoven.

Wanneer ging ASML naar de beurs?

Philips bracht ASML op 16 maart 1995 naar de beurs. 60 procent van de aandelen werden genoteerd aan de Nasdaq-beurs in New York, de rest ging naar de beurs in Amsterdam. De beursgang leverde Philips zo’n 200 miljoen gulden op.

Hoeveel mensen werken er bij ASML?

Eind 2022 had ASML 39.086 fte in dienst, blijkt uit het jaarverslag. Dat is ruim 7.000 fte meer dan een jaar daarvoor.

De werknemers zijn als volgt verdeeld over het bedrijf:

  • 18.854 – operations
  • 14.181 fte – R&D
  • 6.051 fte – sales en support

Hoe is de bedrijfscultuur bij ASML?

ASML krijgt op reviewsite Glassdoor een gemiddelde beoordeling van 4,1 van de 5 sterren. 85 procent van de (oud-)werknemers zou het bedrijf aanbevelen aan kennissen. 95 procent waardeert ceo Peter Wennink.

Werknemers prijzen de mogelijkheden om jezelf te ontwikkelen binnen het bedrijf. Het salaris en de arbeidsvoorwaarden zijn dik in orde, de bedrijfscultuur wordt als prettig ervaren.

Wel is de werkdruk hoog. Ook vinden sommige werknemers het bedrijf te groot. Daardoor is het lastig om dingen te veranderen.

Wat verdien je bij ASML?

De salarissen bij ASML zijn uiteraard niet openbaar. Via reviewsite Glassdoor hebben (oud)-werknemers gedeeld wat ze verdienen bij de chipmachinefabrikant:

  • Architect: 84.853 euro bruto per jaar
  • Project manager: 83.773 euro
  • Senior design engineer: 81.414 euro
  • Product owner: 72.552 euro
  • Project leader: 71.446 euro
  • Engineer: 67.092 euro
  • Senior software engineer: 65.335 euro
  • Applications engineer: 61.431 euro
  • Software design engineer: 60.487 euro
  • Design engineer: 60.119 euro
  • Project coordinator: 59.676 euro
  • Mechanical engineer: 57.423 euro
  • Software engineer: 55.000 euro
  • Manufacturing engineer: 53.665 euro
  • Industrial engineer: 54.386 euro
  • Production engineer: 47.076 euro
  • System install engineer: 43.003 euro

Hoeveel verdient de ceo van ASML?

Ceo Peter Wennink van ASML kon in 2021 een beloning van 11,5 miljoen euro bijschrijven, blijkt uit onderzoek van het Financieele Dagblad. Zijn basissalaris bedroeg iets meer dan 1 miljoen euro. De rest bestond uit variabele bonussen, die dankzij de gestegen beurskoers van ASML hoger uitpakten dan verwacht.

Financieel directeur Roger Dassen van ASML ontving in 2021 een hogere beloning dan Wennink. Hij kon in totaal 20,1 miljoen euro bijschrijven.