De kiem voor YouBeDo werd in 2007 gelegd. Van Loenen en zijn compagnon Bert van Ingen deelden een onbehagen over wat zij zagen als een chronische disbalans in de wereld. Ze konden niet bevatten hoe de mensheid er in honderdduizenden jaren niet in geslaagd was om de enorme overvloeden onderling eerlijk te verdelen.
YouBeDo doneert tot 12 procent van de verkoopprijs van een boek aan projecten van goede doelen. De koper bepaalt zelf welk project. Zo is er inmiddels meer dan 550.000 euro de goede kant op gestuurd.
Geld herverdelen
Uitgangspunt is om geld zoveel mogelijk te herverdelen, zegt Van Loenen. ‘In onze zoektocht kwamen we eigenlijk per ongeluk uit bij boeken: door de vaste boekenprijs kunnen we in die branche de concurrentie aan met hele grote spelers, omdat de verkoopprijzen op Nederlandse boeken vast liggen.’
‘Rond 2015 begon de grote groei en kwamen we in een gesprek met de accountant ook de aandelen aan de orde. Hét moment voor een stevige herbezinning en verdere verdieping: hoe zien de bedrijven van de toekomst eruit? Hoe trek je dat door in je bedrijfsstructuur? Na lang wikken en wegen viel de keuze op de coöperatievorm in een hedendaags jasje: steward ownership.
Steward ownership
Bij een steward owned bedrijf worden alle aandelen van een bedrijf ondergebracht in een stichting of een coöperatie, die daarmee officieel eigenaar wordt van de onderneming.
Bij steward-ownership staat de missie en de continuïteit van het bedrijf centraal. ‘Aandeelhouders worden op die manier dienstbaar aan het bedrijf, waardoor het bedrijf een veel menselijker gezicht krijgt’, legt Van Loenen uit.
Ik hoorde een treffende omschrijving waar het bij een coöperatieve structuur in feite om draait: ‘Samen slim, eigen dom’
Stemrecht en rendement losgekoppeld
Dit gebeurt door stemrecht en economisch recht (rendement) uit elkaar te trekken. Het is niet meer: degene die betaalt bepaalt. ‘Vanuit steward ownership kijk je op een holistische manier naar je stakeholders. Je kunt klanten, medewerkers , investeerders en leveranciers verbinden door stemrecht. Met elkaar bepalen ze de koers van het grotere geheel.’
Geen eigenaren, maar beheerders
Het idee kwam niet uit de lucht vallen. ‘Toen we begonnen zeiden we meteen: we zijn geen eigenaren, maar beheerders’, aldus Van Loenen. ‘Maar zijn we nou een goed doel? Zijn we een stichting? Nee, meenden we, we blijven toch in de eerste plaats ondernemers. Dus moet de onderneming uiteindelijk bedrijfsmatig zichzelf in stand kunnen houden, zodat het ook zónder ons gewoon door kan draaien. Het kostte een aantal jaren pionieren om dat in een bedrijfsstructuur te gieten.’
Voor de founders draaide het om het opnieuw organiseren van eigendom en beheer, ‘voor rigide rendementsdenken was geen plek meer’. Ik hoorde iemand in mijn omgeving treffend omschrijven waar het bij een coöperatieve structuur in feite om draait: ‘Samen slim, eigen dom. Officieel hebben we vier jaar geleden onze eigen aandelen overgedragen aan de coöperatie. En afgelopen zomer hebben we de laatste wijzigingen doorgevoerd.’
Investeerders
Van Loenen heeft met YouBeDo ook een zoektocht gehad met betrekking tot de funding. Hij wilde niet één of twee partijen die een groter deel financieren. ‘Dus besloten we het in honderden stukjes van maximaal 25 duizend euro te hakken, voor investeerders die écht geloven in wat we doen. We vragen ze naar hun specifieke expertise, tijd en netwerk. Die collectieve kracht is volgens mij groter dan alleen het ophalen van geld.’
Het vinden van investeerders was voorheen een uitdaging. ‘De meeste financiers zijn toch erg gericht op rendement binnen vijf jaar. Er komt een bepaalde druk op. Het is leuk als iedereen aanvankelijk positief is, maar op een gegeven moment liepen veel gesprekken toch spaak door een te sterk rendementsdenken.’
Sociaal rendement
Uiteindelijk vond Van Loenen de juiste partijen, die eerst kijken naar het sociale rendement. ‘Voor de funding werken we nu met waardecertificaten, met winstafhankelijk rendement, te bepalen door de ledenraad. Naast het geldelijk rendement kiezen we voor impactrendement.’
