De Amerikaanse leiderschapsdeskundige Joseph Jaworski pleit voor liefde en betrokkenheid. “In het bedrijfsleven hebben we moeite met deze begrippen, maar als mens verlangen we nergens anders naar.”
Een gesprek met Joseph Jaworski voelt alsof je een oude bekende ontmoet. Hij is hartelijk, toont zich oprecht geïnteresseerd in zijn gesprekspartner. Hij oogt bovendien bijzonder fit voor iemand van 75 jaar. Dat zal wellicht te maken hebben met zijn dagelijkse taichi-oefeningen in het park of zijn bezoeken aan de sportschool.
De Amerikaanse leiderschapsdeskundige is een paar dagen in het land om een seminar voor te bereiden dat in mei plaatsvindt vanwege het 10-jarig bestaan van klooster Zin in Vught. Het is niet de eerste keer dat hij Nederland aandoet. Bestuurders als Tex Gunning (AkzoNobel) of Elmer Mulder (bestuursvoorzitter VUmc) zijn inmiddels goede bekenden van hem. Jaworski is onder de indruk van Nederlandse leiders. “Ik heb oprecht het gevoel dat vanuit Nederland een nieuwe leiderschapsbeweging kan ontstaan. Jullie staan open voor andere manieren van besturen en schrikken ook niet zo snel van termen als spiritualiteit.”
Open systeem
Kern van Jaworski’s theorie is dat de wereld een open systeem is, dat vooral uit relaties is opgebouwd. Alles en iedereen staat in verbinding met elkaar. Volgens hem is het daarbij vooral belangrijk om na te gaan welke dromen wij hebben. Waar verlangen wij naar? Wat zijn onze motieven en interesses? Bij welke activiteiten lijkt de tijd stil te staan en gaat alles vanzelf? Als we dat eenmaal weten, kan de reis naar de ware bestemming beginnen en zullen we veel onverwachte steun ontvangen, ook al is het een reis van vallen en opstaan.
Synchroniciteit, niet toevallig ook de titel van zijn grootste bestseller, is en blijft een van zijn lievelingsthema’s. Het begrip duidt volgens hem op het gevoel dat alles klopt, dat informatie op de juiste momenten binnenkomt en de communicatie onderling open en effectief verloopt.
Tornado
De voormalige topadvocaat vertelt hoe hij als 18-jarige na een zware tornado in Texas met een groep vrijwilligers tussen het puin naar overlevenden zocht. Er hing elektriciteit in de lucht, zegt hij, “de groep werd letterlijk één. Iedereen wist precies wat-ie moest doen. Het bewustzijn was buitengewoon scherp en de communicatie ging moeiteloos.”
Waarmee hij maar wil zeggen: “Dat het mogelijk is buitengewone resultaten te behalen blijkt vaak in crisissituaties. Maar ik heb het ook meegemaakt tijdens gewone rechtszaken als ik het gevoel had dat ik het bij het rechte eind had en voor rechtvaardigheid kon zorgen. Dan leken mijn ondervragingen bijna vanzelf te gaan.”
Watergate-affaire
Jaworski stamt uit een bekende Texaanse advocatenfamilie. Zijn vader was hoofdaanklager tijdens de Watergate-affaire. Deze nationale tragedie wakkerde zijn fascinatie voor het thema leiderschap aan. Hij vroeg zich af hoe het mogelijk was dat leiders de hun toevertrouwde macht zo konden misbruiken en hoe burgers hun gevoel van machteloosheid konden overwinnen om duurzame veranderingen te bewerkstelligen.
Hij leidde tijdens zijn carrière als advocaat een picture perfect bestaan, tot zijn eerste vrouw van hem wilde scheiden. Dat was het begin van een persoonlijke zoektocht die er uiteindelijk toe leidde dat hij in 1980 zijn advocatenpraktijk vaarwel zei en een leiderschapsinstituut oprichtte. Hij had geen enkel verstand van leiderschap, maar vanaf het moment dat hij het besluit nam, leken alle deuren voor hem open te gaan, vertelt hij. “Ik kreeg iedereen van naam en faam te spreken, iedereen wilde meehelpen.”
