‘Ik voelde me geen klant van de bank.’ Het overkwam Joanneke van Veen tijdens een van de eerste gesprekken met Bijzonder Beheer, de afdeling die bij banken het contact met ondernemers overneemt zodra die in betalingsproblemen komen of dreigen te komen.
Van Veen werd in 2013 interimbestuurder bij een tandartsenketen. Het ging er slecht, aan haar de taak om het bedrijf weer op de rails te krijgen. Dat kreeg ze uiteindelijk voor elkaar, maar daar ging wel een lang en soms pijnlijk traject aan vooraf bij Bijzonder Beheer.
“Er zit ook maar een mens tegenover je bij de bank, met hen heb ik absoluut geen moeite, wel met het systeem. Dat biedt helemaal geen bewegingsruimte. Er wordt vaak gezegd dat de problemen worden veroorzaakt door miscommunicatie, maar dat is niet zo. Ik heb wel drie, vier verschillende contacten gehad in twee jaar. Het leek wel of de bank het er om deed. Hadden we eindelijk een goed constructief gesprek met een medewerker van Bijzonder Beheer, werd hij weer overgeplaatst. Je zou er bijna een strategie achter zoeken.”
Volgens Van Veen richtte haar bank zich meteen op de beperking van de eigen risico’s en ging hij niet – zoals zij had verwacht – samen met haar op zoek naar oplossingen om het bedrijf te redden. “De bank wilde gewoon geld en dat snap ik heel erg goed. Ons bedrijf was al een hoofdpijndossier voor ik erbij kwam.”
Veel petten
Zeker in 2013 was Van Veen niet de enige ondernemer in Bijzonder Beheer. Veel ondernemers verkeren door de crisis in zwaar weer, maar schuilen bij de banken is er niet bij. Die blijven meer dan ooit op hun geld zitten en verstrekken mondjesmaat leningen aan kleinere bedrijven. Volgens MKB Nederland zit nu een kwart van de kleine ondernemers in Bijzonder Beheer, rond de 100.000 in totaal. Klachten zijn er volop, de ene persoonlijke ervaring met BB is nog schrijnender dan de andere.
Wat misschien nog de meeste wrok oplevert, zijn de vele petten van een bank. De ene afdeling probeert een ondernemer er weer boven op te helpen, de andere heeft slechts oog voor de financiële belangen van de bank zelf, terwijl weer een ander onderdeel uit is op koopjes, mocht de ondernemer failliet gaan. De ophef leidde tot een inventarisatie door financiële waakhond AFM. De banken zelf kwamen met een ‘Handreiking Bijzonder Beheer’ die zou moeten bijdragen aan betere communicatie met hun zakelijke klanten en het voorkomen van elke schijn van belangenverstrengeling.
Hebben de banken hun gedrag werkelijk aangepast? Volgens ex-bankier Michiel Werkman, die zijn jarenlange bancaire ervaring, onder meer bij Bijzonder Beheer, opschreef in het boek Rotbanken, valt dat nog te bezien. De banken zijn met een charmeoffensief gekomen; er is meer communicatie, maar wat Werkman betreft is het niet genoeg. “De tegenstrijdige belangen binnen de banken blijven bestaan. Het is nog altijd de kat op het spek binden. En de mkb’er blijft kwetsbaar. Zorg dus dat je niet in Bijzonder Beheer terecht komt. Eruit komen is een illusie.”
Marginaal onderzoekje
Van de banken hoef je wat Werkman betreft weinig te verwachten. “Maar als de politiek en de ondernemerslobby echte verbeteringen wil voor de positie van ondernemers, moet er een goed onderzoek komen in plaats van zo’n marginaal onderzoekje van een AFM die niet wil doorbijten. De organisaties die zich sterk zouden moeten maken voor het mkb liggen op één kussen met de banken.”
