ASML: van spin-off van Philips naar speelbal in chipoorlog met China

ASML is in bijna vier decennia uitgegroeid tot het waardevolste bedrijf van Nederland. Op de beurs is de onderneming zo’n 230 miljard euro waard. Dat is vier keer zoveel als Heineken, een andere succesvolle multinational uit Nederland.

Maar qua naamsbekendheid lijkt het haast omgekeerd. De meesten weten dat Heineken een bierbrouwer is. Wat ASML doet, is bij minder mensen bekend.

Toch speelt het bedrijf uit het Veldhoven, onder de rook van Eindhoven, een sleutelrol in de technologie die we dagelijks gebruiken. Van smartphones en elektrische tandenborstels tot auto’s en spelcomputers.

Wat is ASML precies?

ASML staat voor Advanced Semiconductors Materials Lithography. Het bedrijf bouwt machines die computerchips maken. En daarin is het uitzonderlijk goed. De Nederlandse onderneming heeft wereldwijd zo’n 90 procent van de markt in handen en levert aan grote chipmakers als TSMC, Samsung en Intel. Zonder ASML geen chips.

Een computerchip heet ook wel een geïntegreerde schakeling. Dit is een blokje silicium waarop miljoenen of miljarden piepkleine elektronische schakelingen zitten. Die kunnen elektrische signalen verwerken zodat uiteindelijk een apparaat instructies kan uitvoeren.

Lees ook: Waarom ze bij ASML innoveren met mensen met autisme en ADHD

De schakelingen zijn duizenden keren kleiner dan een menselijke haar. Om die aan te brengen op het silicium gebruikt ASML licht. Deze techniek heet fotolithografie en lijkt op het afdrukken van foto’s in een donkere kamer.

Het ontwerp van een chip wordt vastgelegd op negatieven (‘maskers’), eentje voor elke laag van een chip. Licht valt door zo’n masker en via een stelsel van lenzen op een plak silicium. Daar zorgt het voor een chemische reactie op belichte plekken. Hoe korter de golflengte van het licht, hoe kleiner de details van de chip kunnen worden.

De machines die ASML levert, zijn ongeveer zo groot als een kleine bus. Ze vormen het hart van bijna elke chipfabriek. Een geavanceerd systeem kost gemiddeld 50 tot 70 miljoen euro. Het duurste model dat dit jaar op de markt komt, heeft een prijskaartje van 250 miljoen euro en bestaat uit zo’n honderdduizend onderdelen.

Hoe is ASML ontstaan?

ASML komt voort uit Philips. En wel uit het befaamde Natuurkundig Laboratorium, waar ook de cd is uitgevonden. Onderzoekers hebben daar in de jaren zeventig een nieuw soort machine ontwikkeld om chips te maken, de zogeheten wafer stepper. Die werkt met fotolithografie.

Philips heeft de machine ontwikkeld, omdat het chips nodig heeft voor zijn elektronische apparaten. Maar alleen produceren voor eigen gebruik kan niet uit. Het concern wil de machine daarom ook verkopen aan andere partijen. Voor de productie is alleen een peperdure fabriek nodig.

Lees ook: Zo werd Adyen groot

Philips gaat op zoek naar een partner. Diverse pogingen om samen te werken met concurrenten mislukken en het project sneuvelt bijna intern. Philips is dan nog een brede elektronicareus die schaakt op vele borden. Te veel geld stoppen in de chipmachines ziet het bestuur niet zitten. Bovendien zijn er al een stuk of tien gevestigde spelers op de markt.

Een doorbraak komt als Arthur Del Prado zich ermee bemoeit. Hij is de oprichter van Advanced Semiconductor Materials International (ASMI), een fabrikant van halfgeleiderapparatuur uit Bilthoven. Del Prado gebruikt zijn contacten in politiek Den Haag en overtuigt Philips om samen te investeren in een nieuwe Nederlandse speler in de chipindustrie. In 1984 ontstaat ASML als joint venture.