Dienend leiderschap
Jaworski is sterk beïnvloed door het werk van Robert Greenleaf, die het begrip dienend leiderschap introduceerde. Leidinggevenden stellen in deze visie niet hun eigenbelang voorop, maar zijn er voornamelijk om anderen te dienen. Dat kunnen de medewerkers van de organisatie zijn, maar ook aandeelhouders, klanten of de samenleving.
Te veel leiders zijn het contact met zichzelf kwijtgeraakt, zegt Jaworski. Net als hij zelf was in zijn jaren als advocaat. “Als je niet weet wie je bent en niet doet wat je voelt dat je moet doen, kun je anderen niet met je meenemen of inspireren”, vindt hij. Hij pleit ook voor meer samenwerking tussen leiders van overheden, kerken of bedrijven. “Veel conflicten ontstaan omdat je elkaar niet kent. Door samen te werken, zie je meer overeenkomsten dan verschillen en openen zich nieuwe mogelijkheden.”
De tijd is rijp voor nieuw leiderschap, stelt Jaworski dan ook. “Wij zullen nooit excelleren zolang wij bedrijven leiden alsof wij nog in het industriële tijdperk leven. Bureaucratie en hiërarchie creëren alleen een cultuur van angst en wantrouwen.”
Het is volgens hem een illusie te denken dat je passie en betrokkenheid bereikt als je medewerkers blijft benaderen als ‘human resources’. “In Amerika vinden wij het geen probleem om te zeggen dat wij zo goed zijn in onze sport omdat we er zo van houden. Of dat een basketbalteam van elkaar houdt. Maar in het bedrijfsleven zullen we termen als liefde of compassie nooit gebruiken, terwijl alle mensen hier juist naar verlangen.”
Zacht is keihard
Voor bedrijven is het cruciaal de spanning op te lossen tussen meetbare zaken als winst en moeilijker meetbare aspecten als betrokkenheid, aldus Jaworski. Wat wij van oudsher als zacht omschrijven is volgens hem namelijk keihard. “Je kunt niet excelleren in iets waar je niet om geeft.”
Maar hoe verklaart hij dan dat nog steeds veel organisaties worden gerund door leiders die wél hun eigenbelang voorop zetten en zichzelf bijvoorbeeld riante bonussen toebedelen? Ziet hij wel vooruitgang in de 30 jaar die hij al bezig is? “Ik zie steeds meer leiders opstaan die verschil willen maken, die zich niet alleen willen bezighouden met geld verdienen. Leiders die echte waarde willen creëren. Ik geloof dat bedrijven die louter de aandeelhouderswaarde of kortetermijnresultaten voor ogen hebben niet zullen standhouden. Duurzaam leiderschap is gebaseerd op echte waarden zoals integriteit.”
Hij ziet helaas nog veel angst in het bedrijfsleven. Er is de angst om fouten te maken, terwijl je die nodig hebt om te leren en je te ontwikkelen. Er is angst om echt te zeggen wat je ergens van vindt of angst om jezelf te zijn. Of simpelweg angst om je baan te verliezen. Angst werkt verlammend en zorgt voor een gevoel van machteloosheid, is Jaworski’s ervaring. “Wij denken ten onrechte dat wij het systeem niet kunnen veranderen. Maar wij zíjn het systeem. Als wij zelf veranderen, kan een team veranderen, de organisatie en uiteindelijk de wereld.”
Wie is Joseph Jaworski?
1934 geboren in Houston, Texas
1960–1980 werkzaam bij advocatenkantoor Bracewell & Patterson
1972 leiding over paardenfokkerij Circle J. Enterprises
1975 wordt lid van het zeer selecte American College of Trial Lawyers
1980 richt American Leadership Forum op
1990–1994 hoofd global scenario-planning bij Shell
1994 gaat naar MIT Center for Organizational Learning
1996 publicatie Synchroniciteit. De innerlijke weg naar leiderschap
2006 publicatie Presence, samen met Peter Senge
2010 werkt aan nieuw boek, dat later dit jaar verschijnt