Volgens de banken zelf wordt de soep niet zo heet meer gegeten. De grote drie laten weten dat het doel van Bijzonder Beheer wel degelijk is dat de ondernemer zijn of haar bedrijf kan voortzetten. Ook informeren ze uitgebreid wat iemand te wachten staat bij Bijzonder Beheer.
Rabobank verzekert: ‘U bent niet de enige’, in een filmpje waarin geschrokken ondernemers aan het woord komen die de hand in eigen boezem steken of de economie de schuld geven. Maar niet de bank. ABN Amro heeft zijn afdeling omgedoopt in Financial Restructuring & Recovery, ING gebruikt liever Intensief Beheer.
Eigenbelang
Maar aan de taakopvatting lijkt verder niets veranderd. Op het moment dat banken risico lopen, handelen ze in hun eigen belang, zoals ieder ander bedrijf, stelt Jasper Hagers die als advocaat geregeld ondernemers bijstaat die een conflict hebben met hun bank.“Ik zie nog steeds dat banken levensvatbare bedrijven onderuit laten gaan vanwege hun interne beleid en niet mee willen denken. Dat is doodzonde.”
1. Houd de regie
“Wacht nooit af tot je bank belt. Dan ben je te laat. Jij bent de ondernemer en weet precies hoe het met je bedrijf gaat. Wees proactief en kom niet alleen met een probleem, maar ook met de oplossing. Slik je trots in, houdt schaamte buiten de deur, en wees al helemaal niet eigenwijs. Zorg ook dat je niet alleen staat. Regel knowhow voordat je met de bank gaat praten, en neem altijd een expert mee.” Michiel Werkman, auteur Rotbanken
2. Wees niet naïef
“Vergis je niet in het belang van de bank. In de eerste fase lijk je samen op te trekken en naar een oplossing toe te werken. In die fase is voortkabbelen risicovol. Dikwijls zijn ondernemers verrast als de bank even later alsnog de relatie opzegt en alle schulden ineens opeist. Leg vanaf het begin een eigen dossier aan. Maak van elk gesprek een verslag en communiceer dat naar de bank. En een tip voor starters: lees en bespreek altijd de voorwaarden bij een lening en de algemene voorwaarden van een bank.” Derk van Geel, advocaat
Er is nog lang niet genoeg verbeterd, ook niet in de communicatie. “Het is erg belangrijk om als ondernemer helder te krijgen in welke fase van de gesprekken met Bijzonder Beheer je verkeert. Is een oplossing nog mogelijk? Of is het over en uit? Banken zijn daar niet altijd duidelijk over. Leg daarom alles schriftelijk vast. Banken doen veel mondeling, vertrouw daar niet op. Medewerkers vertrekken naar andere functies, en tijdens rechtszaken blijken banken vaak ineens een heel slecht geheugen te hebben.”
Zelfstandig turnaroundmanager Jeroen Overing, die soms ook door de Ondernemingskamer wordt benoemd als beheerder, kent de andere kant van de medaille. Hij ziet sommige medewerkers van Bijzonder Beheer juist heel ver meegaan met ondernemers. “Die draaien al vier jaar verlies en hebben de connectie met de markt verloren, terwijl ze wel al die tijd heel makkelijk aan geld konden komen. Niemand is daarmee geholpen uiteindelijk.”
Ontkenning
Ondernemers zijn soms zelf hun grootste vijand, waarschuwt hij. “De ontkenning bij ondernemers kan vrij groot zijn. Ze hebben altijd succes gehad, waarom zou dat ineens afgelopen zijn? Als ik ze een spiegel voorhoud, is het vaak moeilijk echt tot ze door te dringen, en duidelijk te maken dat het roer om moet. Zit je in Bijzonder Beheer, dan is het twee voor twaalf en is er geen tijd meer voor eigenwijsheid.”