Is rendementsdenken tot op bepaalde hoogte niet onvermijdelijk? Van Loenen stelt: ‘Er wordt vaak alleen naar jaarrekeningen gekeken, terwijl je ook op een heel andere manier naar rendement kunt kijken.’ Sociaal rendement, rendement voor het klimaat en mensenrechtenrendement, somt hij op.
In de stemgerechtigde ledenraad van Youbedo schuift aarde ook aan
Michael van Loenen heeft voor zijn boekenwebshop Youbedo een ledenraad in het leven geroepen. De ledenraad is het orgaan dat met elkaar de collectieve wijsheid vormt van de coöperatie.
Er zijn verschillende type leden die allemaal vanuit een ander perspectief naar vraagstukken, uitdagingen en keuzes kijken. Alle stakeholders (26 mensen in totaal) zitten aan tafel, zoals klanten (consumenten en bedrijven), medewerkers, investeerders en zelfs de aarde.
Hoe je aarde aan tafel krijgt? ‘Twee mensen in de ledenraad vertegenwoordigen de Aarde en hebben stemrecht gekregen, als een juridische entiteit in onze statuten. Dit dwingt ons om kritisch te blijven kijken naar onze keuzes’, aldus van Loenen.
De ledenraad komt minimaal twee keer per jaar bij elkaar en ziet toe op de plannen, vraagstukken en verantwoording vanuit bedrijfsvoering.
Cynisme van Bezos
‘De vraag is: hoe krijg je dat gewaardeerd op je balans. Winst maken is ook belangrijk, het waarborgt je behoud voor de toekomst. De kunst is om die beide gezichtspunten te combineren. We willen ver wegblijven van het cynisme van bijvoorbeeld Amazon-founder Jeff Bezos, die bij de lancering van zijn ruimteraket doodleuk zegt: “Bedankt, klanten, jullie hebben dit betaald!”.’
Is hij nu waar hoopte te zijn? ‘Een coöperatievorm is fantastisch: er kan heel veel, maar het is ook de grootste uitdaging qua bestuurbaarheid. De governance moet goed geregeld zijn. Ook voor het ophalen van de funding. We hebben veel op eigen kracht gedaan, maar op een gegeven moment heb je toch groeigeld nodig om sneller te schalen en de impact te vergroten.’
‘We zijn die coöperatievorm nu definitief aan het activeren met het opstarten van de ledenraad. Komend jaar hebben we de eerste ledenraadvergadering. Ook onze klanten kunnen lid worden van de coöperatie, middels een kleine lidmaatschapsbijdrage, de FAIRdeal. Daarmee krijgen ze verschillende voordelen, zoals geen verzendkosten en korting op online events.’
Dit zijn de principes van steward ownership
Bij steward-ownership is sprake van zelfbestuur. Stemrecht ligt bij mensen die betrokken zijn bij het bedrijf. Winst dient de missie en wordt geherinvesteerd in het bedrijf, of gedoneerd in lijn met de missie van het bedrijf. Investeerders en oprichters worden eerlijk gecompenseerd.
Bij een coöperatie zijn de leden eigenaar, met ieder één stem. Deze stemgerechtigden hebben zowel de steward-aandelen (stemrecht) als de investeerder-aandelen (economisch recht). Bij steward-ownership zijn deze typen aandelen van elkaar gescheiden. Mensen kunnen in de regel geen aandelen van beide typen bezitten. Wel is het mogelijk om een coöperatie steward-owned te maken.
Startende ondernemer
Ook als startende ondernemer kun je kiezen voor de coöperatie als rechtsvorm – voluit: coöperatieve vereniging. Een coöperatie is in wezen een vereniging die overeenkomsten aangaat met en voor haar leden. Net als een besloten vennootschap (bv) is een coöperatie een rechtspersoon, waardoor de risico’s van hoofdelijke aansprakelijkheid beperkt blijven. Met een eenmanszaak is die hoofdelijke aansprakelijkheid veel groter.
Bedrijfscoöperaties kunnen bepaalde zakelijke belangen van hun leden behartigen, zoals inkoop of reclame. In een ondernemerscoöperatie werken alle leden zelfstandig samen aan hetzelfde project. Je kunt een coöperatie bij notariële akte oprichten en vervolgens als bedrijf inschrijven bij de Kamer van Koophandel.