Was het bedrijf meteen een succes?

Nee. Het personeel stond niet bepaald te popelen om aan de slag te gaan. ‘Het voelde nog het meest als uitgesteld ontslag’, schreef het Eindhovens Dagblad ooit over de eerste 45 Philips-medewerkers die de overstap maken naar ASML. Ze doen hun werk in houten barakken naast een Philips-gebouw.

De beginjaren zijn roerig. Halverwege de jaren tachtig breekt er een mondiale crisis uit in de chipindustrie. In 1988 stapt ASMI uit de joint venture, omdat de ontwikkeling van de machines te veel geld kost. En een recessie begin jaren negentig kost ASML bijna de kop. Dankzij steun van de Nederlandse overheid, Europese subsidies en een noodlening van Philips weet ASML te overleven.

Hoe veroverde ASML de markt?

De aanhouder wint, ook in het geval van ASML. Meerdere concurrenten leggen het loodje door de crisis in de chipindustrie, waaronder het grote GCA uit de VS. ASML heeft in Philips een partner met diepe zakken en kan de machines verder blijven ontwikkelen.

Begin jaren negentig betaalt zich dat uit. De machines zijn dusdanig goed dat grote klanten als Samsung een krabbel zetten. De omzet schiet omhoog, van 198 miljoen gulden in 1992 naar 917 miljoen gulden in 1995.

Dat jaar gaat ASML naar de beurs, waarmee Philips wordt beloond voor de jarenlange inspanningen. ASML staat nu helemaal op eigen benen en heeft het kapitaal binnen om de hoge R&D-kosten te dragen.

In 2003 volgt een nieuwe doorbraak als ASML grote concurrenten Canon en Nikon te snel af is. Het Veldhovense bedrijf slaagt erin om chips te maken met immersielithografie. Daarbij zorgt een laagje water onder de lens voor een dunnere lichtstraal, en dus kleinere schakelingen op het silicium. Dit betekent snellere en energiezuinigere chips.

Nikon komt anderhalf jaar na ASML met een immersiemachine op de markt en Canon bijna drie jaar later. Bovendien zijn de machines van ASML modulair opgebouwd, zodat de nieuwe toepassing zo in de bestaande systemen van klanten kan worden gemonteerd. ASML breidt zijn voorsprong snel uit en heeft in 2007 twee derde van de chipmachinemarkt in handen.

Door gerichte overnames van toeleveranciers en concurrenten verstevigt ASML zijn positie. Denk aan Silicon Valley Group (2000), Brion (2007), Cymer (2013) en Hermes Microvision (2016).

Via een partnerprogramma laat ASML bovendien klanten meebetalen aan het peperdure onderzoek naar nieuwe technologie. Samsung, Intel en TSMC kopen zich in bij het Veldhovense bedrijf. Zo laat ASML zijn belangrijkste klanten direct meeprofiteren.

Lees ook: Zo maakte Phil Knight van Nike een wereldmerk

Hoe staat het er nu voor?

ASML staat op eenzame hoogte. Geen enkel bedrijf kan tippen aan de expertise van de Veldhovenaren in het maken van chipmachines. Dat is terug te zien in de omzet. Die kwam in 2022 uit op 21,2 miljard euro. Onder de streep bleef er een nettowinst over van 5,6 miljard euro.

Dat komt voor een belangrijk deel door een nieuwe technologie waar ASML mee pronkt, de zogeheten EUV-machines. Deze maken gebruik van extreem ultraviolet licht om nog dunnere lijntjes op chips te schrijven.

De ontwikkeling hiervan heeft meer dan twintig jaar gekost en ging niet zonder slag of stoot. Maar nu plukt ASML de vruchten van de investeringen. Afgelopen jaar verkocht het bedrijf 40 EUV-machines die per stuk 130 miljoen euro kosten. Het bedrijf werkt aan een nog geavanceerder model met een prijskaartje van 250 miljoen euro. Intel heeft daarvoor al een order geplaatst.