Steek sneller de hand in eigen boezem, zegt Overing. “Als ondernemer sta jij aan het roer. Het kan niet zo zijn dat de winst voor jou is en het risico voor de bank. Die bank hoeft namelijk helemaal niet je bedrijf er bovenop te helpen als je zelf hebt gefaald of je niet hebt verdiept in zaken. Vrouwelijke ondernemers zijn wat dat betreft wat realistischer en meer gericht op oplossingen dan mannen, merk ik. Mannen vinden fouten toegeven vaak nog heel lastig.”
Met hulp van een investeerder én de bank wist Van Veen vorig jaar het bedrijf te herpositioneren als hello.smile. Ze werkt zelfs aan uitbreiding en won vorig jaar twee ondernemersprijzen. Het bedrijf valt nog altijd onder Bijzonder Beheer. Maar daar zit ze niet meer mee, integendeel.
“We kunnen nu goed schakelen met elkaar. Alleen merk ik dat de regeltjes nog altijd leidend zijn, boven ondernemerschap. Alles is afgewikkeld, de bank heeft geen schade opgelopen. Je zou denken dat iedereen blij is, maar dan komt er toch nog een boeterente achteraan omdat we aflossen.”
CASE: ‘De menselijke maat was helemaal zoek’
Ondernemers Jan en Ria Wasman kregen een paar jaar geleden een telefoontje van hun bank: of ze niet eens wilden praten over een ruimer krediet voor hun tuinbouwbedrijf. “Dan kunnen jullie een paar investeringen in een keer doen. Wat is jullie wensenlijstje? vroegen ze”, vertelt Jan.
Ze gingen praten, met hun accountant, want er waren inderdaad wel wat projecten die ze wilden aanpakken. “We rekenden samen alles door, het extra krediet zou zo voor elkaar zijn. We gingen alvast aan de slag, kochten materialen en gingen verplichtingen aan. Toen belde ons bankcontact: het krediet was afgeblazen. Een reden kon hij niet geven. Wel kwamen we erachter dat ons bedrijf ineens onder Bijzonder Beheer was komen te vallen.”
De rente ging ineens naar zeven procent en de ondernemers moesten opnieuw het bedrijf laten taxeren, maar dan weldoor iemand die de bank naar voren schoof. De taxatie viel tonnen lager uit dan ze jaarlijks gewend waren. “Onmogelijk. Maar wat doe je er tegen? De bank mag dat allemaal doen. Mijn vrouw en ik kregen zo langzamerhand het gevoel dat de bank al ergens een opkoper aan de zijlijn had staan. Ik was pislink. Als je bank, waarmee je al jaren een goede zakelijke relatie hebt, je gezonde bedrijf kapot maakt is de onmacht enorm.”
Menselijke maat
De menselijke maat was helemaal zoek, meent hij. “Een jonge medewerkster die je vertelt dat je bij de Aldi je boodschappen moet doen om kosten te besparen. Ik heb mijn bedrijfssleutels naar haar toegeschoven: hier, pak aan, dat willen jullie toch? Wat een negatieve energie.” Vroeger had hij binding met de bank omdat die lokaal geworteld was, nu komen er orders vanuit het hoofdkantoor, van mensen voor wie ondernemers alleen op papier bestaan en een vervelend risico zijn. “We hadden geen bewegingsruimte. Toen we onze verzekeringen bij een dochterbedrijf van de bank weghaalden, werden prompt de duimschroeven verder aangedraaid door Bijzonder Beheer. Dat kan geen toeval zijn.”
Jan Wasman moet zich inhouden, want hij heeft ze nog even nodig. “Maar we blijven ondernemers, dus werken we allang aan plan B: weg van de bank en met investeerders in zee. Daarom weet ik dat we er wel bovenop komen. Mijn advies: zet alles op papier, alles! En nog beter: ga niet naar een bank voor financiering, regel het zelf met crowdfunding of andere ondernemers die geld hebben staan. Ik zal nooit meer bij een bank lenen. Ze zijn alleen nog goed voor de afhandeling van transacties, verder niets.”
De namen van Jan en Ria Wasman zijn gefingeerd.
