Robert-Jan Hartman was 42 jaar toen het noodlot toesloeg. Samen met collega’s van de politie was hij er een dagje tussenuit. Het was een ‘teambuildingsdag’. En als je bij de Mobiele Eenheid zit, dan zijn dit soort personeelsuitjes meestal niet vrijblijvend. Dat was deze keer niet anders. Saamhorigheid kweken en leren om angsten te overwinnen, stond er op het dagmenu.
Tijdens een oefening met abseilen boven een diepe koude plas gaat het mis. De loodzware kabel, waaraan Hartman met een vergrendelde clip is vast gemaakt, knapt. De kabel landt in het water en zinkt in een vloek en een zucht naar de bodem van de plas. Hartman wordt mee naar beneden getrokken.
Hulp is snel ter plaatse. Evenals een traumaheli. Maar het mag allemaal niet meer baten. Enkele dagen later overlijdt Hartman in het ziekenhuis.
Nationaal politiemonument
Hoewel het tragische incident alweer van tien jaar terug dateert, haalde het onlangs de kolommen van De Telegraaf. Verslaggever John van den Heuvel schreef het op, omdat het verhaal een wonderlijke nasleep heeft. De politiecollega’s van Hartman zijn namelijk al tien jaar in gevecht met de regels. Of beter gezegd: met de bestuurders die gaan over het nationaal politiemonument in Warnsveld.
In het Overijsselse Warnsveld, onder de rook van Zutphen, bevindt zich de ‘Tuin van Bezinning’. Op een bordes in deze tuin vind je de namen van politieagenten die in de loop der jaren hun leven hebben gelaten tijdens de uitoefening van hun werk. Dat zijn er 167.
Maar de naam van Robert-Jan Hartman ontbreekt. Want het bestuur dat over het monument gaat, heeft de regels en statuten nauwkeurig geraadpleegd en in al zijn wijsheid geoordeeld dat Hartman niet tijdens zijn werk is overleden. Het was immers een ‘teambuildingsdag’.
Regels als dictator
Dat deze strikte en krampachtige interpretatie van de regels misschien niet aansluit bij de geest van bezinning, herinnering, respect en waardering die onlosmakelijk met deze plek in Overijssel verbonden is, wil er bij het bestuur niet in.
Tijdens een recente opiniepeiling onder duizenden collega’s vond ruim 97 procent van de politieagenten dat de naam van Hartman thuishoort op de gedenkplaats in Warnsveld. Maar ook dat stoort het bestuur verder niet.
Mathieu Weggeman, bestuursadviseur en hoogleraar organisatiekunde aan de Technische Universiteit Eindhoven, wond zich recent op LinkedIn nogal op over het verhaal van Robert-Jan Hartman. ‘Regels en procedures fungeren hier als een onmenselijke dictator die geen humane afwegingen toestaat, en de bestuursleden volgen slaafs de bureaucratische regels.’
Ruimte voor gezond verstand
Het verhaal van Hartman en de opwinding van Weggeman staan, als je het mij vraagt, symbool voor iets groters. En dat grotere is onze wereld, waarin we elke dag met elkaar steeds meer regels maken.
Maar al die regels zorgen niet noodzakelijkerwijs ook voor meer rust, reinheid en regelmaat. Want regels zijn niet alomvattend. Ze vragen om interpretatie. Ze vragen daarmee niet alleen om naleving, maar ook om gezond verstand en gevoel voor verhoudingen. En daaraan ontbreekt het nog weleens.
In zijn kritische post omschrijft Mathieu Weggeman die tendens als volgt: ‘Europa, en zeker ons land, wordt steeds meer geregeerd door regels en procedures in plaats van door mensen die zich verantwoordelijk voelen. Daardoor verdwijnt de menselijke maat steeds verder naar de achtergrond.’
Verschuilen achter regels
Op basis van mijn eigen praktijk als bestuursadviseur kan ik zeggen dat besturen en communiceren soms gaat over vertellen hoe iets zit of zou moeten gaan, maar minstens zo vaak gaat het over luisteren en daarna de juiste beslissingen nemen. De oprukkende juridisering staat dat luisteren in de weg. Het verhaal van Robert-Jan Hartman is symptomatisch voor de tijd waarin we leven.
Reinier van Zutphen, de Nationale Ombudsman, zei het bij de publicatie van zijn jaarverslag over 2023 klip en klaar. De overheid heeft te veel de neiging om bij problemen nieuwe wetten en regels te maken, terwijl dat vaak niet in het belang van de burgers is. Die zijn, volgens Van Zutphen, beter geholpen als er goed naar hen wordt geluisterd. De overheid moet dan ook haar gedrag veranderen, in plaats van zich te verschuilen achter telkens nieuwe systemen.
In het bedrijfsleven zie je dezelfde reflex. Er gaat ergens iets mis? Dan maken we een protocol, sturen we iedereen verplicht op training en controleren we elkaar vervolgens tot we een ons wegen. En als je dan daarna het nieuws leest, gaat het vervolgens toch weer op tal van plekken mis. Of worden regels op een onbegrijpelijke of onmenselijke manier geïnterpreteerd. Zoals in het verhaal van Robert-Jan Hartman.
Normen en waarden als richtlijn
Wil je als leidinggevende een suggestie hoe je hiermee omgaat? En wil je een betere communicator worden? Dan geef ik je een kinderlijk simpele control-alt-delete-optie. En die luidt: stel jezelf niet de vraag of iets mag, maar of je het wel maken kan.
Want wat heb je eraan als iets volgens de regels mag, maar (bijna) niemand begrijpt het?
Een goede communicator heeft de algemeen maatschappelijk geaccepteerde normen en waarden als richtsnoer en laat niet de geschreven regels allesbepalend zijn. Daarmee reageert een sterke communicator primair inhoudelijk en secundair procedureel.
Omarm deze pragmatische omgang met wet- en regelgeving, is mijn advies. Voor een goede leidinggevende en bestuurder geldt namelijk de communicatieve wetmatigheid dat ongeschreven regels belangrijker zijn dan geschreven regels. Ze zijn beide van belang, maar de ongeschreven regels hebben in de regel een streepje voor.
Lees ook deze artikelen van Rob Huisman:
- Docu over Tata Steel lijkt sympathiek, totdat de ceo iemand ontslaat
- 7 communicatiemissers in 2023 en wat je ervan kunt leren
- De semi-biecht van Matthijs van Nieuwkerk: 8 inzichten voor leidinggevenden