ASML is de enige ter wereld die EUV-machines kan maken. Die extreem gecompliceerde apparaten staan aan de basis van de volgende generatie chips: nog sneller en nog energiezuiniger. Het bedrijf uit Veldhoven bepaalt in feite het tempo van de technologische vooruitgang.

De EUV-technologie is zelfs zo waardevol dat ASML een speelbal is geworden in het politieke conflict tussen de VS en China. De Amerikanen willen de technologische opmars van de Chinezen afremmen en zetten druk op de Nederlandse regering om geen EUV-machines naar China uit te voeren.

Begin 2023 bereikten de VS, Nederland en Japan een akkoord om de uitvoer van chipmachines verder te beperken. ASML mag ook geavanceerde DUV-machines, de voorloper van EUV, niet verkopen aan China.

Maar ook zonder Chinese inkomsten kachelt ASML vrolijk door. Het bedrijf is in 2022 doorgegroeid naar 39.000 werknemers en verwacht een omzetgroei van nog eens 25 procent, geholpen door het wereldwijde chiptekort.

En dan wil de EU ook nog eens miljarden pompen in Europese chipfabrieken. Daarin komen ongetwijfeld machines van ASML te staan. Het bedrijf uit Veldhoven heeft met de EUV-technologie een voorsprong van zeker twee decennia op de concurrentie. Voorlopig kan niemand de spin-off van Philips bedreigen.

Mogelijke wisseling van de wacht bij ASML

ASML staat mogelijk aan de vooravond van een bestuurswissel. Ceo Peter Wennink en cto Martin van den Brink bereikten in april 2022 de leeftijd van 65 jaar. In overleg met de raad van commissarissen is besloten hun termijn met twee jaar te verlengen in plaats van met de gebruikelijke vier jaar, meldt De Telegraaf op basis van ingewijden.

Dat wijst erop dat Wennink en Van den Brink binnenkort mogelijk afzwaaien. Headhunter Egon Zehnder zou al op zoek zijn naar opvolgers.

Wennink nam op 1 juli 2013 het stokje over van Eric Meurice. Hij werkt sinds 1999 voor ASML. Dat jaar kwam hij aan boord als executive vice president en cfo. Voor die tijd was hij actief als partner bij Deloitte waar hij zich had toegelegd op de chipindustrie.

MT/Sprout sprak in 2019 met Wennink. Dat jaar eindigde ASML voor het eerst als nummer 1 in de MT500, een ranglijst van Nederlandse bedrijven met de beste reputatie. In 2020 en 2021 pakte ASML ook de koppositie.

Zakelijke beslissers roemen de chipmachinemaker om zijn productleiderschap, klantgerichtheid en uitvoering.

Dagelijks de nieuwsbrief van Startups & Scaleups ontvangen?

E-mail *

Door je in te schrijven ga je akkoord met de algemene en privacyvoorwaarden.

Verstuur

‘We hebben maar een paar klanten en daar werken we intensief mee. We zijn elke dag in de fabriek van onze klanten zoals Intel, Samsung en TSMC’, aldus Wennink. ‘Je moet je realiseren dat we in een wereldwijd ecosysteem werken van leveranciers, klanten en kennisinstellingen. In dit systeem heeft iedereen een eigen rol. We zijn afhankelijk van elkaar en we vertrouwen elkaar. Dat vertrouwen zorgt voor een hechte samenwerking.’

Lees het volledige interview met Peter Wennink van ASML.

Dit artikel is geschreven door

Herwin Thole

Herwin Thole is chef redactie bij MT/Sprout. Hij schrijft over technologie en ondernemen. Stuur Herwin een e-mail.

Volg Herwin op LinkedIn Volg Herwin op Twitter